ඔබත් බදු වාර්තා ගොනු කළාද?

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

නොවැම්බර් මාසේ තිස් වෙනිදා වෙනකොට බදු ගෙවන්නන් අතර වැඩිපුරම කතා වුණ දේ තමයි 2023/2024 වර්ෂයට අදාළ ආදායම් බදු වාර්තා ගොනු කිරිම කියන එක. බදු ගෙවන්නන්ට ලංකාවේ දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියෙන් මේ කියන වාර්තාව සම්පූර්ණ කරන්න පුළුවන්. හැබැයි මීට කලින් වතාවකත් වැඩි පරිශීලකයන් ගණනක් වෙබ් අඩවියට සම්බන්ධ වෙන්න උත්සහ කරපු අවස්ථාවලදී වෙබ් අඩවියේ බිඳ වැටීම් සිද්ධ වුණා. ඒ නිසා මෙවරත් ඒ වගේම තත්ත්වයක් ඇති වෙලා තියෙනවා. 

• සැප්තැම්බර් මස අග සිට හෝ ඔක්තෝබර් පළමු වන දා සිට ම ආදායම් බදු වාර්තා ගොනු කිරීමේ හැකියාව තිබිලා. 

බදු වාර්තාව ඉදිරිපත් නොකලොත්, ඒ වෙනුවෙන් දඩයක් ගෙවන්න සිද්ධ වෙනවා කියන පණිවුඩයත් එක්ක, බොහෝ පිරිසක් (එකම වෙලාවේ වෙබ් අඩවියට ප්‍රවේශ වෙද්දි වෙබ් අඩවිය ප්‍රතිචාර දැක්වීම අඩු වෙලා. ඒ වගේම සමහරුන්ට අදාළ කාලය ඇතුලත බදු වාර්තාව ඉදිරිපත් කරන්නත් බැරි වෙලා තියෙනවා. 

• නොවැම්බර් 30 /අවසන් දිනයේ වෙබ් අඩවියට ප්‍රවේශ වූ පිරිස 16,000කට වැඩියි 

බදු වාර්තා ගොනු කරන්න බැරි වුණා නම් මොකද කරන්නේ?

ඊළඟ වැඳගත්ම ප්‍රශ්නය තමයි මේක. බදු වාර්තා ගොනු කරන්න බැරි වුණ අය වෙනුවෙන් කාලය දීර්ඝ කරන්නේ නෑ කියලයි දේශීය ආදායම් දෙපාර්තුමේන්තුව බීබීසි සිංහල සේවයට කියලා තියෙන්නේ. ඒ වුණත් ඉක්මණින් බදු වාර්තා ගොනු කරන තරමට සහනයක් ලබා ගන්න පුළුවන් කියලත් සඳහන් කරලා තියෙනවා. 

• 'හැකි ඉක්මනින් වාර්තා ලබා දෙන්න'

බදු වාර්තා ගොනු නොකලොත් වෙන්නේ මොකක්ද?

බදු ගෙවන අය බදු වාර්තා ගොනු කිරීම අනිවාර්‍යයෙන් කළ යුතු වෙනවා. ලබා දී ඇති කාලය තුළ කෙනෙක්ට ආදායම් බදු වාර්තා ඉදිරිපත් කරන්න බැරි වුනොත්, වාර්තාවේ සඳහන් ආදායම් බද්දෙන් 5%ක් සහ ප්‍රමාද වන සෑම මාසයක් වෙනුවෙන් ම එම බද්දෙන් 1%ක් දඩ මුදලක් විදිහට ගෙවන්න ඕන.

• එහෙම නැත්නම් රුපියල් 50,000/= සහ ප්‍රමාද වන සෑම මාසයක් වෙනුවෙන්ම රුපියල් 10,000/= මුදලක දඩයක් ගෙවන්න ඕන. 

TIN අංකයක් තියෙන හැමෝම බදු වාර්තා දෙන්න ඕනද?

බදු වාර්තා නියමිත කාලයට නොදුන්නොත් දඩයක් ගෙවන්න වෙනවා. ඒ කතාව ඇහුව ගමන් හුඟක් අය බය වෙනවා. මොකද ඉතිං බදු ගෙවීම ක්‍රමානුකූල කරන්න කියලා හැමෝටම TIN අංකයක් ගන්න කියලා කිව්වා. හැබැයි TIN අංකයක් තිබුණ පලියට හැමෝම බදු ගෙවන්නේ නෑ. මොකද බද්දෙන් නිදහස් ආදායම් මට්ටමකුත් තියෙන නිසා. 

• ලංකාවේ ආදායම් බදු ගෙවන්නේ මාසෙකට රුපියල් 100,000කට වැඩි / අවුරුද්දකට ලක්ෂ 12කට වැඩි ආදායමක් තියෙන අය හරි විතරයි. 

මේ වගේ ආදායම් බදු නොගෙවන කෙනෙක්ට ආදායම් බදු වාර්තාවක් නිකුත් වෙලා තියෙන්න පුළුවන්ද?

ඔව්, එහෙම වෙලා තියෙනවා නම් ඒ කෙනා තමන්ට ආදායම් බදු ගෙවන්න අවශ්‍යතාවක් නෑ කියලා (Nil Return) වාර්තාවක් ගොනු කරන්න වෙනවා. 

• එහෙම නොකලොත් එයාව සැලකෙන්නේ වාර්තා ගොනු නොකරන ලද බදු ගෙවන්නෙක් හැටියට. 

2024 ජනවාරි පළවෙනිදා හරි ඊට පස්සේ හරි වයස අවුරුදු 18 ලබන සියලු දෙනා ආදායම් බදු දෙපාර්තමේන්තුවේ බදු ලිපිගොනු විවෘත කළ යුතු බව පෙර පැවති රජය ගැසට් නිවේදනයකින් දැනුම් දීලා තියෙනවා. ඒකෙන් කියවන්නේ නෑ වයස 18ට වැඩි හැමෝම බදු ගෙවන්න ඕන කියලා. නමුත් ඉදිරියේ දී රජයත් සමග කරන සියලුම රාජකාරී ගනුදෙනුවලදී මේ කියන බදු අංකය ඉතාම වැදගත් අනන්‍යතාවය ඔප්පු කිරීමක් කියලා සඳහන් වෙනවා. 

ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් එක

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

පාස්පෝට් එක අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් පෝලිම් අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් එක ගැන කතාව අලුත් වෙලා. ඒ අතරේ  ඔන්න ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් මොනවද කියලා කියන එක ගැන අලුත් වාර්තාවකුත් නිකුත් වෙලා තියෙනවා. 

අර කවදාහරි ලංකාවක් කරනවා කියපු සිංගප්පුරුවට තමයි දැන් ලෝකේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ. මේ ලිස්ට් එකේ පාස්පෝට් 199කින් ලංකාව ඉන්නේ 95 වෙනියට. ඉතිං එහෙම වුණේ ඇයි? මේ විදිහට රටක පාස්පෝට් එකක් බලගතුද නැද්ද මේ කාරණා කොහොමද කවුද තීරණය කරන්නේ? කියලා අපි බලමු මේ වීඩියෝ එකෙන්. 

Image by Monika Häfliger from Pixabay

The Henley Passport Index එකෙන් හැම අවුරුද්දකදීම ලෝකයේ පාස්පෝට් ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කරනවා. එයාලා ඒකට දත්ත ලබා ගන්නේ International Air Transport Association එකෙන්.එයාල ගාව අවුරුදු දහ අටක විතර විශාල දත්ත ගබඩාවක් තියෙනවා. ඒ වගේම එයාලා කාලෙන් කාලෙට මේ දත්ත යාවත්කලින කරනවා.

කොහොමද එයාලා පාස්පෝට් එකක බලවත් බව එහෙම නැත්නම් දුර්වලකම තීරණය කරන්නේ?

ඒකට එයාලා භාවිතා කරන හරිම සරල ක්‍රමයක්. උදාහරණයකට අපි සිංගප්පූරුවම ගමුකෝ. සිංගප්පූරුවේ කෙනෙක් කැනඩාවට යද්දි වීසා ගන්න ඕන නැත්නම් සිංගප්පූරුවට 1 ලකුණක් හම්බ වෙනවා. මේ විදිහට ගමනාන්ත 227ක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මුූලු ලකුණු 227ක්. ඒකෙන් වැඩිම ලකුණු -195 අරන් තියෙන්නේ සිංගප්පූරුව. එතකොට වීසා නොගෙන ගමනාන්ත 195කට යන්න සිංගප්පූරුවට පුළුවන්. 

Image by Pam Patterson from Pixabay

ඒ වගේම ලංකාවේ කෙනෙක්ට එංගලන්තෙට යන්න වීසා ගන්න වෙනවා නම් ලංකාවට ලැබෙන්නේ ලකුණු 0යි. මේ විදිහට බලද්දි ලංකාවට වීසා නැව්තුව යන්න පුළුවන් රටවල් 44ට. ඒ නිසා තමයි ශ්‍රී ලංකාව අනූ පස් වැනි තැන තියෙන්නෙ

ඉතිං මේ වෙද්දි ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ සිංගප්පූරුවට.  ලිස්ට් එකේ දෙවනියට ඉන්නේ ප්‍රංශය ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය සහ ස්පාඤ්ඤය කියන රටවල්. ඒ රටවල්වල අයට වීසා නැතුව ගමනාන්ත 192කට යන්න පුළුවන්. 2024 වෙද්දි ලෝකයේ දුර්වලම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ ඇෆ්ගනිස්ථානයට. එයාලාට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙන්නේ රටවල් විසි හයකට විතරයි. 

මේ විදිහට සමහර රටවල්වල පාස්පෝට් බලවතු වෙන්නයි තවත් ඒවා දුර්වල වෙන්නයි හේතුව මොකක්ද?

Image by cytis from Pixabay

මේකට ප්‍රධාන හේතු දෙකක් තියෙනවා. එකක් ආර්ථිකයේ ශක්තිමත් බව, අනිත් එක රටේ ස්ථායිතාවය. ලෝක ආර්ථික සමුළුව අදහස් දක්වලා තියෙනවා වීසා නැතුව ගමන් කිරීමේ හැකියාව සහ ආර්ථික ශක්තිය අතර සම්බන්ධතාවයක් තියෙනවා කියලා. 

ඇත්තටම මේ දර්ශකයේ මුලම ඉන්න සංවර්ධිත රටවල් කීපය දිහා බැලුවාමත් ඒක පේනවා. ගොඩක්ම සංවර්ධිත රටවල් තමයි වීසා නැතුව වෙනත් රටවල් වලට යන්න පහසුකම් තියෙන්නේ. 

උදාහරණයක් විදිහට ජී-හත කියන ආර්ථික සමූහය ඇතුලේ ඉන්නවා කැනඩාව ප්‍රංශෙ ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය එංගලන්තය සහ ඇමරිකාව කියන රටවල් හත. මේ රටවල් අතර තියෙන ආර්ථික සහයෝගීතාවය හින්දා ඒ ඒ රටවල්වලට වීසන්නේ නැතුව එයාලට යාමේ ඒමේ හැකියාව තියෙනවා. 

ඒ වගේම මේ රටවල් හත එකතු කරලා ගත්තොත් ලෝකයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 44% ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියනවා. ආර්ථිකයේ විවෘත බව, ජාත්‍යන්තර සබඳතා වගේ දේවල් නිසා මේ රටවල් හතේ ආර්ථික ශක්තියත් වැඩි වෙලා, එයාලට ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සංක්‍රමණයේ වාසි ලැබිලා තියෙනවා. ඒකයි එයාලට වඩා බලගතු පාස්පෝට් එකක් තියෙන්නේ. ඉතිං මේ රටවල් හතට ඒ ඒ රටවල් 7 ඇතුලේ සංක්‍රමණයට බාධා නෑ. ඒ කියන්නේ 100%ම වීසා ඕන නෑ. ඒ වගේම මේ සංවර්ධිත රටවල්වලට ලෝකයේ අනිත් රටවල්වලින් 85% විතරම වීසා නැතිව යන්න පුළුවන්. හැබැයි වෙනත් රටවල්වලින් මේ රටවල් 7ට එද්දි වීසා නොගෙන එන්න පුළුවන් 39% වගේ රටවල් ප්‍රමාණයකට විතරයි.

උදාහරණයකට අපි අප්‍රිකානු සංවිධානයේ රටවල් ගත්තහම ලෝක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3% විතරයි එයාලා හිමිකම් කියන්නේ. එතකොට එයාලට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන් රටවල් ප්‍රමාණය තියෙන්නෙ 28% විදිහට. 

මේ විදිහට බැලුවහම ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් තියෙන්නේ සංවර්ධිත ඉහළ ආදායම් තියෙන රටවල්වලට. ලිස්ට් එකේ දෙවනුව තුන්වෙනුවට ඉහළ මැදි ආදායම් රටවල්, ඊළඟට පහළ මැදි ආදායම් රටවල් සහ අවසානයේදී පහළ ආදායම් රටවල් ස්ථානගත වෙලා. රටේ ආර්ථිකය දුර්වල වෙන්න වෙන්න ඒ රටවල්වල පාස්පෝට් දුර්වලයි. ඒ කියන්නේ වීසා අරන් තමයි වෙන රටකට යන්න ඕන. 

හැබැයි ධනවත් රටවල්වලට එහෙම නෑ. ඒ වගේ ධනවත් රටවල්වලින් මිනිස්සු තමන්ගේ රටට එනවට ඕනම රටක් කැමතියි. මොකද ඒකෙන් තමන්ගේ රටේ වෙළඳාම සංචාරක කර්මාන්තය ආයෝජන කියන දේවල් වලට යහපත් බලපෑමක් සිද්ධ වෙනවා. 

හැබැයි දේශපාලනික වශයෙන් අස්ථාවර යුද ගැටුම් තියෙන රටවල්වල ඉඳලා කෙනෙක් තවත් රටකට යනකොට ඒ රටවල් වල මිනිස්සු බයයි මේ එන සංචාරකයන්ගෙන් අපේ රට හානියක් වෙයිද එහෙම නැත්නම් අපේ රටෙන් යන්නැතුව ඉදීද නීති විරෝධී විදියට රටට එයිද කියන ප්‍රශ්න නිසා. 

රටක ස්ථාවරත්වයත් ඒ රටේ පාස්පෝට් එක බලවත් වෙන්න හේතුවක්. රටක් ඇතුලේ බෝම්බ බයක් තියෙනව නම් ත්‍රස්තවාදී ආක්‍රමණ සිද්ධ වෙනවා නම්, අභ්‍යන්තර යුධ ගැටුම් තියෙනවා නම් දේශපාලනිකව අස්ථාවර නම් ඒ  රටවල්වල ජනතාවට වෙනත් රටවල්වලට යන්ඩ විසා හම්බවෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒ මිනිස්සු ඇවිත් තමන්ගේ රටේ අනව්සරයෙන් නතර වෙයිද වගේ ප්‍රශ්න සත්කාරක රටට දැනෙනවා. 

Image by Gerd Altmann from Pixabay

ඉතිං එහෙම ප්‍රශ්න තියෙන රටවල්වල ගොඩක් වෙලාවට වීසා ප්‍රතික්ෂේප වෙන්න පවා ඉඩ තියෙනවා. 

කණගාටුව කාරණය තමයි ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ගත්තහම රටක ඉඳලා වෙනත් රටකට යන්න ගොඩක්ම උවමනාකම තියෙන්න පුළුවන් දුප්පත් ඒවගේම දේශපාලනිකව අස්ථාවරත්වයක් තියෙන රටවල්වල අයට. නමුත් එයාලට ඒක ලේසියෙන් කරගන්න බැහැ ඒ රටවල් වල තියෙන ආර්ථික දුර්වලතාව නිසා.

Image by Christo Anestev from Pixabay

එහෙමයි කියලා හැමදාම මේ ලිස්ට් එක මේ විදිහටම තියෙනවද නෑ. කාලයත් එක්ක මේ ලිස්ට් එකේ රටවල් ඉහලට පහලට වෙනස්කම් වෙනවා. වුවමනාව තියෙනවනම් ආර්ථිකය ශක්තිමත් වෙනවනම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය සැලකිය යුතු විදියට වර්ධනය වෙලා තියෙනවනම් කිසියම් රටක පාස්පෝට් එකත් බලගතු වෙන්න එක බලපානවා. හොඳම උදාහරණය තමයි එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය. අවුරුදු 18 කාලය ඇතුළතදී ලිස්ට් එකේ හැට දෙවැනි ්ථානයේ ඉඳලා මේ ලිස්ට් එකේ නමවෙනි ස්ථානය දක්වා ඉහලට ඇවිත් තියෙනවා.

Image by jacqueline macou from Pixabay

ඉතින් ඒක ඉතාමත් විශාල ජයග්‍රහණයක් ඒක සිද්ධ වෙන්නේ ආර්ථිකය විවෘතභාවයත් එක්ක ආර්ථිකය නිදහසත් එක්ක ආර්ථිකය ශක්තිමත් භාවයත් එක්ක. ඉතින් අලුත් වුණ  පාස්පෝට් එක ගැන සතුටින් ඉන්න වෙලාවේ අලුත් අලුත් රටවල්වලට වීසා ගන්නෙ නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙනවනම් අපිට තවත් සතුටු වෙන්න පුළුවන්. ඒකට ආර්ථිකය ශක්තිමත්, දදේනිය වැඩි කරගන්න, ආර්ථිකයේ විවෘත බව සහ ජාත්‍යන්තර ආර්ථික කටයුතු ශක්තිමත් කරගන්න අනිවාර්යයෙන්ම සිද්ධ වෙනවා. 

එලොව පොල් පෙන්වන මෙලොව පොල්

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න විසිනි

පොඩි කාලේ අපි අහල තියෙන දෙයක් තමයි පොල් ගස  කියන්නේ කප්රුක කියලා. එහෙම කියන්නේ පොල්ගස සිතූ පැතු හැමදේම ලබාදෙන හින්දා නෙමෙයි. ඒ පොල් ගහේ වැඩකට ගන්න බැරි කිසිම දෙයක් නැති නිසා. පොල් ගෙඩියේ ඉඳන් ගත්තහම පොල් කොහු, පොල් කෙඳි, පොල් පරාල, පොල් කොල වගේ මේ හැම දෙයක්ම වැඩකට ගන්න පුළුවන් දේවල්. පොල් ලංකාවේ ප්‍රධාන අපනයන භෝගයන් අතරත් තියෙනවා. ඒ වගේම තවමත් ලංකාව ලෝකයේ ප්‍රධාන පොල් අපනයනකරුවන් අතර ඉන්නවා. පොල් ගැන කතාව ආයෙමත් කරලියට ආවේ ලංකාවේ පොල් මිල එලොව පොල් පෙන්නන්න ගත්ත වෙලාවේ. 

Image by Junjun Villapando from Pixabay

පොල් විතරක් නෙමෙයි කාලෙන් කාලෙට නොයෙක් භාණ්ඩවල හා සේවාවල මිල ඉහළ පහළ යෑම සිද්ධ වෙනවා. හුඟක් වෙලාවට ලංකාවේ තියෙන පුරුද්දක් තමයි භාණ්ඩ මිල ඉහළ ගියොත් ඒ වෙනුවෙන් අතරමැදියෙක් වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා භාණ්ඩයට පාලන මිලක් දානවා. ඒ කියන්නේ දැන් ලංකාවේ පොල් ගෙඩියක් අලෙවි වෙන්නේ රුපියල් 150කට නම් රජය කියනවා රුපියල් 130 තමයි පාලන මිල කියලා. එතනින් එහාට මිලක් නියම කරන්න වෙළඳපළ සාධකවලට බෑ කියලා. හැබැයි ඔය කියන පාලන මිල එච්චර සාර්ථක වෙන්නෙ නෑ. මොකද වෙළඳපළක සුමට ක්‍රියාකාරීත්වය වෙන්නේ නිදහසේ ඉල්ලුම සහ සැපයුම තීරණය වෙන වෙලාවකදි. ඒ නිසා පාලන මිලක් දාපු ගමන් වෙන්නේ වෙළඳපළේ භාණ්ඩ හිඟයක් ඇතිවෙන එක. ඉතින් අද අපි බලමු ලංකාවේ පොල් මිල ඉහළ යන්නේ ඇයි කියලා.

පොල් ගණන් යන්නේ ඇයි?

භාණ්ඩයක මිල ඉහළ යන්න හේතු කීපයක් තියෙනවා. ඒ අතරින් එකක් තමයි ඉල්ලුමට සරිලන විදිහට සැපයුමක් නැති එක. ඉතින් පොල්වල මිල ඉහළ යන්න බලපාලා තියෙන්නෙත් ඉල්ලුමට සරිලන විදිහට පොල් සැපයුමක් නැති එක. ලංකාවේ තියෙන්නෙ පොල් අධි ඉල්ලුමක්. ශ්‍රී ලංකා අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය කියනවා ලංකාවේ දැනට තියෙන ඉල්ලුම බැලුවාම ලංකාවේ වාර්ෂික පොල් ඉල්ලුම බිලියන 4 වගේ වෙද්දි සැපයුම තියෙන්නේ බිලියන 2.8 - 3 අතර ප්‍රමාණයක් කියලා.

Image by pixagrum from Pixabay

පොල් සැපයුම ප්‍රමාණවත් නොවෙන්නෙත් තවත් හේතු ගණනාවක් නිසා. ලංකාවේ පොල්වලට දේශීය වගේම විදේශීය වෙළඳපලක් තියෙනවා ඒකේ අදහස තමයි අපි වගේම වෙන රටවල්වල අයගේ පරිභෝජනයටත් අපි පොල් අපනයනය කරනවා. හැබැයි ලංකාවේ වැඩිම පොල් පරිභෝජනයක් තියෙන්නේ දේශීය වෙළඳපලේ. ඒ කියන්නේ මුළු නිෂ්පාදනයෙන් 2/3ක්ම යන්නේ දේශීය පාරිභෝගිකයන්ට. 

පොල් ඕන කාටද?

Image by Mohan Nannapaneni from Pixabay

දේශීයව පොල් පරිභෝජනය කරන්නේ විශේෂයෙන්ම ආහාරවලට. ලංකාවේ පොල් සහ ආහාර සංස්කෘතිය අතර තියෙන්නේ ඉතාම තද බැඳීමක්. පොල් කිරි, පොල්තෙල්, පොල් සම්බෝල, පොල් ටොෆි, විනාකිරි, පොල් පැණි, පොල් රා ඇතුළු කියලා නිම කරන්න බැරි තරම් දේවල් පොල් ගසෙන් ප්‍රයෝජන විදිහට ගන්නවා. ඒ ඇරුණම කොසු, ඉඳල්, බුරුසු, පරාල, පොල් කටු හැඳි, පාපිසි, විසිතුරු භාණ්ඩ වගේ දේවල් හදන්නත් පොල් ගස පාවිච්චි වෙනවා.

2021දි පොල් සහ ඒ ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන අපනයනය කරලා ලංකාව ඩොලර් මිලියන 836.1 උපයගෙන තියෙනවා. ලංකාවෙන් පිටරටට යවන පොල් සමස්ත නිෂ්පාදනයෙන් ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම 1/3ක්. ඒවා ඩෙසිකේටඩ් පොල්, පොල් තෙල්, පිටි, පොල් කිරි, විනාකිරි, පොල් වතුර සහ පොල් ගෙඩි විදිහටත් පිටරට යවනවා.

යුරෝපා සංගමයේ රටවල්වලට කරන ඩෙසිකේටඩ් පොල් සැපයුමෙන් 8% ශ්‍රී ලංකාවෙන් තමයි යවන්නේ. ලෝකයේ නැවුම් පොල් සහ වියළි පොල් සැපයුමෙන් 5%  ශ්‍රී ලංකාවෙන් සැපයෙනවා. පොල් සංවර්ධන අධිකාරියේ 2019 වාර්තාවක කියලා තියෙනවා 2018 ලෝක ශ්‍රේණිගත කිරීම අනුව පොල් කොහු සහ කොහු ආශ්‍රිත නිෂ්පාදනවලින් දෙවනි තැනත්, ඩෙසිකේටඩ් පොල් නිෂ්පාදනය අතින් තුන්වන තැනටත් පත් වෙලා කියලා. හුඟක් වෙලාවට විදෙස් රටවල්වලට පොල් යවන ලංකාවේ ආයතන ඉක්මණින් වෙළඳපලෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පොල් ගන්න නිසා, පොල් අඩු කාලෙකදි ඒක දේශීය වෙළඳපලේ ඉන්න පාරිභෝගිකයන්ට තදින් දැනෙන්න ගන්නවා. ඒකත් එක හේතුවක් වෙනවා පොල් මිල තවත් වැඩි වෙන්න.

පොල් මිල වැඩි වෙන හේතු

Image by Mark from Pixabay

‍සැපයුමට බලපාන එක හේතුවක් වෙන්නේ ඉල්ලුම. ඒක ඇරුණාම පොල් සැපයුමට දේශගුණය, භූමිය, ප්‍රතිපාදන, වගා අධීක්ෂණය, වගා හානි වගේ දේවලුත් බලපානවා. සමකයට ආසන්න රටවල්වල සාරවත්ව හැදෙන පොල්වලට මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල තියෙන පස හිතකරයි. ලංකාවේ පොල් ත්‍රිකෝණය (කුරුණෑගල, පුත්තලම, ගම්පහ) කියන්නේ ඒ වගේ වැඩිපුර පොල් වගාව තියෙන ප්‍රදේශ. ඒ ඇරුණාම කුඩා පොල් ත්‍රිකෝණ දකුණු කළුතර සහ තංගල්ල ආශ්‍රිතවත්, යාපනය, මන්නාරම සහ මුලතිව් ආශ්‍රිතවත් දකින්න ලැබෙනවා.

කාලයත් එක්ක පොල් ඉඩම් වෙනත් වාණිජ කටයුතුවලට යොදා ගැනීම නිසා ප්‍රමාණවත් පොල් සැපයුමක් පවත්වා ගන්න එකට බාධා වෙනවා. ඒ වගේම ලෝකයේ සාමාන්‍ය පොල් ගසක ඵලදාව ගෙඩි 100 වුණත් ලංකාවේ ඒ ගණන ගෙඩි 60 වගේ ප්‍රමාණයක්. ලංකාවේ සමස්ත පොල් නිෂ්පාදනයෙන් 75% ඉන්නේ කුඩා පරිමාණ පොල් වතු හෝ පොල් වගාකරුවෝ. එයාලා අතර විධිමත්ව, හොඳ අවබෝධයෙන් මේ වගාව කරන අය වගේම එහෙම නැති අයත් ඉන්නවා. ඒ නිසා ඵලදාව වැඩි කර ගන්න ක්‍රම, පොහොර යෙදීම, අධීක්ෂණය, හානි වළක්වා ගැනීම කියන දේවල්වලින් තවදුරටත් ලංකාවට කරන්න දේවල් ගොඩක් තියෙනවා.  

පොල්වල අනාගතය

පොල් ඉල්ලුම වැඩි වෙලා සැපයුම අඩු වෙලාවක අපි හිතන්න ඕන තව දෙයක් තමයි නාස්තිය අඩු කරලා වැඩි කාර්‍යක්ෂමතාවකින් පොල් පරිභෝජනය කරන්නේ කොහොමද කියන එක. ගමේ ගෙවල්වල පොල් ගස් කීපයක් තියෙන්නෙ පුළුවන් වුණාට හුඟක් නාගරික අයට එහෙම නෑ. ඒ නිසා ලංකාවේ ආහාර රටාවත් එක්ක එයාලා මේ ප්‍රශ්නෙට ගොඩක් මුහුණ දෙනවා. 
ශ්‍රී ලංකා අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය කියලා තියෙනවා පොල් වගාවේ වාසි ලබා ගන්න නම් පොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීම, වැඩි ඵලදාවක් ලබා දෙන ප්‍රභේද හඳුන්වා දීම, පොල් වතුර සඳහා වෙළඳපළ ඉල්ලුම ප්‍රවර්ධනය කිරීම, වගාව සඳහා අවශ්‍ය වන පහසුකම් රට පුරා ඇති කිරීම කියන දේවල් ගැන හිතන්න ඕන කියලා. ලංකාව දැනටමත් පොල් අපනයනය කරන රටක් නිසා එය වඩා වර්ධනය කර ගන්න එක ලංකාවේ ආර්ථිකයටත් වාසිදායක වෙනවා. විශේෂයෙන්ම වෙනත් අපනයන ආදායම් උපයන ඇඟලුම් වගේ  කර්මාන්තවලට සාපේක්ෂව පොල් වගාව වෙනුවෙන් පිටරටින් ආනයනය කරන්න ඕන යෙදවුම් තියෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒ නිසා පොල් වගාව නවීන තාක්ෂණය, දැනුම සහ පැහැදිලි සැලැස්මක් ඇති ව කිරීමෙන් අනාගතයේදී අනවශ්‍ය ආකාරයේ සැපයුම් බිඳ වැටීම්, හිඟයන්, මිල ඉහල යාම් වළක්වා ගන්න පුළුවන් වෙයි. 

ගත් ණය එනවා අපි පසුපස්සේ

- දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න විසිනි

ලංකාවේ සෑහෙන කාලෙක ඉඳන් තියෙන ප්‍රශ්නයක් තමයි එන්න එන්න වැඩි වෙන ණය. හැබැයි මේ දවස්වල ණය කතාව ආපහු එළියට ඇවිත් තියෙනවා. මොකද අලුත් ජනාධිපති කෙනෙක් පත්වෙලා හුඟක් දේවල්වල වෙනසක් බලාපොරොත්තුවෙන් ඉදිද්දි ඇයි මේ ආයෙමත් ලංකාව ණය ගන්නේ කියලා කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන්. ඒත් කවුරු බලයට ආවත් ලංකාවට සම්පූර්ණයෙන්ම ණය ගන්න එක නතර කරන්න අමාරුයි කියලා ඔයාලා දැන ගෙන හිටියද?

පහුගිය අවුරුදුවල ලංකාවේ විශාල ආර්ථික අර්බුදයක් ඇති වෙලා, මිනිස්සු දවස් ගණන් පෝලිම්වල බලාගෙන හිටියා. එහෙම වුණේ ලංකාවට ගත්ත ණය ගෙවා ගන්න බැරුව ගිහින්. අන්තිමට එදා වේලට ඕන කරන දේවල්වලටවත් ගෙවා ගන්න බැරුව  භාණ්ඩාගාරය හිස් වෙලා ගියාට පස්සේ ලංකාව බංකොලොත් වුණා. ඒක අපි දන්න කතාව. ඒක දන්න නිසාම ආයෙමත් ඒ අතීතෙට යන්න අපි කවුරුත් බයයි. එහෙම තියෙද්දිත් ණය ගෙවා ගන්න බැරුව, ණය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කර කර ඉන්න වෙලාවක ඇයි ආයෙමත් ලංකාව ණයගන්නේ  කියන එක කතා කරන්නම ඕන මාතෘකාවක්.

ණය ගන්නේ කොහොමද?

ඉතින් අපි හැමෝම දන්නවා ණය ගත්තහම අපිට පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා. ඒ කියන්නේ අනිවාර්යෙන්ම ගත්ත ගාණට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් අපිට පොලියත් එක්ක ගෙවන්න වෙනවා. රටකට ණය ගන්න පුලුවන් ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් තියෙනවා. ඒ තමයි දේශීය ණය සහ විදේශිය ණය.

මේ දෙකෙන් දේශීය වශයෙන් ගන්න ණය තරමක් දුරට වාසිදායකයි. මොකද ඒවා ආපහු ගෙවන්න ඕන දේශීය මුදල් ඒකකයෙන්, රුපියල්වලින්මයි. ඒ වුණාට අපි විදේශීය රටවල්වලින්, විදේශීය ආයතන හෝ සංවිධානවලින් ගන්න ණය ගෙවන්න වෙන්නෙ විදේශීය මුදල් ඒකකවලින්. ඒවායේ පොලිය වුණත් එහෙමයි. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය වෙලාවේ රුපියල අවප්‍රමාණය වෙලා තිබුණේ. ඒ වගේ වෙලාවක විදේශීය ණය පියවීම රටකට විශාල බරක් වෙනවා. 
සාමාන්‍යයෙන් දේශීය ණය ගන්නේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර විදිහට. කෙටිකාලීනව නම් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කර ණය ලබා ගන්නවා. භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කර ණය ලබා ගන්නේ දිගුකාලීනව පියවන්න හිතාගෙන. මේ දිනවල ණය ගන්නවා කියන්නේ මේ විදිහට දේශීය වශයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කර ණය ගන්න එකට.

මූලාශ්‍රය: මුදල් අමාත්‍යංශය (2024)

ඇයි එහෙම ණය ගන්නේ?

සාමාන්‍යයෙන් අපි ණයක් ගන්නේ ගෙයක් හදන්න, වාහනයක් ගන්න වගේ දේකට. එතකොට ඒ ණය යෙදෙව්වේ මොකටද කියලා කෙනෙක්ට ඇස් දෙකෙන්ම බලා ගන්න පුළුවන්. ඒත් මේ දවස්වල මුකුත් එහෙම ණය අරන් කරන දෙයක් පේන්න නෑනේ. ඒකට හේතුව, ණය ගන්න වෙලා තියෙන්නේ කලින් ගත්ත ණයවල පොලිය ගෙවන්න.

මූලාශ්‍රය: ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව (2024)

ලංකාවේ ගෙවුම් ශේෂයේ හිඟයක් තියෙන්නේ අද ඊයේ ඉඳන් නෙවේ. ඒ කියන්නේ කාලාන්තරයක් තිස්සේම ලංකාවේ ආදායමට වඩා වියදම වැඩියි. මේ වියදම පියවගන්න පහසුවෙන්ම කරන්න පුළුවන් දේ තමයි ණය ගන්න එක. ඉතිං හැම අවුරුද්දකම වගේ  ලංකාවේ වියදම් පියවා ගන්න බැරි වෙනකොට ණය අරගෙන තියෙනවා. මේ විදිහට දිගින්  දිගටම ගන්න ණයයි ඒවායේ පොලියයි එකතු වෙලා අපිට හැමදාමත් රටක් විදිහට තවත් ණය අරන් ඒවා පියවන්න වෙලා තියෙනවා. ඔන්න ඔය කතාව තමයි හැම ආණ්ඩුවක් යටතේම ගොඩක් වෙලාවට වෙලා තියෙන්නේ. ඒකයි අලුත් ජනාධිපතිවරයෙක් පත් වෙලා ඉතාමත් කෙටි කාලයක් යටතේ වුණත් ආයෙ ආයෙම ණය ගන්න වෙලා තියෙන්නේ. 

එහෙනම් ආයෙත් සල්ලි අච්චු ගහනවද?

අපොයි නෑ, ඒක දැන් ඉස්සර වගේ ලේසි නෑ.  2023 අංක 16 දරන ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු පනත යටතේ එහෙම හිතෙන හිතෙන වෙලාවට සල්ලි අච්චු ගහන්න බෑ. ඒක අපි අතීතයෙන් ඉගෙන ගත්ත පාඩමක්. කලින් වතාවේ අසාමාන්‍ය විදිහට මුදල් අච්චු ගහපු නිසා ලංකාවේ උද්දමනය දරන්න බැරි මට්ටමකට ඉහළ ගියා. ඒ නිසා මේ වෙලාවේ කරන්නේ දේශීය වශයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් සහ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කරලා ණය ලබා ගන්න එක විතරයි. 

එතකොට මොකක්ද මේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කළා කියන්නේ?

ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කළා තමයි. ඒ විදේශීය ණය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලත් එක්ක එකතු වෙලා ලංකාව ආර්ථික අර්බුදයෙන් ගොඩ එන්න විදේශීය ණය හිමියන් එක්ක සෑහෙන සාකච්ඡා වට ගාණක් ගිහින් දැන් ඒ වැඩේ අවසාන අදියරට ඇවිත් තියෙන්නේ. ඒත් ඒ  ප්‍රතිව්‍යුහගත කළේ විදේශීය ණය විතරයි. ඒ නිසා විදේශීය ණය ගෙවීම මේ වෙද්දි අත්හිටුවලා තමයි තියෙන්නේ. ඒත් දේශීය ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමක් වුණේ නැති නිසා ඒ ගෙවීම් දිගටම කරන්න ඕන. 

ණය ගන්න ණය ගෙවන මේ සංසාර චක්‍රයෙන් ගොඩ එන්න විදිහක් නැද්ද? 

ඒක මේ දැන් ආර්ථිකය තියෙන විදිහටම කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෙවෙයි. එහෙම කළොත් වෙන්නේ හිල් කලයෙන් වතුර අඳිනවා වගේ වැඩක්. මුලින්ම කරන්න ඕන ආර්ථිකයෙන් නාස්ති වෙලා අපතේ යන සල්ලි ටික ඉතුරු කර ගන්න විදිහක් බලන එක. ඒකට තමයි ආර්ථිකයකට ප්‍රතිසංස්කරණ ඕන වෙන්නේ. මිනිස්සුන්ගේ සල්ලි ගිලගන්න අකාර්‍යක්ෂම ආයතන, හැම අවුරුද්දෙම පාඩු ලබලා අපේ බදු සල්ලිවලින් දුවන ආයතන, අකාර්‍යක්ෂම සේවකයන්, නිලධාරීවාදය, ප්‍රසම්පාදන ක්‍රියාවලියේ වංචා වගේ හැමදෙයක්ම වෙනස් වෙන්න ඕන. ඒ වෙනසත් එක්ක අපිට පුළුවන් වෙයි රටක් විදිහට ආර්ථිකය හරි පාරට ගන්න වගේම ණය ගන්න එක පාලනය කරලා ණය බර අඩු කර ගන්න.  

මේ ඔක්කොටම මුල දූෂණයද?

ඩැනියෙල් අල්ෆොන්සස් විසින් Daily FT වෙත ලියූ ලිපියකි | පරිවර්තනය දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න 

හොරු අල්ලන්න ඕන - හොරා කාපු සල්ලි ආපහු අය කර ගන්න ඕන කියන කතාව තමා කාලෙක ඉඳන් අපිට අහන්න ලැබෙන්නේ. ලංකාව හතර අතින් ඇහෙන මේ කන්නලව්වට ආගම, ජාතිය, භාෂාව කියන කිසිම දෙයක්වත් කුලගොත්වලින්වත් භේදයක් නෑ. හැමෝම පොදුවේ කියන කතාව මේක. අපේ මේ දුක් අදෝනාවලට හේතුව වුණේ දූෂණ - වංචා. මේකෙන් ගැලවීමක් ලැබෙන්නේ ඒ  දූෂණ - වංචා කරපු හොරු අල්ලලා, වංචනිකයෝ කොල්ලකාගත්ත දේවල් ආයෙම මහජනතාවගේ අතට ලැබුනාම කියලයි හිතන් ඉන්නේ.  

Image by Azmi Talib from Pixabay

අපොයි, එහෙමයි කියලා මේ විසඳුමෙන් නම් සැනසීමක් ලැබෙන්නේ නෑ. හොරකම් කරපු සල්ලිවලින් වැඩි හරියක් ලංකාව ඇතුලෙදිම ඒ ඒ හොරා කාපු අයගේම කැම්පේන්වලට වියදම් වුණා. බිලියන ගණන්වලින් රටින් පිටට ඇදිලා ගිය ජනතාවගෙන් හොරා ගත්ත සල්ලි වුණත් ආයෙමත් අය කර ගන්න තියෙන ඉඩකඩ හරිම අඩුයි. හොරකම් කරපු වත්කම් යළි ලබා ගැනීම ගැන ලෝක බැංකුවෙන් ඉදිරිපත් කරපු වාර්තාවක මේ ගැන කියලා තියෙන්නේ ‘Few and Far Between’ කියලා. ඒ කියන්නේ ඉතාම කලාතුරකින් සිද්ධ වෙන දෙයක් හරි ඉතාම දුර්ලභ දෙයක් කියන අදහස. ඒකේම කියනවා 2006 - 2012 කාලෙ ඇතුලේ හැම සංවර්ධිත රටක්ම ගත්තොත් එයාලාට හොරකම් කරපු වත්කම්වලින් අය කර ගන්න පුළුවන් වෙලා තියෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 423ක් විතරයි කියලා (1). හොරකම්වලට සම්බන්ධ වුණ අයට දඩුවම් කළා කියලා විතරක් මේ හොරකම් ඉස්සරහට සිද්ධ වෙන එක වළක්වන්න අමාරුයි. 

Image by vocablitz from Pixabay

ඇත්ත කතාව මේකයි. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට හේතුව දූෂණයම නෙවේ. ඒකට ලොකුම බලපෑමක් කරලා තියෙන්නේ දුර්වල තීන්දු තීරණ. මේ ගැන අදහස් දක්වන මුර්තසා ජැෆර්ජි මහත්මයා කියන විදිහට අර්බුදයට හේතුව හොරකම නෙවෙයි දුර්වල කලමණාකරණය. 

අපි දූෂණය ගැන කතා කලොත්, ඒකෙන් අපිට තේරුම් ගන්න බෑ ඇයි ලංකාව වැඩි පොලී අනුපාතවලට විදෙස් මුදල්වලින් ණය ගත්තේ කියලා. ඒ වගේම ඒ සල්ලි යොදවලා ඵලක් නැති, ලාභ නොලබන ව්‍යාපෘති කලේ ඇයි කියලා. ඒ වගේම දූෂණය කියන කාරණයෙන් පැහැදිලි වෙන්නේ නෑ ඇයි ලංකාව මෙච්චර කාලයක් විශාල ආරක්ෂක වියදමක් දරන්නේ කියලා, ඩොලර් මිලියන 500ක් වටින MCC (Millenium Challenge Cooperation) ගිවිසුම, සැහැල්ලු දුම්රිය ගමනාගමනය LRT (Light Rail Transit)  ව්‍යපෘතිය අත් ඇරියේ කියලා. ඒ වගේම කාබනික පොහොර ප්‍රතිපත්ති, රුපියල එක අගයක හිර කරගෙන හිටිය එක, බංකොලොත් වෙලා ඉද්දි බදු ආදායම අඩු කර ගත්තේ ඇයි කියන මේ කිසි දේකට දූෂණය කියන එකෙන් පැහැදිලි උත්තරයක් දෙන්න බෑ. කොටින්ම කිව්වොත් ඒකෙන් ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට බලපාපු ප්‍රධාන හේතු එකක්වත් හරියට විස්තර කරන්න බෑ. ඒ ඇරුණාම 1970 කාලේ එන්.එම්.පෙරේරා මහත්තයාගෙයි සිරිමා බණ්ඩාරණායක මහත්මියගෙයි ප්‍රතිපත්ති හින්දා ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදය විස්තර කරන්නත් දූෂණය කියන කාරණයෙන් බෑ. එහෙම බැලුවම අර්බුදයට එක හේතුවක් නෑ. එතන තියෙන්නේ දුර්වල තීන්දු තීරණ සහ අහංකාරකම නිසා ඇති වුණ අනාරක්ෂිත බව. 

Image by Chathura Anuradha Subasinghe from Pixabay

මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගය, නෙළුම් කුළුණ සහ මත්තල ගුවන් තොටුපල කියන ව්‍යාපෘති සලකලා බලද්දි ඒවාට ඩොලර් බිලියන 2කට වඩා වියදම් වෙලා තියෙනවා. ඒවායින් සමහර මුදල් හොරකම් කරලා තියෙනවා. ඒ තමා අපේ දේශපාලනයේ, ආයතනවල සහ ගුණධර්මවල තියෙන දුර්වලකම. ඒ වුණත් මේ කියන වංචා දූෂණ නෙවෙයි ආර්ථික අර්බුදයේ ප්‍රධාන හේතු සාධකය (2). 

නාස්තිය නිසා වෙච්ච අර්බුදේ  

Image by Carlos Lincoln from Pixabay

නාස්තිය, ආර්ථික අර්බුදයට බලපාපු එක හේතුවක්. අපි කරපු සමහර ව්‍යාපෘති කිසිම ලාභයක් නැති, අඩු තරමේ ගත්ත ණය ටිකවත් පියව ගන්න බැරි නාස්තිකාර ඒවා. ලංකාවේ යුද්ධය ඉවර වුණ එක, රට මැදි ආදායම් කාණ්ඩයට ආව එක වගේම ලෝක ආර්ථිකයේ පොලී අනුපාත පහළ වැටීමත් එක්ක වෙළඳපලේ ඇති වුණ මුදල් සුලබතාව හරියට පලවෙනි වතාවට ලංකාවට ක්‍රෙඩිට් කාඩ් එකක් හම්බ වුණා වගේ වැඩක් වුණා. අපි ඒ  ක්‍රෙඩිට් කාඩ් එකෙන් අනාගතය ගැන හිතලා ආයෝජනය නොකර ඔහේ හිතුමතේ වියදම් කළා. නෙළුම් කුළුණයි මත්තල ගුවන් තොටුපලයි කියන්නේ ඒ වගේ නාස්තිකාරම ඵල රහිත ව්‍යාපෘති දෙකක්. මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලයෙන් කරපු අධ්‍යයනයකින් හොයා ගෙන තියෙනවා මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගයෙන් අපේ ආර්ථිකයට ලැබෙන්නේ සෘණාත්මක බලපෑමක් - පාඩුවක් කියලා. එහෙම බැලුවම ඒ අධිවේගී මාර්ගයෙන් අපි ඇත්තටම යන්නේ කොයි පැත්තටද? මේ කාලේ රජයේ රස්සා පුළුවන් තරම් වැඩි කළා. ඒකෙන් නඩත්තු කරන්න බැරි තරම් විශාල රාජ්‍ය අංශයක් ඇති වුණා. ඒක හොඳටම තේරෙනවා ‘සංවර්ධන නිලධාරී’ තනතුරුවලින්. අපිට තවත් සෑහෙන කාලයක යනකම් ඒ මිනිස්සුන්ගේ පඩි නඩි වගේම විශ්‍රාම වැටුප් ගෙව ගෙව ඉන්න වෙනවා.  

අපි කතා කරපු මේ හැම දෙයක්ම වළක්වා ගන්න නම් අපිට කරන්න තිබ්බේ යුද්ධෙන් පස්සේ අපි දිගින් දිගටම ගත්ත ණය වාසිදායක, ලාභදායී ව්‍යාපෘතිවලට යොදවන්න. ප්‍රවාහන ක්ෂේත්‍රයේ යටිතල පහසුකම් දියුණු කරන්න අවශ්‍ය සැහැල්ලු දුම්රිය ගමනාගමනය ක්‍රම, අපනයන සංවර්ධනය වෙනුවෙන් කාර්මික කලාප,  විද්‍යාව, තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව සහ ගණිතය (STEM - Science, Technology, Engineering, and Mathematics) ගුරුවරුන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීම, වගේම කෘෂිකර්මාන්තය නවීකරණය කරන්න ඒ ණය මුදල් යොදා ගන්න තිබුණා. එහෙම කළා නම් රටේ ආර්ථිකය වර්ධනය කර ගන්නත්, බදු ආදායම වැඩි කරගන්න වගේම අපේ ණය තුරුස් ගෙවා දාන්නත් පුළුවන්කම ලැබෙනවා.    

දූෂණ වංචා ඔය විදිහෙන්ම තියෙද්දි වුණත් ආර්ථිකයේ මීට වඩා හොඳ වෙනසක් කරන්න තිබුණා. උදාහරණයක් විදිහට මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගය හදන වෙලාවේ කොළඹ - කුරුණෑගල අධිවේගී මාර්ගය හදන්න තිබුණා. නෙළුම් කුළුණ හදන වෙලාවේ කැලණිවැලි දුම්රිය මාර්ගය හරියට හදන්න තිබුණා. මේ දේවල්වලින් වුණත් වංචා කරන්න දූෂිතයන්ට ඕන තරම් පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒත් මේ විදිහට දේවල් වෙනස් වුණා නම් සාමාන්‍ය ජනතාවට වඩා හොඳ ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙන්න තිබුණා. ආර්ථිකයේ වර්ධනයක් එක්ක ජනතාවගේ ජීවන මට්ටම් ඉහළ යන්න තිබුණා. දූෂිතයන්ට පවා තමන්ගේ ප්‍රතිරූපය, ජනප්‍රිය බව දියාරු වෙන්න නොදී ජනතාවගේ හොඳ හිත දිනා ගන්න තිබුණා තත්ත්වය මේ විදිහට වෙනස් වෙලා තිබුණා නම් (3).  

Image by Ivča from Pixabay

ඒ තර්කය ඉදිරිපත් කරන්න පදනම වෙන්නේ සරල උදාහරණ කීපයක්. නිකමට හිතන්න, බිලියන ගණනක් ණයට ගනිද්දි ඔය කරලා තියෙන  වංචා - දූෂණ, අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පවත්වාගෙන යන්න, අතිවිශාල ආරක්ෂක වියදමක් දරන්න වියදම් නොකර, ලාභයක් ලැබෙන ව්‍යාපෘතියකට යෙදෙව්වා නම් මොකද වෙන්නේ කියලා. එහෙම වුණා නම් ලංකාවටත් තිබුණා කලාපයේ ඉන්න සමහර රටවල් වගේ දියුණු වෙන්න. ඒ විදිහට තත්ත්වය වෙනස් වුණා නම් කොච්චර පෝසත් සහ දූෂිත දේශපාලනඥයෝ හිටියත් අපේ රටේ ආර්ථික අර්බුදයක් ඇති වෙන්නෙත් නෑ.

සංවර්ධනය වෙමින් තියෙන රටවල් දිහා බලලා හරියටම ලංකාවේ තත්ත්වය මැනලා බලන්න බැරි වුණත්, 1980 සහ 1990 කාලවල තමිල්නාඩුව, චීනය සහ අග්නිදිග ආසියාවේ බොහෝ රටවල් එක්ක බලද්දි ලංකාව ඒ තරම් දූෂණය වෙලා නෑ. Billionaire Raj කියන පොතේ ජේමිස් ක්‍රැබ්ට්‍රී කියලා තියෙනවා දූෂණය කියන කාරණය දකුණු ඉන්දියාවේ සාර්ථකත්වයට බාධාවක් නෙවෙයි කියලා. 

Image by jorono from Pixabay

“ජයලලිතා මිය යන වෙලාව වෙද්දිත්, අතලොස්සක් ඇරෙන්න හැමෝම වගේ කිව්වේ ජයලලිතගේ ප්‍රාන්තය පුරා පැතිරිලා තිබ්බේ දූෂණ වංචා” කියලයි. උසාවි වාර්තාවලින් ඔප්පු වුණා ඇයගේ වත්කම ඩොලර් මිලියන 10කට ආසන්නයි කියලා. එතුමියට සහය දක්වන පිරිස් නිතරම කිව්වේ දිල්ලියේ ඉන්න දේශපාලනඥයෝ ඔයිටත් වඩා මුදල් ගසා කාලා තියෙනවා කියලා. කොහොම වුණත් ඒ කියන දේශපාලනඥයෝ හම්බ කරගෙන තිබුණ දේවල් ජයලලිතා සහ ඇගේ සෙසු තමිල්නාඩු නායකයන් තමන්ගේ දේශපාලන ව්‍යාපාරවලට යොදවපු මුදල්වලට වඩා අඩුයි. ඒ තරම් වංචා දූෂණ තියෙද්දි වුණත් ජයලලිතා ඇතුළු පිරිස, දිල්ලිය පවා කඩා වැටෙන වෙලාවකදි වුණත්, තමන්ගේ ප්‍රාන්තයේ ආර්ථිකය කඩා වැටෙන්න දුන්නේ නෑ 

ඉන්දියාවේ තියෙන ගජමිතුරු ධනවාදය නිසා උතුරු ඉන්දියාවේ තියෙන දුප්පත් ප්‍රාන්තවලට වඩා  දකුණු ඉන්දියාවවේ කේරළ, තමිල්නාඩු, කර්නාටක, තෙලන්ගානා සහ ආන්ද්‍ර ප්‍රදේශ් කියන ප්‍රාන්ත පහ වෙනස්. කේරල ප්‍රාන්තය ඇරුණාම අනිත් හැම දකුණු ඉන්දියානු ප්‍රාන්තයක්ම හරිම දූෂිතයි. වැඩියෙන්ම  දූෂිත කියලා සලකන්නේ කර්නාටක  ප්‍රාන්තය. දූෂිත මට්ටම අතරින් ආන්ද්‍ර ප්‍රදේශ් සහ තමිල්නාඩුව තරමක් සමානයි. ඒත් මේ කියන ප්‍රාන්ත පවා ආර්ථිකමය වශයෙන් සාර්ථකයි. ඒවායේ , සංවර්ධන මට්ටම් සසඳන්න පුළුවන් වෙන්නේ උප සහරා අප්‍රිකානු රටවල් එක්ක නෙවෙයි - අග්නිදිග ආසියා රටවල් එක්ක. පෙන්සිල්වේනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ දේශපාලන විද්‍යා මහාචාර්යවරයෙකු විදිහට වැඩ කරන දේවේෂ් කපූර් පැහැදිලි කරනවා, 'දකුණේ දේශපාලනඥයන් සොරකම් කිරීමට ඉගෙන ගත්තේ ආර්ථිකය ද පුළුල් කරමිනි. උතුරු ඉන්දියාවේ අය තමන්ට හැකි උපරිම ප්‍රමාණයෙන් තමන්ට හම්බ කරගත්තා මිසක් කාටවත් කිසිම දෙයක් ඉතුරු කලේ නැත” කියලා.

නුවණක්කාර ප්‍රතිපත්ති තීරණ ගන්නේ කොහොමද? 

Image by Gerd Altmann from Pixabay

අපි හැමෝටම තියෙන ප්‍රශ්නයක් තමයි දූෂණය අඩු කරන්න අපි කරන්න ඕනේ මොකක්ද කියන එක. ඒක හොඳ ප්‍රශ්නයක්. ඒත් එක්කම අහන්න ඕන තව ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා. ඒ තමයි ‘අපි කොහොමද බුද්ධිමත් තීරණ ගන්නේ කියන එක’. ඒවට දෙන්න තියෙන උත්තර නම් සරල කෙටි ඒවා නෙවෙයි. ඒත් ඒ අතරින් එක උත්තරයක් අරන් බැලුවොත් අපිට පුළුවන් ආර්ථිකයේ අපිට වැරදුණු සමහර තැන් හරිගස්සන්න. 1978 ඉඳලම ආර්ථිකයේ තීන්දු තීරණ ගන්න බලය තියෙන්නේ ජනාධිපතිවරයාට. මෑතකදි හඳුන්වා දුන්න මහ බැංකු පනතින් ජනාධිපතිවරයාගේ ඒ බලය යම් දුරකට අඩු කළා. ඒත් විධායක ජනපති කියන කෙනා සියල්ලටම වඩා බලවත්, සර්ව බලධාරී වගේ ආර්ථිකය ඇතුලෙත් බලය පතුරුවාගෙන ඉන්නවා. උදාහරණයක් විදිහට, මුදල් ඇමතිවරයාට පුළුවන් තමන්ට ඕන ඕන විදිහට බදු වෙනස් කරන්න. ඒ වගේ අසීමාන්තික බලයන් ඉවත් කරන එක මේ සිස්ටම් චේන්ජ් එකේ මුල්ම පියවරක් කිව්වොත් වැරදි නෑ. මොකද අපි හිතා ගන්න බැරි තරම් බලයක් එකම එක මනුස්සයෙක්ට දීලා තියෙනවා. ඒ තනතුරට හොඳටම ගැලපෙන කෙනෙක්ට වුණත් ඒ යටතේ තියෙන්නේ ඉතාමත් විශාල සහ භාරදූර වගකීමක්. ඒ නිසා ඒ කියන බලය එක කෙනෙක් වටේ සංකේන්ද්‍රණය වෙනවට වඩා සමූහයක් අතර බෙදිලා යන විදිහට පාර්ලිමේන්තුවේ පිරිසගේ සාමූහික තීරණ ගැනීම යටතට පත් කරන්න ඕන. 

විධායක ජනාධිපති ධූරය අහෝසි කරලා එක මනුස්සයෙක් අතේ අසීමිත බලයක් පැටවෙන එක නැති කරපු ගමන්ම ඉතාමත් හොඳ ප්‍රතිපත්ති තිරණ ඇති වෙයි කියලා හිතන්න බෑ. ඒත් ඒකෙන් ඉස්සර ජයවර්ධන සහ රාජපක්ෂ ජනපතිවරුන් අතින් සිද්ධ වුණ ජාතියේ වැරදි වෙන්න තියෙන ඉඩ අඩු වෙනවා. 

හරියටම හරියන ප්‍රතිපත්ති හදන එක බොහොම සංකීර්ණ වැඩක්. ඒ වගේ දෙයක් කරන්න ගුණාත්මක සිවිල් සේවයක්, බුද්ධිමත් දේශපාලනඥයින්, අවදියෙන් ඉන්න මාධ්‍ය වගේම විධිමත් විශ්වවිද්‍යාල පද්ධතියක් තියෙන්න ඕන. ටිකක් අමාරුයි වගේ පෙණුනට මේ දේවල් කරන්න බැරිකමක් නෑ. ඒ අතරින් කඩිනමින් කරන්න පුළුවන් දේවල් තමයි:

Image by F1 Digitals from Pixabay

• පරිපාලන සේවා සහ නීති විද්‍යාල ප්‍රවේශය සඳහා වන කාර්යක්ෂමතා කඩඉම් විභාගවල සිදුවන අක්‍රමිකතා නිවැරදි කර එම විභාගවල ගුණාත්මක බව වැඩි කිරීම

• මනුෂ්‍ය වර්ගයාට තරඟ කිරීමට සහ ජයග්‍රහණය කිරීම උදෙසා සාරවත්බව, කැපවීම සහ අභිලාෂය ඇති පිරිමින්ට සහ කාන්තාවන්ට හැකිවන පරිදි මැතිවරණ ක්‍රමය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම. මිශ්‍ර මන්ත්‍රී ක්‍රමය ආරක්‍ෂිත ආසන ක්‍රමයක් නිර්මාණය කිරීමට සහ පක්ෂ ලැයිස්තු ප්‍රමාණය වැඩි කිරීමට උපකාරී වේ. 

• ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහය තීරණය කරන බැංකු සඳහා අප දැනටමත් කර ඇති පරිදි, තොරතුරු ගලායාම තීරණය කරන මාධ්‍ය ආයතන සඳහා හිමිකාරිත්වය සහ හෙළිදරව් කිරීමේ අවශ්‍යතා නීතිගත කිරීම. 

• විශ්වවිද්‍යාල ප්‍රතිපාදන කොමිෂන් සභාව නවීකරණය කිරීම, පත්වීම් වඩාත් විවිධාකාර සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ අනුමැතියට යටත් කිරීම
  

පොදු සම්පත් නාස්ති නොකර බුද්ධිමත්ව පාවිච්චි කිරීමට අමතරව රජය ආර්ථිකයට තියෙන බාධාවන් ඉවත් කරන්න ඕන. ඒකේ අදහස වෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පෞද්ගලීකරණය කිරීම, තීරුබදු අඩු කිරීම, සාධක වෙළඳපලවල් ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම වගේ දේවල් කරන්න වෙනවා කියන එකයි. මේ කියන වෙනස්කම් හැම එකක්ම වැඳගත්. ඒත් අද සටහනේ අරමුණ ඒවා ගැන කතා කරන එක නෙවෙයි.  IMF වැඩසටහන වැඳගත් එකක් වුණාට ඒකෙන් විතරක් අපිට සෑහීමට පත් වෙන්නත් බෑ.  

ඇත්තෙන්ම දූෂණය කියන්නේ පරිහානියට හේතුවක්. ඒ නිසයි සදාචාරය සලකලා දූෂණයට නීතියේ ආධිපත්‍යයෙන් උපරිම දඩුවම් ලැබෙන්න ඕනෙත්. ඒ වුණත්, දූෂණයට වඩා මම බය වෙන්නේ දුර දිග නොබලා ගන්න මෝඩ තීරණවලට. ලංකාව ඉස්සරහට ආයෙමත් කඩා වැටෙන්නේ නෑ කියලා තහවුරු කරන්න නම්, සදාචාරයටත් වඩා වැඳගත් පියවර වෙන්නේ වැරදි තීරණ ගන්න ක්‍රමය වෙනස් කරන එකයි.  

වාසනාවකට වගේ, දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීමත් මෝඩකමට එරෙහිව සටන් කිරීමත් අතර ගැටුමක් නෑ. ඒ දෙකටම බලපාන හේතු සමානයි: ඉතා සුළු පිරිසකගේ අතේ ඕනෑවට වඩා බලය සංකේන්ද්‍රණය වී තිබීම, නිපුණතාවයට වඩා පක්ෂපාතීත්වය අගය කරන දේශපාලන සංස්කෘතියක් තිබීම සහ මෝඩකම සහ දුෂ්ටකමට පාර හදලා දෙන ආයතන ඒ අතර තියෙනවා. දූෂිතයන් හිරේ දාන එක ඇරුණාම සැබෑවටම සිස්ටම් චේන්ජ් කියලා කියන්නේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම, පාර්ලිමේන්තුව ශක්තිමත් කිරීම සහ ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය සහ සාකච්ඡාමය ආයතන නවීකරණය කිරීම වගේ දේවල්වලට. ඒ වගේම සිස්ටම් චේන්ජ් කියන්නේ අදහස්වලට. අපේ හිත් නිදහස් කර ගත්තාමයි අපට කරුණු මත ඉඳලා න්‍යායාත්මකව නෙවෙයි ප්‍රායෝගිකවම ඇත්ත මොකක්ද කියලා හොයා ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. 

(1) https://star.worldbank.org/blog/fifteen-years-star In its 15 years of existence the Bank’s much vaunted StAR unit only succeeded in freezing or recovering $1.9 billion. For context, Sri Lanka’s external debt alone, standing at $36 billion, is more than 18 times greater than this sum.

(2)  බොහෝ දුරට භාවිතයට නොගත් ඩොලර් මිලියන 164 මැදවච්චිය-මන්නාරම දුම්රිය මාර්ගය ඉදිකිරීමට සමාන අනුවණ ක්‍රියාවකි.

(3)  වර්ධනයත් සමඟ අනාගත ව්‍යාපෘති සඳහා ඔහුගේ 10% ත්‍යාගය වැඩි වනු ඇත.

වෙළඳපළේ වැට කඩොලු සහ ලංකාවේ නාගරික නිවාස සිහිනය

අශාන්ති අබයසේකර සහ යස්මින් රාජිගේ ලිපියක් ඇසුරින් කළ දිල්මිණී අබේරත්නගේ අනුවර්තනයකි.  

කොළඹ විතරක් නෙවෙයි ඒ ළඟපාත තියෙන අනිත් තැන්වලත් ගෙවල්වල ගණන් බැලුවම පේන්නේ ලංකාවේ වැඩි දෙනෙක්ට, ගෙයක් ගන්න එක, හදන එක හීනයක් වෙලා කියන එකයි. අපේ රටේ මිනිස්සුන්ගෙන් 70%කටම තමන්ගේ ජීවිත කාලය ඇතුලේදි වර්ග අඩි 500ක පොඩි ගෙයක්වත් හදාගන්නවත් සල්ලිවලට ගන්නවත් පුළුවන්කමක් නෑ කියලා Advocata ආයතනයෙන් කරපු අධ්‍යයනයකින් (රිසර්ච්) හෙළිදරව් වුණා. කොහොම වුණත්, ඉන්න හිටින්න තැනක් හදාගන්න එක මේ තරම් අමාරු වුණේ ඇයි කියලා අපි මේ ලිපියෙන් කියනවා. 

unsplash-image-mE9PgAS96O8.jpg

Advocata ආයතනය 'ශ්‍රී ලංකාවේ නාගරික ප්‍රදේශවල දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ලබා ගැනීම සඳහා ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ තරඟකාරී නොවන පිළිවෙත්වල බලපෑම' කියලා ළඟදි දවසක රිසර්ච් එකක් කළා. ඒකෙදි දැන ගන්න ලැබුණා ඇයි ලංකාවේ ගෙවල් මෙච්චර ගණන් කියලා. එක හේතුවක් තමයි සීමාකාරී වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති. ආනයන සීමා වගේ දේවල් වැටෙන්නේ ඔය ගණයට. ඊළඟ හේතුව, ගෙවල් හදද්දි නැතුවම බැරි ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ තියෙන තරඟකාරී නොවන භාවිතයන්. උදාහරණයක් විදිහට දේශීය නිෂ්පාදකයා දිරි ගන්වන්න කියලා අඩු මිලට ගෙන්වන්න පුළුවන් ආනයන සීමා කිරීම හරි ඒවාට බදු වැඩි කරන එක වගේ දේවල් ගන්න පුළුවන්.

unsplash-image-pypeCEaJeZY.jpg

මේ රිසර්ච් එකෙන් හොයලා බැලුවේ නාගරික ප්‍රදේශවල ගෙවල් හදද්දි අත්‍යවශ්‍ය යෙදවුම් වෙන ටයිල්, සිමෙන්ති සහ ඇලුමිනියම් වෙළෙඳපොළ ගැන. එතනදි දැන ගන්න ලැබුණේ ටයිල්, සිමෙන්ති සහ ඇලුමිනියම් කියන මේ කර්මාන්ත ඇතුලේ ඉන්නේ සැපයුම්කරුවෝ කීප දෙනෙක් විතරයි කියන එක. ඒ කියන්නේ ඒ ඉන්න සමාගම් කීපයට ලොකු බලයක් වෙළඳපලේ තියෙනවා. මොකද එයාලා ඇර වෙන විකල්පයක් මිනිස්සුන්ට නෑනේ. මේ විදිහට වෙළඳපලේ සීමිත සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණයක් ඉන්නත් හේතුවක් එපැයි. 

unsplash-image-cUGNFbxxD1E.jpg

ඒකට හේතුව වෙලා තියෙන්නේ මේ වෙළඳපළට ඇතුළු වෙන්න හැමෝටම බෑ. ඒකට බාධා තියෙනවා. කෙටියෙන් කිව්වොත් වෙළඳපළට එන දොර වැහිලා. දැනටමත් වෙළඳපලේ ඉන්න සැපයුම්කරුවෝ දරලා තියෙන ප්‍රාග්ධන වියදම අලුතින්ම වෙළඳපළට එන්න ඉන්න අයට දරන්න අමාරුයි. ඒ වගේම කාලයත් එක්ක පරණ සැපයුම්කරුවන්ට වෙළඳපලේ පරිමාණානුකූල ඵල වාසි තියෙනවා. ඔය හැම දේමත් එක්ක ලංකාවේ වෙළඳපලේ ඉන්න දේශීය සැපයුම්කරුවන්ට වෙලඳ ආරක්ෂණයෙන් වාසි ලැබෙනවා. මොකද ආරක්ෂණය හින්දා ආනයන තීරු බදු පැනවෙනවා. ඒත් එක්කම පිටරටවලින් ගේන අමුද්‍රව්‍යවල මිල ගණන් වැඩිවෙලා ඒක දේශීය සැපයුම්කරුවන්ට වාසියි තමන්ගේ නිෂ්පාදනවල මිල ඊට වඩා අඩු නිසා. මේකෙන් දේශීය නිෂ්පාදකයන්ගේ බලය වැඩි වෙනවා. 

unsplash-image-PF1daJne7lA.jpg

දේශීයව නිපදවන සිමෙන්තිවලට අමුද්‍රව්‍ය විදිහට ගන්නවා ක්ලින්කර්. 2014 ඉඳලා 2022 වෙනකම් කාලයේදී ක්ලින්කර්වලට 16% ත් 25%ත් අතර සමුච්චිත තීරුබදුවලට යටත් වෙලා තියෙනවා. මේ ගැන අපි සසඳලා බැලුවොත් පේනවා දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට කෙලින්ම තරඟයක් දෙන්න පුළුවන් තොග සහ බෑග් සිමෙන්ති ආනයනකරුවන්ට ඔය කියන කාලය ඇතුලේ 8% සහ 14% අතර පරාසයක විහිදුන අතිරේක සෙස් පැරා තීරුබදුවලට දිගින් දිගටම මුහුණ දෙන්න වෙලා. මේ නිසා තොග සහ සිමෙන්ති බෑග් ආනයනකරුවන්ට පනවලා තියෙන සමුච්චිත තීරුබදු ක්ලින්කර් ආනයනකරුවන්ට වඩා සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ ගොස් ඇති අතර, තොග සහ සිමෙන්ති ආනයනකරුවන් සඳහා පිළිවෙලින් 27.5% - 38.5% සහ 26% - 32.5% අතර පරාසයක තියෙනවා.  

රූපය 1: ආනයනය කරන ලද සිමෙන්ති ප්‍රමාණය, මිල ගණන් සහ තීරුබදු ව්‍යුහය ආදියේ වෙනස්වීම්

ටයිල් වෙළඳපොළේ තත්ත්වයත් මේ වගේම තමා. 2013 ඉඳලා 2022 වෙනකම් ආනයනය කරපු ටයිල්වලට 79% සහ 89.5% අතර මුළු තීරුබදු අනුපාතයකට යටත් වෙන්න වෙලා. මේ අතර ටයිල් නිෂ්පාදනය කරන අමුද්‍රව්‍ය වෙනුවෙන් තියෙන්නේ 8% ක වැට් බද්දක් විතරයි.  තීරුබදු අනුපාතවල තියෙන මේ වගේ වෙනස්කම් නිසා අසමාන ක්‍රීඩා පිටියක් නිර්මාණය වෙලා තියෙනවා. වෙන විදිහකින් කියනවා නම් දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට මේ ක්‍රමය නිසා වාසියි. එයාලත් එක්ක තරඟ කරන ආනයනික සගයන්ට වඩා අසාධාරණ වාසියක් මේ නිසා එයාලට ලැබිලා තියෙනවා. 

unsplash-image-1sCXwVoqKAw.jpg

ඉහළ මට්ටමේ තීරුබදුවලට අමතරව, ආනයන සීමා කියන එකට ප්‍රමාණ සීමා කිරීමත් කරලා තියෙනවා. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය වෙලාවේ ඩොලර් හිඟයක් තිබ්බ නිසා රටින් පිටට සල්ලි යන එක වළක්ව ගන්නත් එක එක දේවල් කළා. ඔය අතරේ 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ආනයන සීමා ගොඩක් පැනෙව්වා. ඒ නිසා ආනයනය කරන සිමෙන්ති කොට්ටවල ප්‍රමාණය 65% කිනුත් ටයිල් 87% කින් අඩු වුණා. ඩොලර් හිඟයක් තියෙද්දි විදේශ විනිමය ඉතිරි කරගන්න උත්සාහයක් විදිහට තමා මේ සීමා කිරීම් ගොඩක් පනවලා තියෙන්නේ.  කොහොම වුණත් මේ ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කරලා තියෙන නොගැලපෙන විදිහ දැක්කම  වෙළඳපල ඇතුලේ වැඩි වැඩියෙන් දේශීය සැපයුම්කරුවන්ටවිශේෂ සැලකීමක් කරලා තියෙනවා. ඒ කියන්නේ අනිත් අයට නැති තරමේ අසමාන විදිහට ප්‍රතිලාභ ලබා දීලා තියෙනවා.

ලොකුවට තීරුබදු දාලා ආනයන නවත්වන්නයි ආනයනය කරන ප්‍රමාණය අඩු කරන්නයි හදන නිසා ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ සැපයුම ගොඩක් අඩුයි. මේකේ බලපෑම නිෂ්පාදකයින්ට සහ ආනයනකරුවන්ට විතරක් නෙවෙයි පාරිභෝගිකයින්ටත් තියෙනවා. පාරිභෝගිකයන්ට වෙළඳපලේ හොඳ තේරීමක් කරන්න තරම් ප්‍රමාණවත් සැපයුමක් නෑ. තියෙන දේ ගන්නවා ඇර එයාලට වෙන විකල්පයක් නෑ. ඒ නිසා වැඩි ගාණට තියෙන බඩු ගන්න වෙනවා. වෙළඳපලේ තරඟකාරී මිලක් නෑ. 

ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදකයින්ටයි ආනයනකරුවන්ටයි එහි ඇඟවුම් වලට අමතරව, ආනයන සීමා කිරීම් නිසා තීරුබදු ඉහලයි. ඒකෙන් පාරිභෝගිකයින්ට මිලදී ගන්න තියෙන්නේ සීමිත ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයක්. ඒ නිසයි අපි කලිනුත් කිව්වේ එයාලගේ තේරීම සීමා වෙලා කියලා.  උදාහරණයක් විදිහට ටයිල් වෙළඳපොලේ තියෙන අධික තීරුබදු සහ ආනයන සීමා කිරීම් නිසා 2020 අප්‍රේල් මාසයත් එක්ක බලද්දි 2022 අගෝස්තු මාසය වෙද්දි මිල ගණන් වැඩි වෙලා තියෙනවා 93% ඉඳලා 123% තරම්. ඒ විතරක් නෙවෙයි පාරිභෝගිකයින්ට භාණ්ඩ ලබා ගන්න අවුරුද්දකට වඩා වැඩි කාලයක් බලා ඉන්නත් සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. 

මේ හැම දෙයක්ම ගෙයක් ගන්නවා කියන එකට ගෙවල්වල මිල ගණන්වලට බලපාන්නේ කොහොමද? ආරක්ෂණවාදී වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති නිසා ගෙයක් හදන්න ඕන වෙන ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවල මිල ඉහළ යාම වගේම දේශීය වෙළඳපොලේ තරඟකාරිත්වයක් නැතිකමත් එක්ක, ගෙයක් හදන්න යන වියදමත් අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ වැඩි වෙලා ඇවිත් දැන් මිනිස්සුන්ට දරන්නම බැරි තැනකට ඇවිත්. 

unsplash-image-zi1GRsLym3s.jpg

ගෙයක් කියලා කියන්නේ මිනිස්සුන්ට නැතිවම බැරි දෙයක්. මූලිකම අවශ්‍යතාවක්. ඒ වගේ දෙයක් මිනිස්සුන්ට හීනයක් වෙනවා කියන්නේ බරපතල දෙයක්. ඒ නිසා අපි තේරුම් ගන්න ඕන මේ ප්‍රශ්නය අපි හිතනවාට වඩා බරපතලයි. හිසට සෙවණක් තියෙන ජනතාවක් හදන්න නම් පුළුවන් තරම් ඉක්මනට තීරුබදු සම්පූර්ණයෙන්ම අයින් කරන එකයි ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවල තරඟකාරිත්වය වැඩි කරන එකයි කරන්නම ඕන. කොහොම වුණත් ලංකාවේ මූල්‍ය අවකාශය සීමා සහිත වීම නිසා තීරුබදු අඩු කිරීම සහ වෙළඳ සීමාවන් ඉවත් කිරීම කියන දේවල් කරන්න ඕන ටිකෙන් ටික මිසක් එක රැයින් නෙවෙයි. එතකොට ක්‍රමානුකූලව මේ අංශයේ භාණ්ඩ ආනයනය වැඩි වීම වෙනවා, ඒකෙන් සැපයුම වැඩි වෙන නිසා මිල පහල වැටෙනවා. ඒත් එක්කම අන්තිමට ගෙයක් හදන්න යන පිරිවැය අඩු වෙන නිසා කෙනෙක්ට ගෙයක් ගන්න එක දරන්න පුළුවන් මිලකට එනවා.

ලංකාවේ අපිට හිසට සෙවණක් ලැබෙයිද?

- දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

කොහුවල හන්දිය පහු කරගෙන කොළඹ පැත්තට එනකොට මට පේනවා කොහුවල ගුවන් පාලමේ උඩ කොටස හදපු දා ඉඳලා එතන තමන්ගේ නවාතැන කර ගත්ත මනුස්සයෙක්. බිත්ති හතරක් නැතත් එයාට මේ වෙලාවේ ඕන හිසට වහලක් විතරයි. ඒත් අපිට ඒ වගේ අපිට හිත නැවතෙන තැනක හිත ගිය තැන මාළිඟාව හදන්න බෑ. ඉස්සර නම් කොහොම හරි ලෝන් එකක් අරන් පොඩි ගෙයක් හදා ගන්න එක කවුරු කවුරුත් තමන්ට පුළුවන් විදිහට කළා. ඒත් ගෙයක් හදා ගන්න එක දැන් ලංකාවේ තියෙන හීන අතරේ තවත් එක හීනයක් වෙලා ඉවරයි. 

ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තය දිහා බැලුවම පේන්න තියෙන්නේ හරියට බාගෙට හදපු ගොඩනැඟිල්ලක සැකිල්ලක්. කවදා වැඩ ඉවර වෙයිද? කවදාවත් බැරි වෙයිද? මේ කිසි දෙයකට උත්තර රටේ සාමාන්‍ය ආදායමක් ගන්න පවුලකට හිතන්න බැරි ගාණට ඇවිත්. මිනිස්සුන්ටම බදු බර පටවලා ගොඩ යන්න බලාගෙන ඉන්න අසාර්ථක ආර්ථිකයක් එක්ක සමාජයේ අසමානතාව එන්න එන්නම වැඩි වෙනවා. කාර්‍යක්ෂම නැති වෙළඳපළවල්, රජයේ අසීමිත මැදිහත් වීම් නිසා සංවර්ධිත රටක්  බවට පත් වෙන එකත් මිරිඟුවක් පස්සේ යනවා වගේ. ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයටත් මේ කියන අකාර්‍යක්ෂමතා, අසමතුලිතතා වගේම ඒකාධිකාරී වෙළඳපළ තත්ත්ව නිසා මිනිස්සුන්ගේ සුබසාධනය එහෙම පිටින්ම නැති වෙලා යන එක සාමාන්‍ය දෙයක් වෙලා. 

Image by Kasun Chamara from Pixabay

දේශීය ව්‍යාපාරිකයන්ට හොඳක් කරන්න කියලා හිතාගෙන රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා කරන ආනයන සීමා වගේ දේවල් නිසාත් දේශීය වෙළඳපළ, සැපයුම්කරුවෝ එක් කෙනෙක්ට දෙන්නෙක්ට සීමා වෙලා තියෙන නිසාත් මිනිස්සුන්ට තරඟකාරී මිලකට ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය මිලට ගන්න බෑ. වෙළඳපළේ තියෙන ගිනි ගණන්වලටම තමයි ගෙයක් හදන්න බඩු ගන්න වෙන්නේ. මේ නිසා වෙළඳපළේ අසමාන තරඟයක් ඇති වෙලා තියෙනවා වගේම ඒක සාධාරණ තරඟකාරිත්වයට බාධාවක් වෙලා ඉවරයි. අපි බලමු මේ ලිපියෙන් ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය අංශයට බලපාන ප්‍රධාන ගැටලු මොනවද කියලත් තිරසාර කර්මාන්ත වර්ධනයක් ඇති කරන්න සුදුසු පුළුල් ප්‍රතිසංස්කරණ මොනවද කියලත්.

දේශීය ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපොලේ උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් වගේ දේවල් සපයන තරඟකරුවෝ ඉන්නේ දෙන්නයි නැත්නම් කීප දෙනයි. ඒක ගෙයක් දොරක් හදන්න බලන් ඉන්න සාමාන්‍ය මිනිස්සුන්ට හොඳ ආරංචියක් නම් නෙවෙයි. මොකද සැපයුම්කරුවෝ අඩු වෙන තරමට, ඒ සීමිත සැපයුම්කරුවන්ට පුළුවන් එයාලා සපයන භාණ්ඩයේ මිලට හරි ප්‍රමාණයට හරි ලොකු බලපෑමක් කරන්න. එයාලා කියන ගාණට අපිට බඩු ගන්න වෙනවා මොකද අපිට වෙන විකල්පයක් නැති නිසා.

Image by Henning from Pixabay

සැපයුම්කරුවන්ට මේ වගේ ලොකු බලයක් ලැබෙන්න හේතුව තමයි ආර්ථිකයේ සමහර සැපයුම්කරුවෝ කාලයක් තිස්සේ වෙළඳපලේ ඉඳලා එයාලට ඒ අංශය ගැන හොඳ දැනුමක්, පරිණතබවක් වගේම විශේෂඥ හැකියාවක් ඇති වෙලා තියෙන එක. ඒත් අළුතෙන්ම ඒ වෙළඳපළට උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් සපයන්න එන සැපයුම්කරුවෙක්ට ඒ වගේ දැනුමක්වත්, දක්ෂතාවක්වත්, ඇති තරම් සල්ලිවත් නැති වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා දැනටමත්  වෙළඳපලේ ඉන්න සැපයුම්කරුවන්ට ලොකු බලයක් තියෙනවා. ඒත් අළුතෙන්ම වෙළඳපළට එන්න ඉන්න සැපයුම්කරුවන්ට අභියෝග ගොඩක් තියෙනවා. 

Image by Peggy und Marco Lachmann-Anke from Pixabay

මේ වෙනකොට ලංකාවේ සිමෙන්ති කර්මාන්තයේ බලය තියෙන්නේ තරඟකරුවන් තුන් දෙනෙක් ළඟ. ටයිල් කර්මාන්තයේ ඉන්නේ තරඟකරුවන් හතර දෙනයි. ඒකෙනුත් තුන් දෙනෙක්ම එකම ආයතනයකට අයිති අය. ඇලුමිනියම් කර්මාන්තය ගත්තම තරඟකරුවන් හතර දෙනයි. ඕනම වෙළඳපළක ඉන්න නිෂ්පාදකයින් ගාණ වැඩි වෙන්න වෙන්න තරඟකාරීත්වය වැඩියි.  ඒ වගේම නිෂ්පාදකයින් ගාණ අඩු වෙන්න වෙන්න තරඟකාරීත්වය අඩුයි. තරඟකාරීත්වය අඩු වෙනවා කියන්නේ ඒ ඒ නිෂ්පාදකයාට තියෙන බලය වැඩියි කියන එක. එතනදි මිනිස්සුන්ට ඒ නිෂ්පාදකයා විකුණන්න කැමති ගාණට අඩු ගුණත්වයක් තියෙන භාණ්ඩ වුණත් මිලට ගන්න වෙනවා.

Image by Tung Lam from Pixabay

මේ විදිහට තරඟකාරීත්වය අඩු වෙලා සාමාන්‍ය මිනිස්සු සූරාකෑමට ලක් වෙන්න එක හේතුවක් වෙන්නේ දේශීය වෙළඳපළේ ඉන්න සැපයුම්කරුවෝ ගාණ අඩු වෙනකොට. ඒ වගේම විදේශීය රටවලින් ලංකාවට උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් ආනයන සීමා කළාමත් ලංකාවේ වෙළඳපලේ ඉන්නේ ලංකාවේ සැපයුම්කරුවෝ ටික දෙනා විතරයි. එතකොට විදේශීය රටවල්වලින් ලංකාවේ සැපයුම්කරුවෝ විකුණන ගාණට වඩා අඩු ගාණකට මිනිස්සුන්ට බඩු විකුණන්න කැමති වුණත් රජය මැදිහත් වෙලා ඒ පිටරටින් ගෙන්වන ආනයන සීමා කරලා හරි නතර කරලා තිබ්බාම ඒකෙනුත් සාමාන්‍ය මිනිස්සුන්ගේ තේරීමේ හැකියාව අඩු වෙලා, ලංකාවේ තියෙන වැඩි ගණන්වලට බඩු ගන්න වෙනවා. ඔන්න ඔය වගේ හේතු නිසා තමයි ලංකාවේ ගෙයක් ගන්න එක ඇමරිකාවේ නිව්යෝර්ක්වලින් හරි ජපානෙන් හරි ගෙයක් ගන්නවට, ගෙයක් හදනවාට වඩා අමාරු, දරා ගන්න බැරි ගාණක් යන වැඩක් වෙලා තියෙන්නේ.

මේ වෙනකොට ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයට පිටරටින් ගෙන්වන සිමෙන්ති, ටයිල් සහ ඇලුමිනියම් වගේ ආනයනික ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවලට සෙස්/CESS (Cessation) සහ PAL (වරාය සහ ගුවන් තොටුපළ සංවර්ධන බද්ද) වගේ පැරා තීරු බදු පනවලා තියෙන නිසා ඒවායේ ගාණ ගොඩක් වැඩි වෙලා තියෙනවා.

Image by Mohamed Hassan from Pixabay

උදාහරණයක් විදිහට ගත්තම දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන සිමෙන්තිවලට ක්ලින්කර් කියන අමුද්‍රව්‍ය පාවිච්චි කරනවා. 2014 ඉඳලා 2021 වෙනකම් අවුරුදු 7 ඇතුලත ක්ලින්කර්වලට පනවලා තියෙන බදු 16% ඉඳලා 25% තරම් වැඩි වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේම දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට සෘජුවම තරඟයක් දෙන්න පුළුවන් තොග සහ සිමෙන්ති කොට්ට ආනයනකරුවන්ට. මේ ආනයනකරුවන්ට පනවලා තියෙන සෙස් බද්ද මේ වෙද්දි 8% සහ 14% අතර පරාසයක තියෙනවා. ආනයනවලට බදු පැනවුවාම දේශීය නිෂ්පාදනවලට වඩා ආනයනවල මිල වැඩියි. මෙහෙම තමයි දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට අසාධාරණ වාසි ලබා දෙන්නේ. දැන් පේනවනේ ලංකාවේ නිෂ්පාදකයන්ට අසාධාරණ ක්‍රමවලින් වාසි දෙන්න යන එකෙන් විදේශීය නිෂ්පාදකයන්ගේ තරඟකාරීත්වය නැති වෙලා යනවා. 

සිමෙන්ති විතරක් නෙවෙයි ටයිල් වෙලඳපලෙත් මේ වගේම සිද්ධියක් වුණා. ඒ 2013 ඉඳලා 2021 දක්වා ආනයනය කරපු ටයිල්වලට 79% ඉඳලා 89.5% අතර මුළු තීරුබදු අනුපාතයකට යටත් කරලා ආනයනකරුවන්ගේ නිෂ්පාදන මිලට ගන්න මිනිස්සුන්ට තියෙන හැකියාව අඩු කරලා දැම්මා. ඒත් දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට වාසියක් වෙන්න ඕන නිසා දේශීයව ටයිල් නිෂ්පාදනය කරන්න ගෙන්වන අමුද්‍රව්‍යවලට පනවන බදු 8% ක වැට් බද්දකට විතරක් සීමා කළා. මේ විදිහට රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා වෙළඳපළේ ඉල්ලුමට හරියන සැපයුම ඇති වෙන එකට එක එක විදිහේ බලපෑම් කරපු නිසා අන්තිමට වැඩියෙන්ම අසාධාරණයට ලක් වෙලා ඉන්නේ ගෙයක් හදන්න හීන දකින මිනිස්සු, අලුත් ව්‍යාපාරයකට ගොඩනැඟිල්ලක් හදන්න බලන් ඉන්න මිනිස්සු.  

Image by Borko Manigoda from Pixabay

ඉහළ තීරුබදු පනවලා තරඟකාරීත්වය සීමා කරනවාට අමතරව, පිටරටින් ලංකාවට ගෙන්වන නිෂ්පාදනවල ප්‍රමාණය අඩු කරන එකත් සිද්ධ වුණා. කොවිඩ් වසංගතය කාලේ ඇති වෙච්ච ඩොලර් හිඟයත් එක්ක 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී හුඟක් ආනයන සීමා කළා. ඒත් එක්කම සිමෙන්ති කොට්ට සහ ටයිල් ආනයනය කරන ප්‍රමාණයත් අඩු වුණා. මේ විදිහට ආනයන සීමා කරන්නේ ඩොලර් ඉතුරු කර ගන්න. ඒ කොහොම වුණත් මේ වගේ ප්‍රතිපත්තිවලින් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ වෙලඳපොලේ ඉන්න මහා පරිමාණ සැපයුම්කරුවන්ට අසමාන විදිහට ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන එක. 

තීරුබදු වැඩි කරලා ආනයනය කරන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය සීමා කරපු නිසා මිනිස්සුන්ට සිද්ධ වෙනවා පිටරටින් ගෙන්වන දේවල්වලට වඩා දේශීය නිෂ්පාදන මිලට ගන්න. ඒ කියන්නේ මිනිස්සුන්ට වෙන කරන්න දෙයක් නැති නිසා ගාණ වැඩි වුණත් ලංකාවේ නිෂ්පාදනය කරපු ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය මිලට ගන්න වෙනවා. දේශීය වෙළඳපලේ ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය සපයන කීප දෙනාට කියාපු ඉල්ලමක් තමයි හදලා දීලා තියෙන්නේ.

මේ විදිහට ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ දිගින් දිගටම මිල ගණන් වැඩි වෙලා. උදාහරණයක් විදිහට ටයිල් වෙළඳපොලේ, 2020 අප්‍රේල් මාසයයි 2022 අගෝස්තු මාසයයි බලද්දි අවුරුදු දෙකක් ඇතුලත මිල ගණන් 93% ඉඳලා 123% දක්වා වැඩි වෙලා. ඒ වගේම භාණ්ඩ ඇති තරමට සපයන්නේ නැති නිසා මිනිස්සුන්ට භාණ්ඩ ලබා ගන්න අවුරුද්දකට වඩා වැඩි කාලයක් බලා ඉන්නත් සිද්ධ වෙලා. 

ඇත්තටම මිල වැඩි වෙන්න හේතු වුණේ ආණ්ඩුව / රජය වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා කරපු ආනයන සීමා සහ තීරු බදු පැනවීම් වගේ ප්‍රතිපත්ති. ඒ වගේ ප්‍රතිපත්ති නිසා දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට හිතා ගන්න බැරි තරම් වාසි - ලාභ ලැබුණා. ඒ කොච්චරක්ද කියනවා නම් සමහර අවස්ථාවලදී ලාභය 90% හරි ඊටත් වැඩි ප්‍රමාණයකින් හරි වැඩි වෙලා තියෙනවා. 
නියර මිටි තැනින් වතුර බැහැලා යනවා වගේ මේ අසාධාරණ තරඟකාරීත්වයෙන් බැට කන්නේ සාමාන්‍ය මිනිස්සු. ලාභ ලබන්නේ බලාධිකාරී ආයතන. හිසට වහලක් කියන්නේ මනුස්සයෙක්ගේ මූලිකම අවශ්‍යතාවක්. ඒත් ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ තරඟකාරීත්වයක්, නිදහස් ආර්ථික වටපිටාවක් නැති නිසා ගෙයක් හදන්න යන වියදම රටේ බහුතරයකට දරා ගන්න බෑ.

මේ විදිහට බලන් ගියාම අපිට පේනවා ආර්ථිකයට නිදහසේ ක්‍රියාත්මක වෙන්න නොදී රජය ඇවිත් මිල පාලන, ආනයන සීමා පනවන්න ගියාම වෙළඳපලේ ප්‍රශ්න ගොඩක් ඇති වෙනවා. ඉතිං ඇත්තටම රජය ආර්ථිකය වෙනුවෙන් කරන්න ඕන මොනවද? 

ඒ තමයි දැනට පනවලා තියෙන වෙළඳ බාධක අඩු කරන එක සහ තරඟකාරිත්වය වැඩි කරන එක. එහෙම කළාම වෙළඳපලේ ප්‍රශ්න ඉබේම විසඳිලා යනවා. මොකද තීරුබදු අඩු කරලා වෙළඳ සීමා අයින් කළාම වැඩි වැඩියෙන් භාණ්ඩ / අමුද්‍රව්‍ය ලංකාවට ගේන්න පුළුවන්. ඒත් එක්කම සැපයුම වැඩි වෙන නිසා වෙළඳපලේ තියෙන භාණ්ඩ හිඟය නැති වෙනවා. පිටරටින් තරඟකාරයෝ ලංකාවට එද්දි දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට ඔහේ ගුණත්වයක් නැති භඩු ගිනි ගාණට විකුණලා මිනිස්සුන්ව සූරාකන්නත් අමාරුයි. වෙළඳපලේ සැපයුම හොඳට තියෙන නිසා මිනිස්සු තෝරලා බලලා අඩු ගාණට වැඩි ප්‍රයෝජනයක් ලැබෙන ගුණාත්මක දේවල් මිලට ගන්න නිසා සැපයුම්කරුවන්ට සිද්ධ වෙනවා තරඟකාරීව නිෂ්පාදන වෙළඳපළට ගේන්න. 

ඒ වගේම තවත් වැඳගත් දෙයක් තමයි දැනට ශ්‍රී ලංකාවේ තරඟකාරී නීතිය විදිහට සැලකෙන්නේ 2003 පාරිභෝගික කටයුතු පනත (Consumer Affairs Act of 2003). ඒක ඵලදායී නීතියක් බවට පත් කරලා ඒකෙන් වැඩක් ගන්න නම් සැලකිය යුතු වෙනස්කම් ටිකක් කරන්න ඕන. පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරියේ ප්‍රධාන ප්‍රධාන අරමුණ වෙන්නේ තරඟකාරීත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීම වුණාට කාලයක් තිස්සේ ඒ වෙනුවෙන් අදාළ විමර්ශනයක් කිසිවක් කරලා නෑ මොකද අධිකාරියට ප්‍රමාණවත් මුදල් නැතිකම, ස්වාධීනතාවක් සහ විනිවිදභාවයක් නැතිකම නිසා. මේ නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරියට කාලීන ප්‍රතිසංස්කරණ කිරීමත් ඉක්මණින්ම කරන්න ඕන. ඒත් ආයතනික මට්ටමේ වෙනස්කම් කරන්න අපි හිතනවාට වඩා සෑහෙන කාලයක් වගේම දේශපාලන ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් අවශ්‍ය වෙනවා. මේ නිසා අපිට ඉක්මණින්ම කරන්න පුළුවන් දේ තමයි වෙළඳ සීමා කිරීම් සහ තීරුබදු ඉවත් කිරීම මගින් රජය ආර්ථිකයට අනවශ්‍ය විදිහට මැදිහත් වෙන එක නවත්වලා ආර්ථික නිදහස වැඩිවෙන විදිහට වැඩ කරන එක. එහෙම නැතුව නම් හිසට සෙවණක් ලැබෙන එක කරන්න අමාරු වැඩක් නෙවෙයි කරන්න බැරි වැඩක් වෙනවා. 

රජයේ ව්‍යාපාරවල (SOE) පාඩු නිසා ශ්‍රී ලාංකික කුටුම්භයකට රුපියල් 141,809ක වියදමක්

රජය සතු ව්‍යවසායන්හි තීරණාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා රජය ගෙන යන ක්‍රියාමාර්ග නිසා ඒවායේ බර බදු ගෙවන ජනතාවගේ මුදල් පසුම්බිවලටම දැනෙන බව  ඇඩ්වොකාටා ආයතනය පවසයි.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ධනනාත් ප්‍රනාන්දු මහතා පැවසුවේ ඉදිරි මැතිවරණ චක්‍රය සැලකිල්ලට ගනිමින් ඇඩ්වොකාටා ආයතනය රජය සතු ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරන බවයි. මෙහිදී කියැවුණේ බලයට පත්වන රජය කුමක් වුවත් රජය සතු ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු අඛණ්ඩව සිදු කළ යුතු බවයි.

2022 දී ප්‍රධාන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 52ක සමස්ත පාඩුව රුපියල් බිලියන 744.6 ක් වන අතර, එය පියවීමට ලියාපදිංචි බදු ගෙවන්නන් තෝරා ගන්නේ නම් එක් බදු ගෙවන්නෙකු රුපියල් මිලියන 1.7 ක්ද, මෙම පාඩුව ලංකාවාසී සියලුම පුරවැසියන්ගෙන් අය කර ගන්නේ නම් එක් පුරවැසියෙකු සඳහා රුපියල් 33,949 ක්ද දැරිය යුතු වේ. ඒ අනුව එක් පවුලකට දැරීමට සිදුවන වියදම රුපියල් 141,809 ක්ද වේ. බදු එකතු කිරීමේ තියුනු වැඩිවීමක් ක්‍රියාත්මක කර තිබුණත්, 2024 වසරේදී බදුවලින් එකතු කර ගැනීමට අපේක්ෂිත ආදායම මඟින් වුවත් 2022 වසරේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල 52ක සමස්ත පාඩුව පියවා ගත නොහැක.

"ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ප්‍රමාදය වැඩි වන තරමට එමඟින් සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට ඇති කරන පීඩනය වැඩි වන අතර එය ඉදිරි මැතිවරණයේදී කවුරු බලයට පත් වුවත් ශ්‍රී ලාංකික පුරවැසියන්ට සහ බදු ගෙවන්නන්ට එය වඩාත් නරක තත්ත්වයකට මුහුණ පාන්නට සිදු වනු ඇති" බව ප්‍රනාන්දු මහතා පැවසීය. "ශ්‍රී ලංකාව තුළ සෑම පුද්ගලයන් තුන් දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක්ම මසකට රුපියල් 30,000ක ආදායමක්වත් නොලබන නිසා බදු ගෙවන්නන් මත වැඩි බරක් පැටවීම තේරුමක් නැත."

ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක වුවද ඒවා ක්‍රියාත්මක වන්නේ ඉතාමත් මන්දගාමී වේගයකින් බව මෙහිදී අවධානයට ලක්විය. වත්මන් වේගය ශ්‍රී ලංකාවට තවත් අර්බුදයක් ඇතිවීම වැලැක්වීමට “ප්‍රමාණවත්” වුවත් ශ්‍රී ලංකාව ජාත්‍යන්තර වෙලඳපොලවල තරඟකාරී වීම සඳහා ගමන් මගකට ගෙන ඒමට ප්‍රමාණවත් නොවේ.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් ඉස්මතු කරන ලද නිර්දේශ 16 අතර, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිසංස්කරණ වැදගත් බව වඩාත් අවධාරණය කෙරේ. විශේෂයෙන් හෝල්ඩින් සමාගම මෙන්ම උපදේශක මණ්ඩලය සඳහා දක්ෂ හා දක්ෂ සාමාජිකයින් ඇතුළත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවය මෙහිලා සාකච්ඡා කෙරේ.

රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල ණයවල චක්‍රීය ස්වභාවය සහ එය රජයේ මූල්‍ය හිඟය මත ඇති කරන අඛණ්ඩ බලපෑම ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය උදාහරණයට ගනිමින් විස්තර කරන ලදී. තවද රාජ්‍ය ව්‍යවසාය සහ ඒවායේ පාඩු පියවා ගැනීමට නොහැකි වීම හේතුවෙන් යළිත් වතාවක් ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට සිදු වීමේ හැකියාවක් පවතින බවද පැහැදිලි කරන ලදී.

විනිවිද පෙනෙන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලියක් හරහා ශ්‍රී ලංකන් එයාර්ලයින්ස් ආයතනය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරමින් මෙම ක්‍රියාවලිය දේශපාලනීකරණය වීමට ඉඩ හැරීම බදු ගෙවන්නාටම වියදම පැනවීමක් බව පැහැදිලි කෙරිණි. 

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ධනනාත් ප්‍රනාන්දු මහතා තවදුරටත් කියා සිටියේ මූල්‍ය වාර්තා සම්බන්ධයෙන් විනිවිදභාවයක් නොමැතිකම හේතුවෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් / රජයේ ව්‍යාපාර දූෂණය පතුරුවන වාහකයන් බවට පත් ව ඇති බවයි. මෙහිදී ඔහු හඳුනාගෙන ඇත්තේ තම මූල්‍ය වාර්තා මහජනතාවට නිකුත් කර ඇත්තේ රජයේ ව්‍යාපාර 52ක් පමණක් බවයි. ආදායම් බද්දෙන් ලැබෙන ආදායම රජයේ ව්‍යාපාරවල පාඩු පියවන්නේ ද යාන්තමිනි.

මෙහිදී ශ්‍රී ලංකා ගුවන් සේවයේ ඇති පාඩුව සහ සමෘද්ධි ප්‍රතිලාභ සඳහා රජය දරන වියදම සංසන්දනය කරමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව මුහුණ දෙන අතිවිශාල පිරිවැය පැහැදිලි කරනු ලැබිණි.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ පර්යේෂණ උපදේශක රෙහානා තව්ෆීක් ප්‍රකාශ කළේ රජය වෙළඳපොළට මැදිහත් වීම පාරිභෝගික සුබසාධනයට අහිතකර ලෙස බලපා ඇති බවයි. අකාර්යක්ෂමතාවයේ පිරිවැය දේශපාලකයන්ගේ සාක්කු පිරවීම සඳහා බදු ගෙවන්නා විසින් දරනු ලැබේ. මෙහිදී දැනට ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින ප්‍රතිසංස්කරණ ලෙස රජයේ ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණ පනත සහ නව බැංකු පනතක් සම්මත කිරීම, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ඒකකය (SOERU) පිහිටුවීම සහ හෝල්ඩින් සමාගම පිහිටුවීම  පිළිබඳ යාවත්කාලීන කිරීම් අවධාරණය කරන ලදී.

“මෙතෙක් රාජ්‍ය ව්‍යවසායකයන් සේවය කර ඇත්තේ සේවකයන්ට සහ දේශපාලනඥයන්ට මිසක් ශ්‍රී ලංකාවේ සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට නොවේ,” රෙහානා තව්ෆීක් මහත්මිය පැවසුවාය. "අපි බංකොලොත් බවට පත් වී වසර දෙකකට ආසන්න වන නමුත් ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු සම්බන්ධයෙන් සැලකිව යුතු ප්‍රගතියක් සිදු වෙලා නෑ."

ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියේ සිදු වන නිරන්තර ප්‍රමාදයන්, ලංසු සඳහා නියමිත කාලසීමාව කිහිප වතාවක්ම කල් දැමීම සිදු කර ඇති ශ්‍රී ලංකන් එයාර්ලයින්ස් වැනි අවස්ථා සැලකූ විට  දැනටමත් බදු ගෙවන්නාට වැඩි මුදලක් වැය වන බව මූල්‍ය මාධ්‍යවේදී ෂිහාර් අනීස් පැවසීය.

Full videos - https://www.youtube.com/live/cwpUd5Pe7wk?si=AX5HvrKpnXtCPUd9

ලංකාවේ ආර්ථිකය ගැන මහ බැංකු ආර්ථික විවරණය

-දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

එකෝමත් එක කාලෙක පුංචි දූපතක වෙන්නේ මොකක්ද කියලාවත් හිතා ගන්න බැරි මිනිස්සු ටිකක් රැයක් දවාලක් නැතුව පෝලිම්වල හිටියා. එයාලට කළු කඩකාරයෝ කියන කියන ගාණට පෙට්‍රල් - ඩීසල් ගන්න වුණා. සල්ලි තිබිලවත් ගන්න බඩු නැති නිසා තෙල් නැවක් අද එයි, හෙට එයි කියලා එයාලා මුහුද දිහාට ඇස් ලොකු කරගෙන බලන් හිටියා.  කිසිම ණයක් ගෙවා ගන්නත් බැරුව, පිටරටින් බඩුවක් ගෙන්න ගන්නත් බැරුව බංකොලොත් වෙලා අන්තිමට ඒ මිනිස්සු ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ඉල්ල ගත්තා. 

මේ කවුරුත් දන්න දූපතක තනි වුණ අපේ කතාව ආර්ථික විද්‍යාත්මක විදිහට සංඛ්‍යා දත්තත් එක්ක පිළිවෙලට ඉදිරිපත් කරන්නේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව. කලින් අවුරුදුවල ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු වාර්තාව කියලා කිව්වට මේ අවුරුද්දේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ස්වාධීන ආයතනයක් විදිහට අළුත් පනතකින් එහෙම පස්සේ මුල්ම වතාවට ඉදිරිපත් කරන වාර්තාව ‘වාර්ෂික ආර්ථික විවරණය’ කියලා නම් කරලා තියෙනවා. මේ යටතේ අපි විශේෂයෙන් දැන ගන්න ඕන කරුණු කීපයක්ම මේ ලිපියෙන් ඉදිරිපත් කරනවා.

ආර්ථිකයේ නැඟිටීම

මේක අපි අහලා තියෙනවා වගේ දැවැන්ත නැඟිටීමක් නෙවේ. බිංදුවටම කඩා වැටුණට පස්සේ ටිකෙන් ටික ආයාසයෙන් නැගී ඒමක්. ඒ වගේ හරි ගොඩ එන්න පුළුවන් වෙලා තියෙන්නේ මහ බැංකුව ක්‍රියාත්මක කරපු තීරණාත්මක ප්‍රතිපත්ති ගැළපුම් සහ ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ නිසා. උදාහරණයක් විදිහට උද්ධමනය වැඩි වෙලා, මුදල් සංසරණය වැඩි වෙලා තිබුණා. ඒත් ගන්න බඩු වෙළඳපළේ තිබ්බේ නෑ. මේ වෙලාවේ මහ බැංකුව පොලී අනුපාත ඉහල දැම්ම නිසා මිනිස්සු වැඩි පොලී ආදායමක් ලබන්න හිතාගෙන අතේ ගැවසුණු මුදල් බැංකුවේ තැන්පත් කළා. ඒ නිසා  උද්ධමනය පාලනය වුණා.  2022දී 70.3% වගේ ඉතාමත් ඉහල මට්ටමක තිබුණ උද්ධමනය 2024 ජනවාරි වෙද්දි 6.50%ක තනි ඉලක්කමකට ගත්තේ එහෙමයි.

කොහොම වුණත් පොලී අනුපාතය ඕනවට වඩා දරන්න බැරි මට්ටමකට වැඩි වෙන එක ක්ෂුද්‍ර-කුඩා සහ මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර කරන අයට ඒ තරම් සුබ නෑ. මොකද එයාලගේ ව්‍යාපාර දියුණු කරන්න ණයක් එහෙම ගනිද්දි ගිනි පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා කියන්නේම එයාලාට ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න අමාරු වෙලා ව්‍යාපාර අතෑරලා දාන්න වෙනවා කියන එකයි. ඒ නිසා කොහොමටවත් උද්ධමනය වැඩි වෙන එක හොඳ දෙයක් නෙවෙයි. මොකද උද්ධමනය අඩු කරන්න කියලා අපිට ගන්න වෙන විසඳුම් නිසා තවත් ප්‍රශ්න වැලක්ම අපි පස්සේ පන්නනවා. 

ආර්ථික අර්බුදයේ ගිනි දැල් තදටම ඇවිලෙන වෙලාවේ ඩොලර් එක රුපියල් 200 මට්ටමේ රඳවගෙන හිටියේ. ඒ කියන්නේ නිදහසේ වෙළඳපලේ ඩොලර් ඉල්ලුමට, සැපයුමට තීරණය වෙන්න දුන්නේ නෑ. මේ නිසා විදේශ රටවල ඉඳලා ලංකාවට ඩොලර් එවන ශ්‍රමිකයෝ අධෛර්‍යමත් වුණා. ඒ කියන්නේ එයාලා පිළිගත් මාර්ගවලින් ලංකාවට සල්ලි එවන්නේ නැතිව වෙන වෙන හවාලා, උන්ඩියාල් වගේ අවිධිමත් විදිවලට මාරු වුණා.

රුපියල ශක්තිමත් වීම

ආර්ථිකය කඩා වැටෙනවාත් එක්කම රුපියල බාල්දු වුණා. භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල ඉහළ යන්න ගත්තට ඒවා ලේසියෙන් පහත වැටුණේ නෑ. හැම දෙයක්ම ගිනි ගණන්. මේ තත්ත්වය කොවිඩ්-19 වසංගතය නිසා ලංකාවට ලැබෙන සංචාරක ආදායම අඩු වීම, විදේශ ශ්‍රමිකයන්ගේ ප්‍රේෂණ අඩු වීම වගේ දේවල් එක්ක හරියට කබලෙන් ලිපට වැටෙන මට්ටමටම ආවා.

ඒත් කාලයත් ආර්ථිකය යාන්තම් හුස්ම ගන්න පටන් ගත්තා.ඒත් සම්පූර්ණයෙන්ම හොඳ වුණා නෙවෙයි. මේ තත්ත්වය යටතේ රජය ආනයන සීමා කරලා රටින් පිටට යන ඩොලර් ප්‍රමාණය අඩු කළා. ඒත් එක්කම අපිට ජාත්‍යන්තර ආයතනවලින් ලැබුණු මූල්‍ය පහසුකම් නිසා රටේ මුදල් සංචිතය වැඩි වුණා වගේම රටේ වෙළඳපළ විශ්වාසයත් ඇති වුණ නිසා රුපියල ටිකෙන් ටික ශක්තිමත් වුණා. 

මහ බැංකුව ස්වාධීන වීම

අවසාන ණය දෙන්නා වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමඟ ඇතිවූ එකඟතාව අනුව මහ බැංකුව ස්වාධීන ආයතනයක් කිරීමට තීරණය වුණා. ආර්ථික අර්බුදයට තදින්ම බලපෑ රුපියල එකම අගයයක බලහත්කාරයෙන් රඳවා ගෙන සිටීම වගේ අදූරදර්ශී ක්‍රියාමාර්ග නිසා මේ විදිහට මහ බැංකුවේ ස්වාධීනතාව වැඩි කිරීමටත් පාර්ලිමේන්තුවට සහ ජනතාවට එහි ඇති වගවීම වැඩි කිරීමටත් අවධානය යොමු වුණා.

මේ අලුත් මහ බැංකු පනත බලාත්මක කිරීමත් එක්ක අනිත් මූල්‍ය ආයතනවල අධීක්ෂණ කටයුතු සහ ගැටළු නිරාකරණ ආයතනය විදිහට මහ බැංකුවේ කාර්‍යභාරය ශක්තිමත් වුණා. ඒ විතරක් නෙවෙයි බැංකු සහ බැංකු නොවන මූල්‍ය අංශයේ සුරක්ෂිතතාව සහ දිගු කාලීන පැවැත්ම සහතික කෙරෙන ප්‍රතිපත්තිත් ක්‍රියාත්මක වුණා. 

හෙට මොකද වෙන්නේ?

හෙට මොකද වෙන්නේ කියන එකට අපිට එක එක විදිහේ උත්තර තියෙන්න පුළුවන්. ඒත් මහ බැංකුවේ 2023 ආර්ථික විවරණය කියන විදිහට ලංකාව අරගත්ත ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ විස්තීරණ ණය පහසුකමත් එක්ක අපිට ක්‍රියාත්මක කරන්න සිද්ධ වෙලා තියෙන ප්‍රතිසංස්කරණ ඉස්සරහටත් බොරු නොකර හරියට කරගෙන යනවා නම් 2023 අග හරියේ අපිට දකින්න ලැබෙන ආර්ථිකයේ ප්‍රගතිය ඉස්සරහටත් දකින්න ලැබෙයි කියලා සඳහන් වෙනවා. මේ වගේම කතාවක් ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව ලංකාව සම්බන්ධයෙන් කියලා තියෙනවා. ඒ අනුව 2024දි ලංකාව 1.5% ආර්ථික වර්ධනයකුත් 2025දී 2.5%ක ආර්ථික වර්ධනයකුත් ලබයි කියලා පුරෝකතනය කරලා තියෙනවා. 

ඇඩ්වොකාටා අපේ අදහස

ලෙඩක් හොඳ වෙන්න නම් තිත්ත බෙහෙත් බොන්න වෙනවා. ඒත් අපි පුරුදු වෙලා ඉන්නේ බාගෙට බෙහෙත් බොන්න. ඔන්න ඔය නිසා තමයි අපිට 16 වතාවක් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ලැබිලත් 17 වෙනි වතාවටත් උදව් ඉල්ලන්න වුණේ. අනිත් එක මේ කියන 17 වෙනි වතාව හරිම විශේෂයි. මොකද කලින් 16 වතාවේ ලංකාව ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ඉල්ල ගත්තේ කොන්ද ටිකක් කෙලින් තියාගෙන. ඒත් මේ පාර අපි උදව් ඉල්ලුවේ හතර ගාතෙන්. ඒ තරමට ම බංකොලොත් වෙලා. ඉතිං ඉස්සර වගේ ලේසියෙන් හොඳ වෙන්න අමාරුයි. කියපු ප්‍රතිසංස්කරණ හරියටම කරන්න වෙනවා. 

මේ කියන ප්‍රතිසංස්කරණ ගැන කෙටියෙන් කියනවා නම් මහ බැංකුවේ ස්වාධීනතාව ඇති කිරීම, බදු අනුපාත වැඩි කිරීමෙන් නෙවෙයි - බදු කලමණාකරණය හරියට කිරීම මගින් බදු ආදායම වැඩි කර ගැනීම, ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම, පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම, දූෂණය-වංචාව-නාස්තිය පිටු දැකීම, කාර්‍යක්ෂමතාව වැඩි කිරීම වගේම සමාජයේ පීඩාවට පත් වෙලා ඉන්න ජන කොටස් රැක ගැනීම කියන දේවල් හරියටම කරන්න ඕන. මේ දේවල්වලින් අපිට පැනලා යන්න බෑ. මොකද එහෙම කළාම ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට ප්‍රශ්නයක් නොවුණට අපිට දිගටම ඉන්න වෙන්නේ අර්බුදයකම විතරයි. මේ වෙද්දි ඉදිරිපත් වෙලා තියෙන හැම සංඛ්‍යා දත්තයකින් පේන්න තියෙන්නේ ආර්ථිකය යම් දුරකට ස්ථාවර වෙලා කියන එකයි. ඒක ගෝලීය වශයෙන් පවා පිළිගෙන තියෙනවා කියන එක ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව ළඟදි ඉදිරිපත් කරපු වාර්තාවකින් පවා සනාථ වුණා. ඒත් මේ කියන ස්ථාවරත්වය කොච්චර කල් තියෙයිද කියන එක සැකයි. ආර්ථිකය දිගින් දිගටම ස්ථාවර කර ගන්න නම් අපිට ප්‍රතිසංස්කරණවලට යන්නම වෙනවා. ඒ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් වෙළඳපළ ආර්ථිකයකට යන එක වැඩිම ප්‍රමුඛතාවක් ලැබිය යුතු ප්‍රතිසංස්කරණයක් කියන එකත් අපි මතක තියා ගන්න ඕන. 

ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇත්නම්, බොහෝ දෙනෙකුට තමන් දුප්පත් යැයි හැඟෙන්නේ ඇයි?

රවී රත්නසබාපති විසිනි

The Leaderහි පල වූ ලිපියකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇති බව ආර්ථික විද්‍යාඥයෝ පවසති. එහෙත්, බොහෝ දෙනෙකු තවමත් ජීවත් වීමේ දැඩි අපහසුකම්වලින් පෙළෙන්නේ නම්, එකී ආර්ථික ස්ථාවරත්වයෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද?

ආර්ථික විද්‍යාඥයින් ස්ථාවරත්වය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ ආර්ථිකයේ අසමතුලිතතාවය විසඳා ඇති බවයි. මිල ඉහළ යාම, විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟවීම අසමතුලිතතාවයේ ලක්ෂණ ලෙස දැක්වේ. මෙම ගැටලු ඇත්ත වශයෙන්ම විසඳී ඇත. එහෙත්, සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට එයින් සිදු වී තිබෙන සෙත කුමක්ද? එයින් අදහස් වන්නේ මිනිසුන් දිළිඳු වීමේ වේගය අඩු වී ඇති බව පමණි. අපි ප්‍රපාතයේ පහළට රූටා යමින් සිටියෙමු, තාවකාලිකව පමණක් එම කඩා වැටීම නැවතී  ඇත. මෙය සාමාන්‍ය ජයග්‍රහණයක් නොවන බව ඇත්තය. එහෙත්, ජනතාව මීට වඩා හොඳ යහපත් තත්වයක් අපේක්ෂා කරති.

Image by Frantisek Krejci from Pixabay

2020 දී මිනිසුන් විශේෂිත ජීවන ප්‍රමිතියක් භුක්ති වින්දහ. එහෙත්, වසර තුනකට පසුව ඔවුන් දුප්පත් වී සිටින අතර එසේ වූයේ මන්දැයි වටහා ගැනීම ඔවුන්ට දුෂ්කරය. ජීවන මට්ටම්වල මෙම තියුණු පහත වැටීමට හේතු වූයේ කුමක්ද? දූෂණය, දුර්වල පාලනය සහ දුර්වල රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති එයට හේතු වූ බවට චෝදනා එල්ල වේ. එහෙත්, එම ප්‍රතිපත්ති දශක ගණනාවක් තිස්සේ ක්‍රියාත්මක විය. ඒවායේ ප්‍රතිවිපාක මෙතරම් කාලයක් නොදුටුවේ ඇයි? ඒවා හදිසියේම මේ අන්දමින් ප්‍රකාශ වූයේ කෙසේද?

කාරණය නම් මේවා ගැටලුවට සම්බන්ධ වුවත් ඒවා අර්බුදයෙහි ක්ෂණික හේතු නොවන බවයි. අද පවතින දරිද්‍රතාවයේ හේතු තේරුම් ගැනීමට 2020-2023 අතර සිදු වූ වෙනස අප තේරුම් ගත යුතුය.

එකිනෙකට වෙනස් හේතු දෙකක් ඇත. එහෙත්, පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම සඳහා ඒවා වෙන වෙනම සලකා බැලිය යුතුය.

Image by Barta IV from Pixabay

2019 දෙසැම්බර් සිට 2022 අගෝස්තු දක්වා කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් මුද්‍රණය කර ඇත. රජයට ලබා දුන් ශුද්ධ මහ බැංකු ණය ප්‍රමාණය බිලියන 363 සිට බිලියන 3,162 දක්වා දස ගුණයකින් වර්ධනය විය. මුදල් සැපයුම වැඩිවීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ මුදල් ඒකකයෙහි වටිනාකම පහත වැටීමයි. මෙය විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ මිල ඉහළ යාම සහ රුපියල අවප්‍රමාණය වීම තුළින් පිළිබිඹු වේ.

මිල පාලනයක් පැනවීම මගින් ගැටලුවේ රෝග ලක්ෂණ වසන් කිරීමට එකල රජය උත්සාහ කළේය. රුපියල සඳහා විනිමය අනුපාතිකය රුපියල් 200 ලෙස කෘතිමව නියම කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟ වීමයි. දිගු පෝලිම් සහ විදුලි කප්පාදු සිදු වූයේ එහෙයිනි. මුදල්  මුද්‍රණය දිගටම කරගෙන යන ලදී. අවසානයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් නතර වන මට්ටමේ මින් පෙර නොවූ ආකාරයේ දැඩි ආනයන සහ මිල පාලනයන් පැනවීමට රජයට සිදු විය. මිනිසුන් පෝලිම්වල සිටගෙන හෝ අඳුරේ වාඩි වී සිටියහ. අමු ද්‍රව්‍ය නොමැතිකම, කාර්ය මණ්ඩලය හෝ නිෂ්පාදන ප්‍රවාහනය කිරීමට නොහැකි වීම සහ බලශක්තිය නොමැතිකම හේතුවෙන් කර්මාන්තශාලා සහ කාර්යාලවල වැඩ නතර විය.

Image by Myriams-Fotos from Pixabay

මෙම ගැටලුව විසඳීම සඳහා ඇති එකම විකල්පය වූයේ පොලී අනුපාත ඉහළ නැංවීමට ඉඩ දීමයි. අධිකතර ඉල්ලුමට හේතු වන ණය වර්ධනය මන්දගාමී කිරීමයි. ඒ සඳහා සැලකිය යුතු පොලී අනුපාත වැඩිවීමකින් තොරව අර්ධ අවප්‍රමාණය කිරීමක් මුලින් උත්සාහ කළ නමුත් එය අසාර්ථක වූ අතර විදේශ විනිමය හිඟය දිගටම පැවතුණි. එහි හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සලකුණු වුණේ ගාස්තු සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි කර, ඩොලරයට රුපියල් 360 මට්ටමේ නැවත ස්ථාවර කළ විට පමණි.

රුපියල කඩාවැටීමත් සමඟ සියලු භාණ්ඩ හා සේවාවන්ගේ මිල ඉහළ ගියේය. මුදල් ඒකකයේ අඩු වූ අගය හේතුවෙන් මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු විය. එහිදී වඩාත්ම ආන්දෝලනාත්මක වූයේ ඉන්ධන, විදුලිය සහ ඉවුම් පිහුම් ගෑස් වැනි බලශක්ති මත මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු වීමයි. භාණ්ඩ හා සේවා දෙකෙහිම මිල හදිසියේ ඉහළ යාමක් සිදු වූයේ එහෙයිනි.

අවාසනාවන්ත ලෙස මිල ඉහළ ගියද ජනතාවගේ ආදායම සහ ඉතුරුම් ඉහළ ගියේ නැත. මිනිසුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය මනිනු ලබන්නේ ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් නොව එම ආදායමෙන් ලබාගත හැකි දේ මගිනි. මුදලේ වටිනාකම පහත වැටෙන විට ජීවන තත්ත්වය ද පහත වැටේ.

මෙය ආපසු හැරවිය හැක්කේ කෙසේද? ඛේදවාචකය නම් මුදල් අවප්‍රමාණය වීමේ ප්‍රතිවිපාක ස්ථිර වීමයි. සම්පූර්ණ ආපසු හැරවීම සඳහා මුදල් තොගය 2019 දී තිබූ මට්ටමට නැවත හැකිලීම අවශ්‍ය වේ. මෙය දැනට පවතින ප්‍රමාණයට වඩා අධික ලෙස පොලී අනුපාත වැඩිවීමට හේතු වනු ඇත. මෙහි ප්‍රතිවිපාක වනු ඇත්තේ රට පුරා ව්‍යාපාර කඩාවැටීම සහ දැන් පවතින මට්ටමටත් වඩා දුක් වේදනා පටවන ආර්ථික හැකිලීමකි.

කළ යුත්තේ කුමක්ද? මුදල් අවප්‍රමාණය වීම සිදුවිය හැක්කේ මහ බැංකුව හරහා පමණි. එය නැවත කිසි දිනෙක සිදු නොවන පරිදි නීති මගින් වැළැක්විය යුතුය.

මහ බැංකුව පොලී අනුපාත අඩු මට්ටමක තබා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු යැයි මිනිසුන් වැරදියට සිතන නමුත් මෙය කළ හැකි එකම ක්‍රමය වන්නේ (අ) රජය ණය ගැනීම් ප්‍රමාණය අඩු කිරීම (එහි විශාලත්වය අනුපාත මත සැලකිය යුතු ඉහළට පීඩනයක් ඇති කරයි) හෝ ( ආ) මහ බැංකුව විසින් මුදල් සැපයුම (මුදල් මුද්‍රණය) දිගින් දිගටම වැඩි කරන්නේ නම් (එමගින් පොළී අනුපාතික අඩු වේ) පමණි. කෙටි කාලීනව රජයේ වියදම් අඩු කිරීම අපහසු බැවින්, ණය ගැනීම දිගටම කරගෙන යාමට රජයට සිදුවේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ පොලී අනුපාත අඩු කිරීමට ඇති එකම මාර්ගය මුදල් මුද්‍රණය වන බවයි. එහෙත්, එය අවසානයේ සියල්ලන් දිළිඳු තත්වයට ඇද දමයි.

ආර්ථිකය උත්තේජනය කිරීම සඳහා මහ බැංකුව ක්‍රියාකාරී මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියක නිරත නොවිය යුතුය. එය රජයේ අයවැය හිඟය සඳහා මූල්‍යකරණය නොකළ යුතුය. මහ බැංකුවේ භූමිකාව වන්නේ බැංකු අංශයට ද්‍රවශීලතා සපයන්නා ලෙස කටයුතු කිරීමයි. එය බැංකු අතරමැදියෙකු බවට පත් නොවිය යුතුය. අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළෙහි ද්‍රවශීලතාව ද සම්පූර්ණයෙන්ම තාවකාලික විය යුතුය. මහ බැංකු මැදිහත්වීම සිදු විය යුත්තේ සදාචාරාත්මක අවදානම් වැළැක්වීම සඳහා අමතර මැදිහත්වීමක් සහිතව වෙළඳපොළ අනුපාත මත පදනම්වය. මහ බැංකු මැදිහත් වීම් අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළවල් සඳහා ආදේශකයක් බවට පත් නොවිය යුතු අතර එම නිසා ඒ දෙක අතර පිරිවැයේ සාපේක්ෂ මට්ටම ඉතා වැදගත් වේ.

රුපියලේ අගය දිගටම අල්ලාගෙන සිටින්නේ නම්, අහිමි වූ දේ නැවත ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමට මිනිසුන්ට එමගින් අවස්ථාව ලැබේ. මිනිසුන් සියල්ල නැවත ආරම්භ කළ යුතු අතර ඔවුන්ගේම උත්සාහයන් තුළින් ඔවුන්ගේ ජීවිත නැවත ගොඩනඟා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතුය.

දුප්පත්කම වැඩිවීමට දෙවැනි හේතුව බදු වැඩිකිරීමයි. දැනටමත් මුදල් අවප්‍රමාණය වීම නිසා දැඩි ලෙස පීඩාවට පත්ව සිටින ජනතාවට දැන් තවත් පහරක් එල්ල වී ඇත්තේ, විකුණුම් පදනම් කරගත් බදු මගින් භාණ්ඩ මිල ඉහළ දමා රජය ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් තවත් වැඩි ප්‍රමාණයක් අත්පත් කරගැනීම හේතුවෙනි. ආණ්ඩුව තමන්ගේ මූල්‍ය ප්‍රශ්න විසඳා ගන්නේ ජනතාව වෙත වැඩි දුරටත් බර පැටවීමෙනි.

රජයේ වියදම්වල අධිකභාවය නිසා කෙටි කාලීනව සමහර බදු වැඩිවීම් වැළැක්විය නොහැකි විය. වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් සහ පොලිය රජයේ අධික වියදම්වලට හේතුවයි. මේවා අඩු කළ යුතු නමුත් ඒ සඳහා කාලය ගතවේ. කෙසේ වෙතත්, වියදම් කපා හැරීමට කිසිදු උත්සාහයක් නොකර සිටීමට නිදහසට කරුණු දැක්වීමක් කළ නොහැක. නිදසුනක් ලෙස, විදුලිය සහ ඉන්ධනවල ඉහළ මිල ගණන්වලට ඉන්ධන මිලදී ගැනීමේදී සිදුවන දූෂණය ද අතිරික්ත වැටුප් ගෙවීම සහ අකාර්යක්ෂමතාව නිසා ඇතිවන අමතර වියදම් ද හේතු වේ.

දූෂණය හා නාස්තිය දිළිඳුකමේ ගැටලුවට අදාළ වන්නේ, එහි පිරිවැය වැඩි කළ බදු, ඉහළ මිල ගණන් සහ රජය විසින් සපයනු ලබන සේවාවන්හි දුර්වල ගුණාත්මකභාවය හරහා පුරවැසියන් වෙත පැවරෙන බැවිනි. ණය භාවිතා කරමින් සහ වඩා මධ්‍යස්ථ මුදල් මුද්‍රණය කිරීමේ මට්ටම හේතුවෙන් රජයට දශක ගණනාවක් තිස්සේ තම වියදම්වල සැබෑ බර ජනතාවගෙන් වසන් කිරීමට හැකි විය.

මුදල් මුද්‍රණය කිරීමෙන් ඇතිවන සාමාන්‍ය මිල ඉහළ යාමට මහජනතාව දොස් පවරන්නේ ‘අධික ලාභ ලබන’ බව කියන වෙළඳුන්ටය. ණය වැඩිවීමෙහි ක්ෂණික බලපෑමක් නැත. එහි ප්‍රතිවිපාක දැනෙනුයේ, ණය ආපසු ගෙවීමට සිදු වූ විටය. එහිදී ‘කෘර’ ණය දෙන්නන්ට දොස් පැවරීම දක්නට ලැබේ.

දූෂිත ජනප්‍රියවාදීන්ට ආවේගයන්ට වහල් වී ඡන්දය දුන් පුරවැසියන් දැන් නින්දෙන් අවදිව ඇත්තේ අතීත අශික්ෂිත ක්‍රියාවල  මෝඩකම අවසානයේ පැහැදිලි වී ඇති බැවිනි.

ආණ්ඩුවේ ක්‍රියාකාරකම්වල සැබෑ බර වසන් කිරීමට රජයට ඇති හැකියාව නිසා දූෂණයේ සන්දර්භය තුළ පුරවැසියන් රජයේ සියලු ආර්ථික කටයුතු කෙරෙහි සමස්තයක් ලෙස අවධානයක් යොමු කළ යුතුය. පෞද්ගලික අංශය මත රාජ්‍ය ක්‍රියාකාරකම්වල සම්පූර්ණ බර අවසාන වශයෙන් තීරණය කරන්නේ බදු විසින් නොව රජයේ වියදම් විසින්ය. පුරවැසියන් විසින් ඇසිය යුතු තීරණාත්මක ප්‍රශ්නය වන්නේ රජයේ වියදම් ඇත්ත වශයෙන්ම පුරවැසියන්ගේ ජීවිත වැඩිදියුණු කරන්නේ කොපමණ දුරකටද යන්නයි.

IMF වැඩසටහන රජයේ අයවැය හිඟය සහ ණය අඩු කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇති නමුත්, රජයේ වියදම් කපා හැරීම සම්බන්ධයෙන් කිසිදු සැලකිල්ලක් නොදක්වා බදු වැඩි කිරීම ඔවුන් අනුගමනය කරන ප්‍රවේශයයි. රාජ්‍ය වියදම්වල ගුණාත්මකභාවය හෝ ස්වභාවය කුමක් වුවත්, එහි මට්ටම සම්බන්ධයෙන් අවිවාදයෙන් පිළිගැනීමක් ඇති බව පෙනේ.

බදු සදාචාරය හෙවත් බදු ගෙවීමට පුරවැසියන්ගේ කැමැත්ත ඔවුන් රජය කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය සහ ඔවුන් ලබන සේවාවන්හි ගුණාත්මකභාවය මත රඳා පවතී. නූතන ලෝකයේ රාජ්‍යයන් බදු එකතු කිරීමේ අයිතිය උපයා ගත යුතුය. එසේ කිරීමට නම් එහි පුරවැසියන්ට සාධාරණව සැලකිය යුතුය. එය පුරවැසියන්ට මනා ලෙස ප්‍රතිචාර දැක්විය යුතු අතර ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් කටයුතු කිරීම සහ සේවා වැඩිදියුණු කිරීම පුරවැසියන්ට පෙනිය යුතුය. 2022 වසරේ පැවති උද්ඝෝෂණවලින් දක්නට ලැබුණේ එයයි.

පොදු භාණ්ඩවල මූලිකම දේ හෙවත් පෞද්ගලික වෙළඳපොළවල් මගින් සැපයිය නොහැකි නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ යුක්තිය පසිඳලීමේ ක්‍රියාකාරී පද්ධතියක් සැපයීමේදී රජය අසමත් වී තිබේ. සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපන අංශවල ඇතැම් ප්‍රයෝජනවත් සේවා රජය සපයන මුත්, ඒවායේ ද ගුණාත්මකභාවය අඩුය. පෞද්ගලික උපකාරක පන්ති, පෞද්ගලික පාසල් සහ පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ජනතාවට වියදම් කිරීමට සිදු වීම මෙයට සාක්ෂියකි. දූෂණය ඉහවහා ගොස් ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, කෝප් වාර්තා පෙන්වා දෙන්නේ රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව ප්‍රමිතියෙන් තොර ඖෂධ, අසාර්ථක මෘදුකාංග ආදිය නැවත නැවතත් ලබාගෙන ඇති අතර, කෝප් කමිටුව විසින් නිර්දේශ කර ඇති පරිදි දැඩි නීති අනුගමනය කිරීමට අපොහොසත් වී ඇති බවයි.

රැකියා පොරොන්දු ඡන්ද දිනීමේ මාර්ගයකි. මැතිවරණ ජයග්‍රහණය කර, හෙංචයියන්ට රැකියා ද ලබා දී, ඒ සඳහා වූ බිල ජනතාව වෙත ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ දැන්ය. බදුවලින් විශාල ප්‍රමාණයක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ දූෂිත දේශපාලනඥයන් තෝරා පත් කර ගැනීමට හැකි අනුග්‍රාහක ක්‍රමයක් පවත්වාගෙන යාම සඳහාය.

මෙම ඛේදවාචකයේ දුෂ්ටයන් ජනතාව පැහැදිලිව හඳුනාගත යුතුය. මහ බැංකුවේ ක්‍රියාකලාපය සහ රජයේ අයථා වියදම් මෙම තත්වයට හේතුවයි. මහජන කෝපය යුක්ති සහගත නමුත් ගැටලුවේ මූලාශ්‍ර වන මහ බැංකුව සහ රජයේ වියදම් නිවැරදිව හඳුනා නොගන්නේ නම්, ජනතාව නැවතත් රැවටීමට ඉඩ ඇත.

දරිද්‍රතාවයේ වේගය අඩු වී ඇත. එයින් මහජනතාව තෘප්තිමත් වන්නේ නැත. එම මට්ටමේ ජයග්‍රහණ පවා බිඳෙනසුලු බව ඔවුන් තේරුම් ගන්නවාද? කඩිනම් සහ වේදනා රහිත විසඳුම් පොරොන්දු වීමට දේශපාලකයෝ උනන්දු වෙති. මැතිවරණ චක්‍රය පුරා "සටන් පාඨයෙන් මරණයට" තමන් යොමු කරනු ඇති බව ඡන්දදායකයින් අවබෝධ කරගත යුතුය. සාධාරණ සමාජයක්, දූෂණය අවසන් කිරීම, දීප්තිමත් අනාගතයක් ආදී සටන් පාඨ ඔවුන්ට ඇසෙනු ඇත.

බලාපොරොත්තු සුන් වූ මිනිසුන් තත්වය වඩාත් නරක අතට හැරීම වළක්වනු ඇතැයි උපකල්පනය කරමින් ඕනෑම විකල්පයක් අල්ලා ගත හැකිය. එහෙත්, ඔවුන් බරපතල වැරදි කරගනිති. ප්‍රශ්නය නොතේරෙන දේශපාලකයන් විසින් තවත් වටයකින් අර්බුදය අවුලුවාලිය හැකිය. වත්මන් ප්‍රවේශය විවේචනය කිරීම අවශ්‍ය නමුත් යථාර්ථවාදී විකල්ප ඉදිරිපත් කරන දේශපාලඥයින් කවුරුන්දැයි ජනතාව සොයා බැලිය යුතුය. ඡන්දදායකයින් විකල්ප ඇගයීමට ලක් කළ යුත්තේ කෙසේද?

තවත් අර්බුදයක් වළක්වා ගැනීම සඳහා මුදල් ස්ථාවරත්වය සහ මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය පවත්වා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. ගැඹුරු අවබෝධයක් සහිත දේශපාලඥයන් මේ දෙකටම කැපවිය යුතුයි. අභිලාෂකාමී ප්‍රකාශන රාජ්‍ය මූල්‍ය සීමාව තුළ ප්‍රායෝගික වැඩසටහන් බවට පරිවර්තනය කරගත හැකිදැයි ඔවුන් සිතිය යුතුය. බ්‍රිතාන්‍ය සම්ප්‍රදාය වන ප්‍රවේශ සාකච්ඡා, විපක්ෂ දේශපාලනඥයන් සහ සිවිල් සේවකයන් අතර පූර්ව මැතිවරණ සාකච්ඡා ආදිය හරහා විපක්ෂය රාජ්‍ය පාලනයට සූදානම් කිරීමට හැකි වේ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති ප්‍රමුඛතා සහ බෙදා හැරීමේ යාන්ත්‍රණයන් පිළිබඳව තීරණය කළ යුතුය. විෂය පථය හොඳින් අධ්‍යයනය කර ඇති විරුද්ධ පක්ෂ රාජ්‍ය මූල්‍යවල සීමාවන් පිළිබඳව හුරුපුරුදු බව පෙන්වනු ඇත.

සමහරු බිලියන ගණන් සොරකම් කළ වත්කම් ගැන කතා කරන අතර එයින් ඇඟවෙන්නේ අවශ්‍ය වන්නේ මෙය අයකර ගැනීම පමණක් බවත්, එපමණින් සියල්ල හොඳින් සිදුවන බවත්ය. සොරාගත් වත්කම් අයකර ගැනීමේ නීතිමය ක්‍රියාමාර්ගවල සංකීර්ණත්වය ඔවුන් පරීක්‍ෂා කර තිබේද? සොරකම් කළ වත්කම් අයකර ගැනීමේ ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් ඉතා දුර්වලය. ලෝක බැංකුව සහ මත්ද්‍රව්‍ය හා අපරාධ පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ කාර්යාලය (UNODC) අතර හවුල්කාරිත්වයක් වන සොරකම් කළ වත්කම් ප්‍රතිසාධන (StAR) මුලපිරීම වසර 15 කට වැඩි කාලයක් මුළුල්ලේ ඩොලර් බිලියන 1.9 ක් පමණක් අය කර ගෙන ඇත. වඩාත්ම සාර්ථක වන්නේ පිලිපීනයේ වාර්තාවයි. එහිද වසර 21ක කාලයක් පුරා ඩොලර් බිලියනයකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ආපසු අයකර ගෙන තිබේ. මෙය ඉතා විශාල මුදලක් නමුත් මෙය විසඳුමක් ලෙස හුවා දක්වන අයට රාජ්‍ය වියදමේ විශාල ප්‍රමාණය තේරෙනවාද?

2022 දී රාජ්‍ය වැටුප් සඳහා වසරකට රුපියල් බිලියන 956.2ක් වැය වේ. මෙය දිනකට රුපියල් බිලියන 2.62ක මුදලකි. සහනාධාර සඳහා වසරකට තවත් බිලියන 1,020ක් හෙවත් දිනකට රුපියල් බිලියන 2.23ක් වැය වේ. පොලී ඇතුළුව මුළු පුනරාවර්තන වියදම් දිනකට රුපියල් බිලියන 9.64 ක් වේ.

වසර පහළොවක් පුරා StAR යටතේ අයකර ගන්නා ලද ධනයේ එකතුවෙන් ආවරණය වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ මාස හතකට මඳක් වැඩි රාජ්‍ය අංශයේ වැටුප් පමණි. එය සම්පූර්ණ පුනරාවර්තන වියදම් වෙනුවෙන් නම් සෑහෙන්නේ මාස දෙකක් සඳහා පමණි. කෙසේ හෝ එවැනි අවිනිශ්චිත ආදායම් ප්‍රවාහයක් මත යථාර්ථවාදී අයවැයක් ගොඩනගා ගත හැකිද? ධනවතුන්ට මේ සියල්ල ගෙවිය හැකිද? දිනකට රුපියල් බිලියන 9.6 බැගින් වියදම් පවත්වාගෙන යාමට රජයට බිලියනපතියන් සහ කෝටිපතියන් කී දෙනෙක් සොයා ගැනීමට අවශ්‍යද?

රජයේ වියදම් හේතුවෙන් රාජ්‍ය වියදම් මට්ටමට පමණක් නොව එහි සංයුතියට ද බලපාන අන්දමේ දූෂණයකට අවස්ථා නිර්මාණය කළ හැකිය. අල්ලස් එකතු කිරීමට හැකි ව්‍යාපෘතිවලට රාජ්‍ය අංශයේ අනුග්‍රහය ලැබේ.

රාජ්‍ය අංශයේ අයථා වියදම් විශාල වශයෙන් අඩු කළා නම් බදු බර අඩු කළ හැකි වේ. රාජ්‍ය අංශයේ මිලියන 1.5ක සේවකයන් සහ විශ්‍රාමිකයින් 672,000ක් සඳහා වැටුප් සහ විශ්‍රාම වැටුප් 2022දී පුනරාවර්තන වියදම්වලින් 36%ක් විය.(ණය සඳහා පොළිය 44%ක් විය). මෙය ගෙවිය යුතු අඛණ්ඩ වියදමකි. පුරවැසියන්ට එම වියදම සාධාරණීකරණය කළ හැකි මට්ටමේ වටිනා මහජන සේවාවන් ලැබෙනවාද?

1994 දී රාජ්‍ය සේවා නියුක්තිකයන් සංඛ්‍යාව 812,472 ක් වූ නමුත් දැන් මිලියන 1.5 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර තිබේ. එහෙත්, මිනිසුන්ට ලැබුණු සේවාවන්හි ගුණාත්මක භාවයේ සමානුපාතික වැඩි වීමක් සිදු වී තිබේද?

ඡන්දදායකයන් මේ ගැන ඉතා හොඳින් සිතා බැලිය යුතුය. ස්ථාවරත්වය මගින් බොහෝ දේ අදහස් නොවිය හැකිය. එහෙත්, මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය හෝ මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය නැතිව ගියහොත් රට නැවත අර්බුදයකට තල්ලු කරනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ නැඟී ගෙන එන නිවාස මිල අර්බුදය

පර්යේෂණ විශ්ලේෂිකා ටිරනි කුලතුංග සහ අශාන්ති අබේසේකර විසිනි

මේ වෙද්දි ඉතා ඉක්මණට පිළියමක් දෙන්න ඕන වැඩි අවධානයක් ඉල්ලන මට්ටමක ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස මිල අර්බුදය දිනෙන් දින උග්‍ර වෙමින් තියෙනවා. ප්‍රශ්නය කොයිතරම් දුර ගිහින්ද කියලා අපිට තේරුම් ගන්න පුළුවන් නිවාස ඉල්ලුම සහ නිවාස සැපයුම අතර තියෙන වෙනසින්. ඉල්ලුමට හරියන විදිහට සැපයුම පවත්වා ගන්න එක දුෂ්කර වෙලා. 2012 ජනගහන හා නිවාස සමීක්ෂණයෙන් ලබාගත්ත දත්තවලින් එක දෙයක් පැහැදිලි වෙනවා.  ඒ තමයි නිවාස ඉල්ලුම 11.9% කින් වැඩිවෙලා. ඒ නිසා 2012 ඉඳලා 2022 වෙද්දි නිවාස ඉල්ලුම ඒකක 5,875,009 තරම් වැඩි වෙලා. අනික් අතට නිවාස සැපයුම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ 9.5%න් විතරයි, ඒ නිවාස ඒකකවලින් 5,685,151 විතරයි. ඉල්ලුමයි සැපයුමයි අතරේ තියෙන 3.23% වගේ පරතරය එහෙමත් නැත්නම් ඒකක නිවාස ඒකක 189,858 වගේ පරතරය අපිට රතු කොඩියක් උස්සලා කියන කතාවක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ ඉක්මණටම මේ සම්බන්ධයෙන් ඵලදායී ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් ඕන කියන එක.

දිස්ත්‍රික්ක මට්ටමින් මේ ගැටළුව ගැන හොයා බැලුවම පේනවා කොයිතරම් ප්‍රශ්නය දරුනුද කියලා.  තීරනාත්මක නාගරික කේන්ද්‍රස්ථානයක් විදිහට කොළඹ, නිවාස ඉල්ලුමේ 10% ක වැඩිවීමක් පෙන්වලා තියෙනවා. ඒක 2022 දී ඒකක 635,385 තරම් වෙලා. කොහොම වුණත්, ඉල්ලුමත් එක්ක බලද්දි සැපයුම වැඩිවෙලා තියෙන්නේ 7.4% කින් විතරයි. මේ නිසා  ආසන්න වශයෙන් ඒකක 26,978 ක සැලකිය යුතු හිඟයක් ඇති වුණා. මෙම හිඟය නිවාස මිල මත ඉහළ පීඩනයක් ඇති කරනවා  විතරක් නෙවෙයි, එක් එක් සමාජ ආර්ථික ස්ථරවල ඉන්න පුරවැසියන්ට විවිධාකාරයෙන් බලපානවා  නිවාසවල මිල දරන්න පුළුවන්ද බැරිද කියන එකට. 

මේ අර්බුදයේ ප්‍රධානම තැන ගත්තොත් එතන තියෙන්නේ බහුවිධ අභියෝගයක්. නාගරීකරණය, ජනගහන වර්ධනය සහ විකාශනය වන සමාජ අවශ්‍යතා නිවාස සැපයුම වැඩි වෙනවාට වඩා වේගයෙන් ඉස්සරහට ගිහින් තියෙනවා. කාලාන්තරයක් තිස්සේ නිවාස සම්පාදනය සම්බන්ධ ප්‍රතිපත්තිවල අයිතිය තියෙන්නේ රජයට නිසා ත් මේ අංශයට පෞද්ගලික අංශයේ සහභාගීත්වය සීමිත නිසාත්, වගකීමේ වැඩි කොටසක් පැවරිලා තියෙන්නේ රජයට.ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් වගේම විධිමත් අනුමත කිරීමේ ක්‍රියාවලීන් නැති නිසා  නිවාස ව්‍යාපෘති කඩිනම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට තවදුරටත් බාධා  ඇති වෙලා තියෙනවා. මේ කියන හැම හේතුවක්ම එකට එකතු වෙලා  රටටම බලපාන විදිහේ සැලකිව යුතු නිවාස  හිඟයකට පාර කපලා  තියෙනවා. 

Image by Garik Barseghyan from Pixabay

මේ ප්‍රශ්නයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස භූ දර්ශනය ඇතුලේ, සංඛ්‍යාලේඛනවලින් මතුවන්නේ ව්‍යාකූල වුණ යථාර්ථයක්. පවුල් 6,094,115 න් කොටසක් ඉන්නේ අස්ථිර ජීවන තත්වයන් එක්ක සටනක. ඒ අතරින් 0.73% ප්‍රමාණයක් ජීවත් වෙන්නේ තල් අතු සෙවිලි කළ නිවාසවල, 4.56% තාවකාලික ඉදිකිරීම්වලත්, 6.35% ක් සම්පූර්ණයෙන් ඉදිකිරීම් කටයුතු අවසන් නොකළ  නිවාසවලත් වාසය කරනවා. තවමත් කපරාරු නොකළ කුටුම්භවල ව්‍යාප්තිය 13.79% ක් වගේ අගයයක් ගනිද්දි නිවාස 7.25%කම තියෙන්නේ ගැල්වනයිස් කරපු තහඩු තියෙන වහලවල්. ඇත. භයානක තත්ත්වය තමයි 3.55% පිරිසකට හිසට සෙවණක්වත් ඉන්න ඉඩමක්වත් නෑ.  ඒ වගේම තමයි 0.49% පිරිසක් රැකියා අවශ්‍යතා වලට පහසුවක් වෙන විදිහට ඒ ඒ රැකියාවලට අදාළ නිල නිවාසවලයි ඉන්නේ. 2.74%ක තවත් පිරිසක් ඉන්නවා  නිවාස ඇත්තෙම නැති අය, හැබැයි මෙයාලට ඉඩම් කොටසක් තියෙනවා.  1.31%ක් කොටසකට වෙනත් ස්ථානයක ස්ථිර පදිංචි තැනක් තියෙනවා. ඒත් තාවකාලිකව ඉන්නේ කුලියට. මීට අමතරව, 8.39% කට නිසි ජල සැපයුමක් නෑ. 2.97%කට මාර්ග සඳහා ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් නෑ . 3.19%කට හරිහමන් සනීපාරක්ෂක පහසුකම් නෑ වගේම 2.74%කට විදුලිය නෑ.  ඒ අනුව පෙනී යන දෙයක් තමයි නියමාකාරයෙන් හා පහසුවෙන් ජීවත් වෙන්න අවශ්‍ය වෙන නිවාස සැලකුවාම ජනගහනයෙන් සැලකිය යුතු කොටසකට බොහෝමයක් අභියෝගවලට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. 

Image by Pexels from Pixabay

නිවාස ඉල්ලුම කියන්නේ වැඳගත් මාතෘකාවක්. ඒක ජනවිකාස ප්‍රවණතා, නිවාස මූල්‍ය ප්‍රවේශ්‍යතාව සහ පිරිවැය සහ බදු සහ සහනාධාර ඇතුළත් රජයේ ප්‍රතිපත්ති එක්ක සම්බන්ධ වෙලා තියෙන්නේ. දේපල අයිතිවාසිකම්වල අවිනිශ්චිත බව, විශේෂයෙන්ම අනාරක්ෂිත කාලසීමා කියන දේවල් නිවාසවල ආයෝජනවලට බාධා  කරන්න පුළුවන් සාධාක. අනෙක් අතට, නිවාස සැපයුම ඉඩම් ලබා ගැනීමේ හැකියාව, ශක්තිමත් යටිතල පහසුකම්, ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය පිරිවැය සහ වෙළඳපල කාර්යක්ෂමතාව කියන සාධක මතත් රඳා පවතිනවා. පාරිභෝගිකයාගේ, නිෂ්පාදකයාගේ සහ රජයේ හැසිරීම්වල අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වය නිවාස අංශයේ ඉල්ලුමේ සහ සැපයුමේ සියුම් සමතුලිතතාවය පවත්වගෙන යනවා. රජයේ ප්‍රතිපත්ති, විශේෂයෙන්ම ඉඩම් පරිහරණය සහ ගොඩනැගිලි රෙගුලාසි පාලනය කිරීම, නිවාස ඉදිකිරීම සම්බන්ධයෙන් සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනවා. ඒකෙන් දරන්න පුළුවන් මිලකට නිවාස සැපයීම සම්බන්ධයෙන් බලපෑමක් කරනවා.

අපි කතා කරන නිවාස ලබා ගැනීමේ අර්බුදය මඟහරවා ගැනීමට නම් බහුවිධ ප්‍රවේශයක් අත්‍යවශ්‍ය වෙනවා. නිවාස ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම රජය අවශ්‍යයෙන්ම කරන්න ඕන. ඒ වෙනුවෙන් කාලීන අවශ්‍යතා  එක්ක පෙළගැස්මක් ඇති කිරීම සහ විකාශනය වන ප්‍රවණතාවලට අනුවර්තනය වෙන්න තියෙන හැකියාව පෝෂණය කරනවා. නාගරික සහ ග්‍රාමීය කියන අංශ දෙකේම දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සංවර්ධනය කිරීම අවධාරණය කරන උපාය මාර්ගික ප්‍රතිසංස්කරණවලට ප්‍රමුඛත්වය දෙන්න ඕන. මේ කියන අරමුණ ඉෂ්ට කරගන්න රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික අංශ අතර සහයෝගීතාවය ඇති වෙන විදිහට පහසුකම් සැලසීම නිවාස පරතරය පියවීමේ ප්‍රධාන විසඳුමක් විදිහට සලකන්න පුළුවන්. යටිතල පහසුකම් සහ නියාමන පහසුකම් වැනි ආධාරක ක්‍රියාමාර්ග සමඟින් දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම වෙනුවෙන් සහභාගී වීමට පුද්ගලික සංවර්ධකයින් දිරිමත් කිරීමෙන් සැලකිය යුතු ධනාත්මක ප්‍රතිඵල ලබා  ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරියේ (NHDA) කාර්යභාරය සහ ධාරිතාව ශක්තිමත් කිරීමත් ප්‍රධාන අංගයක්. ගුණාත්මක මානයන් ඇතුළත් විස්තීරණ නිවාස අවශ්‍යතා තක්සේරු කිරීම සඳහා  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ලබා දෙන නිත්‍ය නායකත්වය මේකට ඇතුළත් වෙනවා.  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ඇතුලේ  ප්‍රමාණවත් අරමුදල්, ස්වාධිපත්‍යය සහ ජීවන තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා  නොසැලෙන කැපවීම සුරක්ෂිත කිරීම මෙම බහුවිධ උපාය මාර්ගයේ අනිවාර්ය අංග විදිහට සැලකෙනවා.

නිවාසක් වෙනුවෙන් දරන්න පුළුවන් මිල කියන එක ආර්ථික මිනුමක් විතරක් නොවේ. ඒක සමාජ යහපැවැත්ම ගැන අදහසක් දෙනවා. ආරක්ෂිත, දැරිය හැකි මිලකට තියෙන නිවසක් කියන්නේම කෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතය ගොඩනගා ගන්නා  පදනමට. ඒක අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය සේවා  සහ සමස්ත ප්‍රජා සමෘද්ධිය කියන දේවල්වලට බලපානවා. නැඟී ගෙන එන නිවාස අර්බුදය විසඳීමට අපොහොසත් වීම මුළු සමාජයටම දිගු කාලීන කැළලක් ඉතිරි කිරීමේ අවදානමක් තියෙනවා. 

Image by Márcia Aurora from Pixabay

අඩු ආදායම්ලාභී නිවාස ගැන අවධානය යොමු කරන ඒකාබද්ධ, දිගුකාලීන නිවාස ප්‍රතිපත්තියක් නැතිකමම දැරිය හැකි නිවාස සීමිත ප්‍රමාණයක් විතරක් ඉදිකරන්න හේතු වෙලා තියෙනවා. 2012දී ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා  විශේෂයෙන්ම පසුගිය දශක දෙක තුළ ලංකාවේ රජය නිවාස ව්‍යාපෘති සම්බන්ධයෙන් වැඩියෙන්ම  කරලා තියෙන්නේ දරන්න පුළුවන් මට්ටමකට  නිවාස ගැටළු සෘජුව විසඳනවට වඩා ඉඩම් සංවර්ධනය වෙනුවෙන් මුඩුක්කු ඉවත් කරන එක. ඒ වගේම 1993දී  ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා නිවාස ප්‍රතිපත්ති ගැටළු විසඳීම ඉතාම වැදගත් මොකද දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සපයන්න නම් ඉඩම්, ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය සහ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ වෙළඳපල අසාර්ථකත්වයන්ට පිළියම් සොයන එක වැඳගත් වෙනවා. 

නිවාස සම්බන්ධයෙන් තියෙන ව්‍යාපාරික පරිසරය වැඩිදියුණු කරන්න නම් රජය තනි නිවාස සපයන්නා  විදිහට ඉන්නේ නැතුව තරඟකාරී වෙළඳපොළකට සහය දෙන ව්‍යවස්ථාදායක, පරිපාලන සහ ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් නිර්මාණය කරන්න වැඩ කටයුතු කරන්න ඕන. ඉදිකිරීම් සඳහා  සෘජු රජයේ මැදිහත්වීමත්, රජය විසින්ම නියාමන භූමිකාවන් ඉටු කිරීමත් නිසා මේ දෙක අතර ගැටුම්, පරස්පරතා  ඇති වෙන්න පුළුවන්. ඒ වෙනුවට, ප්‍රතිපත්ති මගින් පුද්ගලික ආයතන දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ඉදිකිරීමේ නිරත වීමට දිරිමත් කරන්න ඕන. ආනයන තීරුබදු, පැරා තීරුබදු වගේ ආරක්ෂණවාදී පියවර ඉවත් කරන්න සහ ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්තවල තියෙන ගැටළු විසඳීමත් මේකට ඇතුළත්.

ආයතනිකව ඇති වෙන අසාර්ථකත්වයන් විසඳීම ඉතා වැදගත්. එක් එක් කාර්යයන් එකම වෙලාවක කරන්න වෙන එක නිසා ඇති වෙන ගැටළු තියෙන බහුවිධ නියෝජිතායතන, ප්‍රමාණවත් සහ දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සැපයීම සඳහා  වන ප්‍රතිපත්ති සංවර්ධනයට සහ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීමට බාධා ඇති කරනවා. මෙම ආයතන විධිමත් කිරීම, සම්බන්ධීකරණය සහතික කිරීම සහ ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් ස්ථාපිත කිරීම අවශ්‍යයයි. ඉඩම් ලබා ගැනීමේ ගැටළු සහ හිමිකම් ගැටළු වගේ නියාමන ගැටළු තමයි ප්‍රධානම බාධක වෙලා තියෙන්නේ. නිවාස ව්‍යාපෘති සඳහා රජය සතු ඉඩම් නිදහස් කිරීම, ඔප්පු ලබාදීමේ ක්‍රියාවලීන් වැඩිදියුණු කිරීම සහ ඉඩම් ලේඛන ඩිජිටල්කරණය කිරීම මඟින් සංවර්ධනයට පහසුකම් සැලසීමට සහ හිමිකාරිත්වය පැහැදිලි කිරීමත් මඟින් මූල්‍යනය/මුදල් සපයා ගැනීම සඳහා  වඩා  හොඳ ප්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමට හැකි වෙනවා.

ඒ වගේම යටිතල පහසුකම් සහ උපකාරක සේවා සැපයීමත් ඉතා වැදගත්. ජලය, සනීපාරක්ෂාව සහ පොදු ප්‍රවාහනය වැනි පොදු සේවාවන් සඳහා රජයේ ආයෝජනය කලාම ඒ මඟින් නිවාස සංවර්ධනය සඳහා  අනිකුත් ප්‍රදේශ විවෘත කරන්න පුළුවන්. ප්‍රමිතිගත නිවාස ඒකක සහ පෙර සැකසුම හරහා ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ කාර්යක්ෂමතාව සහ ඵලදායිතාව වැඩිදියුණු කිරීම නිසා ඉදිකිරීම් පිරිවැය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වෙනවා.

ණය ගැනීමේ පිරිවැය අඩු කිරීමත් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට මූල්‍ය විකල්ප වැඩිදියුණු කිරීමත් කියන්නේ අභියෝගයක්. උකස් ඇපකර, අඩු වියදම් තොග අරමුදල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට බැංකු දිරිමත් කිරීම සහ ඉඩම් හිමිකම් සහ ණය ගැනුම්කරුගේ අවදානම සම්බන්ධ ගැටළු විසඳීම මගින් දැරිය හැකි මූල්‍යකරණය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කරන්න පුළුවන්. මීට අමතරව, ඌන සංවර්ධිත වර්ධක නිවාස මූල්‍ය වෙළඳපොළ කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමෙන් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට සුවිශේෂී වෙන අවශ්‍යතා සපුරාලන්න පුළුවන්.

ඵලදායී සැලසුම් කිරීම් වෙනුවෙන් දත්ත ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩිදියුණු කිරීම ඉතාම වැඳගත් සහ අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. මෑත කාලීන නිවාස දත්ත එකතු කිරීම, විශ්ලේෂණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම කියන දේවල්වලට මධ්‍යගත යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කිරීම දිගුකාලීන සැලසුම් කිරීමට වගේම මේ අංශයේ සහ ආර්ථික අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා  තීරණාත්මක කාර්‍යයක් ඉටු කරනවා. ඒ වෙනුවෙන් නිතරම සමීක්ෂණ සහ සංගණන පැවැත්වීම ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස අංශයේ තත්ත්වය පිළිබඳ යාවත්කාලීන අවබෝධයක් ලබා දෙන්න වැඳගත් වෙනවා.

අවසාන වශයෙන්, මේ කියන අභියෝග හැම එකකටම උත්තර හොයන්න නම් විස්තීරණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණ, වෙළඳපල වැඩිදියුණු කිරීම් සහ දත්ත රැස්කිරීමේ සහ විශ්ලේෂණ යාන්ත්‍රණයන්හි වැඩිදියුණු කිරීම් ඇතුළත් පරිපූර්ණ සහ මනා සම්බන්ධීකරණ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍ය වෙනවා.

පරිවර්තනය: දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇත්තට ජනයා සතු කරමු

දිල්මිණි අබේරත්න විසිනි

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිසංස්කරණය සම්බන්ධයෙන් පිහිටුවා ඇති ඒකකයේ සභාපති වන සුරේෂ් ෂා මහතාගේ සංවාදයක් ඇසුරිනි.

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න පහුගිය ටිකේම කතා වුණා. ඒ කතා ආයෙමත් අලුත් වුණේ IMF එකෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට කරන්න කිව්ව ප්‍රතිසංස්කරණත් එක්ක. 

ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය බර ගාණක් ලබන්නේ පාඩු. සමහර වෙලාවට එක ආයතනයක පාඩුව තවත් ආයතනයක ක්‍රියාකාරීත්වයට බලපාන්නත් පුළුවන්. හුඟක් වෙලාවට මේ ආයතන පාඩු ලබලා තියෙන්නේ රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙන නිසා. මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245ක් සහ ඒ අතරින් ප්‍රධාන වශයෙන් වැඳගත් කියලා සැලකෙන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 55ක් තියෙනවා කියලා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියනවා. මේ කියන 55 ඇතුලේ 2005 ඉඳලා 2015 දක්වා කාලයේදී පාඩුව රුපියල් බිලියන 636 වෙලා තියෙනවා. පෞද්ගලික ආයතන සාමාන්‍යයෙන් පාඩු ලබන්න ව්‍යාපාර කරන්නේ නෑ. ඒත් රජයට අරමුණ ලාභ ලබනවාට වඩා මහජන සුභසාධනය සලසන්න සහනාධාර දෙන එක වගේ වෙනත් අරමුණක් වෙන්න පුළුවන්. 

ආණ්ඩුව දෙන සහනාධාර ආණ්ඩුවේ ලාභ හෝ පාඩුවලට ගණනය නොකර මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පටවන එක කාලයක් තිස්සේ සිද්ධ වුණා. ඒ නිසා මිනිස්සුන්ට බරක් දැනුණේ නෑ. සරලම උදාහරණය තමයි පෙට්‍රල් සහ ඩීසල්. අපි ඉස්සර තෙල් ගැහුවේ සහනාධාර ක්‍රමයට. ලීටරයක් මිලට ගන්න යන වියදම රුපියල් දෙසීය නම් අපෙන් ගත්තේ රුපියල් සීයයි. ඒත් ඒ පාඩුව රජයේ කියලා පෙන්නුවේ නෑ. ඒ වෙනුවට ඒ පාඩුව තියෙනවා කියලා වාර්තා කළේ ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ඇතුලෙමයි. මේ එක හේතුවක් විතරයි. 

මීට අමතරව, මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පත් කරපු අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩල එහෙම ඒ ඒ තනතුර දරන්න  සුදුසුම අය නෙවෙයි. හුඟක් ඒවා දේශපාලනික පත්කිරීම්. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇතුලේ නැති රැකියා මැව්වා. ආයතනයට ඕනේ සේවකයෝ සීයයි නම් ඇමතිතුමාගේ කැමැත්ත අනුව දෙසීයක් දැම්මා. ඒ වගේම රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තියෙන වත්කම් අවභාවිතා කළා. 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 109 ඉඳලා 245 දක්වා දෙගුණයට වඩා වැඩි වෙලා තියෙනවා. 2017දී රාජ්‍ය අංශයේ සේවා නියුක්ත සේවක පිරිස 233,849ක්. ඔන්න ඔය විදිහටයි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලංකා ආර්ථිකයට බරක් වෙලා තියෙන්නේ වගේම ඒ බර එන්න එන්නම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ. 

ඒ වගේම මේ අතරේ සහනාධාර ක්‍රමයට අඩු ගාණකට තෙල් දීලා ලබපු පාඩුව අඩු කරගන්න ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් සංස්ථාව මොකද කළේ? එයාලා ගුවන් යානා ඉන්ධන සැපයුමට අය කරන ගාණ වැඩි කළා. ඒ හින්දා ශ්‍රී  ලංකාවේ ජෙට් ෆුඑල් වියදම කලාපයේ ඉහළ අගයයක් ගන්නවා. 

මේ නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් ආයතනයේ පිරිවැයෙන් 30% ක් තිබ්බේ ගුවන් යානා ඉන්ධන සඳහා වැය වන වියදම. ඒ හේතුව නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් එකේ පාඩුවත් වැඩි වුණා. මේ වගේ පාඩු ලැබිලා ඉදිද්දි මේ ආයතන දෙකම මහා භාණ්ඩාගාරයට එහෙම නැත්නම් භාණ්ඩාගාරයට යනවා. මොකද බැංකුවලින් මෙයාලට ණය දෙන්නෙ නෑ . මෙයාලගෙ ණය ගැන ඉතිහාසය එච්චර හොඳ නෑ. භාණ්ඩාගාරයෙන් මේ ආයතන දෙකටම ඇපයක් දෙනවා. එයාලා ඒක අරන් රජයේ බැංකුවලට - ලංකා බැංකුව සහ මහජන බැංකුවට ගිහින් සල්ලි ඉල්ලගන්න මේ ආයතන දෙකටම පුළුවන්. ඒ වුනත් ඒ ණය මේ ආයතන දෙකම ආපහු ගෙවන්නේ නෑ. දැන් මේ බැංකු දෙකත් අමාරු වැටෙනවා. 

රජයේ බැංකුවල ස්ථාවර තැන්පතු තියෙන්නේ රටේ ජනතාවගේ. රාජ්‍ය බැංකු වැටෙනවා කියලා කියන්නේ රටේ ජනතාවට පාඩුවක් වෙනවා කියන එකයි. එහෙම බලද්දි මේ පද්ධතියේ සම්පූර්ණ බිඳවැටීමට හේතුව වෙලා තියෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල පාඩු. ඔන්න ඔය කියන ප්‍රශ්න ආපහු ඇති නොවන විදිහටයි අපි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය නීතිය කෙටුම්පත් කරන්නේ. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය / SOE POLICY 

රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ප්‍රතිව්‍යූහගතකිරීමේ ආයතනය මගින් රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ‌මොනවාද ඒවා පවත්වාගෙන යා යුත්තේ කෙසේද අවශ්‍ය නිති ප්‍රතිපාදන මොනවාද යන්න මාධ්‍යට නිකුත් කරලා තියෙනවා. රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ආයතනයට අනුව රාජ්‍ය  ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිතියම තමා නීතිවලට හරවන්නෙත්. එම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රධාන කරුණු තුනයි. 

1. පාරිභෝගිකයාට ලැබෙන භාණ්ඩ හෝ සේවාවල මිල සහ ගුණාත්මක භාවය

2. ප්‍රවේශ වීමේ හැකියාව සහ විවෘත වෙළඳපළ 

3. රජයට තියෙන බර අඩු කිරීම /  fiscal burden 

ඔය කියන අරමුණු තුන ඉටුකර ගන්න ප්‍රතිපත්ති නවයක් තියෙනවා.

1. රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා ව්‍යාපාර කරන එක ඒ තරම් සුදුසු නොවුණත්, භාණ්ඩවල ගුණත්වය පවත්වා ගෙන යාම වගේ කටයුතුවලට අවශ්‍යම වෙලාවකදී රජය මැදිහත්විය යුතුයි. එහෙම වුණාම පාරිභෝගිකයන්ට අසාධාරණයක් වෙන්නේ නෑ.

2. ආණ්ඩුවට මේ වාණිජ ආයතනවල (commercial entreprises) කොටස් හිමිකාරීත්වයක් තියෙනවා නම් ඒක තියාගන්න පුළුවන් වෙන්නෙ holding company එකක් යටතේ. මේ කතාව සිංගප්පූරුවේ ටැමසෙක් මොඩල් එකට සමානයි. (අපි මේ ගැන කලින් ලිපියක සඳහන් කළා, ඔයාලට මතක ඇති)

3. මේ ආයතන සියල්ලම මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ ගැසට් කළ යුතුය. දැනට තියන ආයතන හැම එකකම අයිතිය තියෙන්නේ මුදල් අමාත්‍යංශයට.

4. හැම ආයතනයක්ම සමාගම් පනතට ගන්න ඕන. සමාගම් පනත යටතේ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට වෙන් වූ වගකීම් තියෙනවා. මේ විදිහට හැම ආයතනයක්ම එකම පනතකින් පාලනය වීමේදී පාලන පහසුවක් ඇතිවෙනවා.

5. සෑම රාජ්‍ය ව්‍යවසායක්ම ඒකාබද්ද පාලනයකට (corporate governance) යටත් වෙන්න ඕන. ආයතන පාලන සංග්‍රහය (companies governance code) එක යටතේ කොළඹ කොටස් වෙළඳපළ සහ විනිමය සහ සුරැකුම්පත් කොමිසම දාලා තියෙනවා. මේ අංශය ඉන්න හැම කෙනෙක්ම ඒක අනුගමනය කරන්න ඕනෙ.

6. සමාන තරඟකාරී පරිසරයක් (level playing field) සියලුම ආයතනවලට නිර්මාණය කරන්න ඕන. රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට විතරක් විශේෂ වරප්‍රසාද හිමිවිය යුතු නෑ.

7. රජයේ උදව්වෙන් ණය ගන්න එකත් (state assisted borrowing) නතර කරන්න ඕන. කලින් කිව්වා වගේ රාජ්‍ය බැංකුවලින් ණය පහසුකම් ලබාගන්න බෑ. කොහොම වුනත් මේ ආයතන එක රැයෙන් අහෝසි කරලා දාන්නත් බෑ. , ඒ ඒ ආයතනයට වෙනස්කම් කරගන්න ඊට ආවේණික කාලයක් යනවා. හැම ආයතනයට ඒ නිසා පොදු කාලයක් නෑ .

8. සමහර ආයතන මෙහෙයුම් කටයුතු වගේම වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් කරනවා. උදාහරණයක් විදිහට ශ්‍රී ලංකා වරාය අධිකාරිය මඟින් ශ්‍රී ලංකාවේ වරායයන් කීපයකම (කොළඹ, ගාල්ල, ත්‍රිකුණාමලය වගේ) භාණ්ඩ බහාලුම් ආනයනය, අපනයනය, ප්‍රති නැව්ගත කිරීම වගේ දේවල් සිදු කෙරෙනවා. ඒ වගේම නැව්වලට අවශ්‍ය සේවාවන් සැපයීම මඟින් ආදායම් ඉපයීමත් සිද්ධ වෙනවා. 

9. සහනාධාර දෙනවා නම් ඒ පිරිවැය රජය යටතට ගන්න ඕනේ. ඒවා මේ කියන ආයතනවලට දරන්න දෙන්න බෑ. 

අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලක් මේ සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වලා තියෙනවා. අපි දැන් කතා කරපු කාරණාවලට මීට ටික කාලෙකට කලින් කැබිනට් අනුමැතිය ලැබිලා තියෙනවා. ඒ නිසා ඉදිරි වැඩ කටයුතු කරගෙන යන්නයි තියෙන්නේ.

Advocata විදිහට අපි කලිනුත් කිව්වා මොනවගේ වෙනස්කම් රාජ්‍ය ව්‍යවසාය වෙනුවෙන් ගන්න ඕනද කියලා. විශේෂයෙන්ම ශ්‍රී ලංකාව විශාල ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ පාලා 17 වෙනි වතාවටත් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය ඉල්ලුවාට පස්සේ ශ්‍රී ලංකාවට විශාල වශයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. ඒ අතරේ රාජ්‍ය වියදම් අඩු කර ගැනීම, දූෂණය සහ වංචාව, ආයතන ඇතුලේ වෙන නාස්තිය අවම කිරීම සහ කාර්‍යක්ෂම ව සම්පත් භාවිත කරන්න ඕන කියන දේවල් වැඳගත් වෙනවා. ඒත් එක්කම රජය ව්‍යාපාර කරනවාට වඩා පෞද්ගලික අංශයට වඩා කාර්‍යක්ෂම සේවාවක් ලබා දෙන්න අවශ්‍ය වටපිටාව සකස් කරලා දෙන එක වටිනවා. ඒකෙන් නිදහස් වෙළඳාම ප්‍රවර්ධනය වෙනවා සහ රජයේ තදබල නීති රීති යටතේ අපහසුවෙන් ව්‍යාපාර කරගෙන යනවාට වඩා පහසුවෙන් සහ කාර්‍යක්ෂමව ව්‍යාපාර කටයුතු කරගෙන යන්න පෞද්ගලික අංශයට සම්පත් තියෙනවා. ඒ වගේම දැනට පවතින රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට යෝජනා කරලා තියෙන ප්‍රතිසංස්කරණ කරමින් ඒවායේ පාඩු අවම කරගෙන ලාභ උපයන තත්ත්වයට ගේන්න අවශ්‍ය කටයුතු කඩිනම් කිරීම වැඳගත් වෙනවා. 

එකතු කළ අගය මත බදු හරහා රාජ්‍ය මූල්‍ය ඒකාබද්ධ කිරීම: අවස්ථා සහ අභියෝග

ආචාර්‍යය රොෂාන්, තෂිකලා සහ ජනනි විසිනි.

https://www.ft.lk/columns/Fiscal-consolidation-via-value-added-taxes-Opportunities-and-challenges/4-756010

ඉහත ලිපිය මත පදනම් වේ.

ඔයාලා දන්නවාද 2002දී වැට් බද්ද සම්මත කර ගත්තට පස්සේ මේ වෙනකම් ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාතිකය අට පාරක් වෙනස් වුණා කියලා? හැබැයි, වැට් බදු ගැන හොඳටම දන්න සෑහෙන කාලෙකට කලින් ම වැට් බදු පනවපු නවසීලන්තය, 1986දී වැට් බදු අනුපාතයක් සම්මත කර ගත්තාට පස්සේ මේ වෙනකම් ඒක වෙනස් කරලා තියෙන්නේ දෙපාරයි, 1988දී පිලිපීනය ඒ රටේ සම්මත අනුපාතය එක පාරක් වෙනස් කළා. එතකොට බංග්ලාදේශය ගැන කියනවා නම් 1991දී වැට් බදු සම්මත කළාට පස්සේ තාමත් වෙනසක් නොකර ඒ විදිහටම ස්ථාවර අනුපාතයක් පවත්වාගෙන යනවා.

මේ වෙද්දි, ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහ වර්ධනය වෙනුවෙන් ආදායම් එකතු කිරීම වගේම ආදායම් ඉහළ නැංවීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ශ්‍රී ලංකාවට තියෙනවා. ලංකාවේ ළගදි ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදයට එක හේතුවක් වෙන්නේ බදු ආදායම අඩු වෙන විදිහට බදු පදනම ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා ගිය එක. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7.3% වෙන ශ්‍රී ලංකාවේ බදු අනුපාතය අනිත් රටවල් එක්ක බලද්දි ලෝකයේ අඩුම බදු අනුපාතවලින් එකක්. මේ නිසා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩසටහනේ එක ප්‍රධාන අරමුණක් වෙන්නේ 2026 වෙද්දි මේ බදු අනුපාතය 14% ඉහළ නැංවීම.

2023දි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 9.2% විදිහට ඇස්තමේන්තු කරලා තිබ්බ බදු ආදායම, 2024 අයවැයෙන් 12.1%ට ඉහල නංවන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒකෙන් බදු ආදායම 47% කින් වැඩි කරලා රු. ට්‍රිලියන 3.9ක් උපය ගන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. මේකෙන් තුනෙන් එකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්, ඒ කියන්නේ රු. ට්‍රිලියන 1.4 ක්ම උපය ගන්න පුලුවන් වෙන්නේ අගය එකතු කළ (VAT) බද්දෙන්. 2024 අයවැයෙන් VAT එකට එක එක වෙනස්කම් යෝජනා කළා. 2024 ජනවාරි ඉඳලා වැට් බදු අනුපාතය 15% ඉඳලා 18% වැඩි වෙනවා. ඒ වගේම වැට් බද්දෙන් නිදහස් සීමාව දැනට තියෙන රුපියල් මිලියන 80 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 60ක් වෙනකම් අඩු වෙනවා. මේ වෙනකොට වැට් බද්දෙන් නිදහස් කරලා තියෙන අයිතම 137 න් 87 ක් නිදහස් කිරීමේ ලැයිස්තුවෙන් ඉවත් කරලා වැට් බද්දට යටත් කෙරෙනවා. 

මේ වෙද්දි ලෝකයේ රටවල් 160 කට  වැඩි ගාණක් වැට් බද්ද පනවනවා. ඒකෙන් උපය ගන්න ආදායම, ඒ රටවල්වල මුළු බදු ආදායමෙන් 30% කට වඩා වැඩියි. ශ්‍රී ලංකාවේ, වැට් බදු ආදායම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම 2004දී තමයි වැඩිම අගයක් වාර්තා කරන්නේ. ඒකත් 6%ක්. ඒත් මේ අගය 2022 දී 2%ට පහළ වැටුණා. ඒකට හේතුව, නිතර නිතර බදු ප්‍රතිපත්ති වෙනස්වීම් සහ අකාර්යක්ෂම බදු පරිපාලනය. ඒකෙන් බදු පදනම එන්න එන්නම අඩු වුණා.

ගෙවුණු අවුරුදු දහය විස්ස දිහා බලද්දි වැට් බදු ආදායම් වෙනස් වෙලා තියෙන විදිහෙන් පේනවා කොයිතරම් ප්‍රතිපත්ති වෙනස්කම් වෙලාද කියලා. රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි තොග සහ සිල්ලර වෙළෙඳාමට 15% වැට් බද්ද හඳුන්වාදීම සහ නිදහස් කිරීම් ඉවත් කිරීම නිසා 2013, 2016, 2017, සහ 2018 අවුරුදුවල සැලකිව යුතු ආදායම් වර්ධනයන් ඇති වුණා. අනිත් අතට බැලුවම, 2009, 2015 සහ 2020 අවුරුදුවල වැට් බදු ආදායම පහත වැටෙන්න හේතු කීපයක් බලපෑවා. ඒ අතරට සම්මත වැට් බදු අනුපාත අඩු කිරීම, ලියාපදිංචි සීමාවන් වැඩි කිරීම, 2020දී වැට් බදු අනුපාතය 8% දක්වා අඩු කිරීම මඟින් ඇතැම් භාණ්ඩ හා සේවාවලට නිදහස් කිරීම් දීර්ඝ කිරීම් ලබා දීම සහ විවිධ සේවා සඳහා නිදහස් කිරීම් හඳුන්වාදීම අයිති වෙනවා. 

ශ්‍රී ලංකාවේ සම්මත වැට් බදු අනුපාතය සහ ක්‍රියාත්මක වන වැට් බදු අනුපාතය අතර ලොකු පරතරයක් තියෙනවා. 2022 දී, සම්මත අනුපාතය 15% ක් වුණාට ඵලදායී අනුපාතය වූයේ 1.6% ක්. මේ පරතරයෙන් අපිට පේන්න තියෙන්නේ වැට් බදු ක්‍රමයෙන් ඇත්තටම එකතු කරන්න පුලුවන්කම තියෙන ආදායම එකතු කෙරෙන්නේ නෑ කියලා. මේ කියන පරතරයට හේතු වෙලා තියෙන්නේ විශාල නිදහස් කිරීම් සංඛ්‍යාවක් තියෙන එක, බදු නිදහස් සීමාව ඉහල මට්ටමක තියෙන එක, හුඟක් ආර්ථික කටයුතු අවිධිමත් ආර්ථිකය ඇතුලේ සිද්ධ වෙන එක වගේ දේවල්. ඒ පරතරය තවත් වැඩි වෙන්න පුළුවන් බදු පරිපාලනය හරියට කර ගන්න බැරි වෙනකොට වගේම වැට් බදු ආදායම කාර්යක්ෂමව හා ඵලදායී විදිහට එකතු කර ගන්න බැරි වෙනකොට. 

දැන් අපි බලමු වැට් බද්දට සම්බන්ධ ගැටළු මොනවාද කියලා. 

1. වැට් බදු අනුපාතිකය සහ සීමාවෙහි නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්වීම්

ශ්‍රී ලංකාව වැට් බදු අනුපාතිකය 2022 ජූනි 1දා 8% ඉඳලා 12% දක්වාත්, 2022 සැප්තැම්බර් 1 දින ඉඳලා 15% දක්වාත් වැඩි කළා. මේ වගේ නිතර නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්කම් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිපත්ති ගැලපීම් කොච්චර තාවකාලිකද කියන එක වගේම ඒවායේ හරි හමන් විශ්ලේෂණයකින් නෑ කියන එකත් පෙන්වනවා. අවුරුදු ගාණක් පුරාවට හඳුන්වලා දීලා තියෙන එක එක විදිහේ බදු අනුපාත නිසා වැට් බදු ක්‍රමය හුඟක් සංකීර්ණ වෙලා තියෙන්නේ. ආදායමට අදාළ අනුපාතවල වැඩිවීමක් සලකලා බැලුවොත්, එතනදි හුඟක්ම වැඳගත් වෙන්නේ කාර්යක්ෂමතාවයි ඇති වෙන්න පුළුවන් විදිහේ ප්‍රතිවිපාක තක්සේරු කිරීමයි කියන දෙක. වැට් බදු අනුපාතය ඉතාමත් ඉහළ නම් ඒකෙන් පාරිභෝගිකයන් මිලදී ගන්න ප්‍රමාණය අඩු වෙන්න වගේම ඉල්ලුම අඩු වෙන්න හේතු වෙනවා. ඒත් එක්කම  ව්‍යාපාර මුහුණ දෙන දේ තමයි ඉල්ලුම අඩු වෙනවත් එක්කම ඒක නිෂ්පාදනයට සහ ආර්ථික වර්ධනයට අහිතකර බලපෑමක් ඇති කරන එක.

2. නිදහස් කිරීම් විශාල සංඛ්‍යාවක් තිබීම

2002 අවුරුද්දේ විතර ඉඳලා ශ්‍රී ලංකාව ආර්ථිකමය විදිහට ඒ තරම් පැහැදිලි තාර්කිකත්වයක් නැතිව වැට් බදු නිදහස් කිරීම් ගණනාවක් ක්‍රියාත්මක කරලා තියෙන නිසා වැට් බදු පදනම අඩු කරන්න ඒක හේතුවක් වෙලා. මුල් අවස්ථාවලදී සකස් නොකළ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන, අධ්‍යාපනය වගේ ක්ෂේත්‍රවලට අවධානය යොමු කළත්, මේ විදිහට විශේෂ සැලකිල්ලක් දක්වලා සමහර කර්මාන්තවලට අනුග්‍රහයක් විදිහට කරන බදු නිදහස් කිරීම් ලැයිස්තුව කාලයත් එක්ක වැඩි වුණා. ක්‍රමෝපාය සංවර්ධන ව්‍යාපෘති පනත (Strategic Development Projects Act) වගේ එක එක පනත් යටතේ කරන නිදහස් කිරීම් නිසා වෙළඳපල විකෘති වීම සහ විකෘති වුණ දිරිගැන්වීම් ඇති කරන්න හේතු වෙනවා.

3. වැට් බදු සීමාවට සිදු කළ වෙනස්කම්

ආසියාවේ ඉහළම අගයන් අතර තියෙන ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාත අගය ගත්තම මේකේ තියෙන දුර්වලතාවක් තමයි පනවන ඉහළ වැට් සීමාවට ආර්ථිකයේ සැලකිය යුතු කොටසක් යටත් නොවෙන එක. වැට් බදු සීමාව 2002 ඉඳලා හය වතාවක් සංශෝධනය කරලා තියෙනවා වගේම 2019 දී 2400%කින් වැඩි කරලත් තියෙනවා. මේ නිසා මිනිස්සු කොච්චර දුරට බදු ක්‍රමයට අනුගත වෙයිද කියන එක / බදු අනුකූලතාව (compliance)  ගැන අභියෝගයකුත් ඇති වෙනවා. මේ සීමාව 2024දී රු. මිලියන 60 ක්. ඒ කියන්නේ ඒක අනෙකුත් රටවලට සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක තියෙන්නේ. එකතු කිරීමේ පිරිවැය සහ ආදායම් බලපෑම සැලකිල්ලට අරගෙන වැට් බදු අනුපාත සීමාවට පැහැදිලි තාර්කික පදනමක් ස්ථාපිත කිරීම හුඟක් වැදගත්. ආදායම් ලාභවලට වඩා වැඩියෙන් බදු පරිපාලන වියදම් දරන්න වෙන එක වළක්වා ගන්න නම් කුඩා පරිමාණ ව්‍යාපාරවලට නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන එක සාධාරණීකරණය කරන්න පුළුවන්.

4. දුර්වල බදු පරිපාලනය

VAT බද්දට මිනිස්සු අනුගත වෙන එක/ හැඩ ගැහෙන එක අධෛර්යමත් කරන්නේ නැත්නම් වැට් බදු ගෙවන්න මිනිස්සු අකමැති වෙන්න තියෙන හේතු විදිහට සංකීර්ණ ගොනු කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටි, ලියාපදිංචි කිරීමේදී ඇති වන ගැටළු සහ ඒකට අදාළ අවශ්‍යතා සහ විගණන වැඩසටහන්වල තියෙන දුර්වල පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. වඩාත් හොඳින් බදු ක්‍රමයට හැඩ ගැහෙන්න නම් විධිමත් පරිපාලන පද්ධතියක් අත්‍යවශ්‍යයයි. මේකට පරිගණකයෙන් ජනනය කරන ඉන්වොයිසි භාවිතයට වගේම POS ​​යන්ත්‍ර භාවිතා කිරීමටත් ව්‍යාපාර දිරිමත් කෙරෙනවා. 2002 ඉඳලා වැට් බදු පනතට හඳුන්වා දුන්න සංශෝධන 16 නිසා පනතේ ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා ඇති වෙලා වගේම ආදායම් ඇස්තමේන්තුවලට ඒකෙන් බලපෑමක් ඇති වෙනවා. මේ වගේ බාධාවන් නිසා පරිපාලකයින්ට සහ බදු ගෙවන්නන්ට වැට් බද්දට හැඩ ගැහෙන එකත් හරියට අභියෝගයක් වගේ. ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් තියෙන නොගැලපීම, බදු අනුපාත, බදු සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් සඳහා නිතර සිදුවන වෙනස්වීම් නිසා බදු අනුකූලතාව සංකීර්ණ කරනවා සහ ව්‍යාපාර බදු පරිපාලනයට අනුකූල වීම වඩාත් අභියෝගාත්මක කරනවා. 

5. මුල්‍ය සේවා මත වැට් බද්ද

අංශයේ පිරිවැයට ඇති සංවේදීතාව සහ අගය එකතු කිරීම ගණනය කිරීමේ අභියෝග නිසා හුඟක් රටවල් වැට් බද්දෙන් මූල්‍ය සේවා බැහැර කළත්, ශ්‍රී ලංකාව 2003 වසරේ සිට වැට් බදු ක්‍රමයට මූල්‍ය සේවා ඇතුළත් කරලා තියෙනවා. ශ්‍රී ලංකාව තුළ, වැට් බද්ද යොදන්නේ ශුද්ධ ආකලන ක්‍රමය (additive method of net profit plus wages) භාවිත කරලා. එතනදි අමුද්‍රව්‍ය මත පනවලා තියෙන තියෙන බදු අඩු කරන්න ඉඩක් ලැබෙන්නෙත් නෑ. මේ ප්‍රවේශය නිසා මූල්‍ය ආයතනවලට පුළුවන් වැට් බද්ද ණය ගැතියන්ට පටවන්න. අවසානයට වෙන්නේ ණය සඳහා වැඩි පිරිවැයක් දරන්න වෙන එක. 

වැට් බදු සැලකිය යුතු ආදායම් මාර්ගයක් විදිහට සැලකුවත්, වැට් බද්දේ තියෙන ප්‍රතිගාමී ස්වභාවය, එහෙමත් නැත්නම් තමන්ගේ ආදායම මොකක් වුණත් හැම කෙනෙක්ටම වැට් බද්ද සමාන බදු අනුපාතයක් හින්දා එකම ගාණක් වැට් බදු විදිහට ගෙවන්න වෙන එක කනස්සල්ලට කරුණක්. විශ්ලේෂණවලින් පෙන්වන විදිහට ආදායමෙන් වැඩි ප්‍රතිශතයක් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් වෙන් කරන අඩු ආදායම්ලාභී පිරිස්වලට  වැට් බද්ද නිසා ලොකු බරක් ඇති වෙනවා. මේ තත්ත්වය විසඳන්න නම් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් බදු නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන්න එකඟ වෙන්න පුළුවන්.

VAT බද්දට බදු ආදායම් වැඩි කරගන්න හැකියාවක් තියෙනවා වුණත්, නිතර නිතර වැට් බද්දට කරන වෙනස්කම් නිසා වැට් බද්දේ දිගු කාලීන අරමුණ හරියට ඉෂ්ට වෙලා නෑ. තාවකාලික එකක් විදිහටයි ක්‍රියාත්මක වෙන ඒකට තියෙන්නේ කෙටිකාලීන දැක්මක්. මේ විදිහට නිතර ඇති වෙන වෙනස්කම් හින්දා ආදායම් එකතු කිරීම අඩු මට්ටමක තියෙන්නේ. විද්‍යාත්මක විශ්ලේෂණයක් සහ ආර්ථික තාර්කිකත්වයක් හරහා වැට් බදු අනුපාත, සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් තීරණය කිරීම වඩාත් ස්ථායී ප්‍රවේශයක් නිර්මාණය කරන්න අවශ්‍ය වෙනවා. කුඩා වෙළඳුන් සඳහා හොඳින් නිර්වචනය කරපු සීමාවන් තියෙන බොහෝ භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා වැට් බද්ද යෙදීමෙන් පවතින පසුගාමීත්වය අවම කරන්න පුළුවන්.

ශ්‍රී ලංකාවේ බදු ක්‍රමය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම: රාජ්‍ය මූල්‍ය ස්ථාවරත්වයට සහ ආර්ථික වර්ධනයට මාවතක්

ආචාර්‍යය රෝෂන් පෙරේරා, තෂිකලා මෙන්ඩිස් සහ ජනනි වනිගරත්න විසිනි.

මේ ලිපිය ශ්‍රී ලංකාවේ පුද්ගලික ආදායම් බදු ව්‍යුහය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා දෙන ඒ සම්බන්ධයෙන් ක්‍රියාත්මක කල හැකි බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ගැන සාකච්ඡා කෙරෙන ලිපි මාලාවක දෙවන කොටසයි.

වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට සහ වඩාත් තිරසාර ආර්ථික පරිසරයක් නිර්මාණය කිරීමට ශ්‍රී ලංකාවට රාජ්‍ය ආදායම ඉහළ නැංවීම ඉතා වැදගත් වෙනවා. හැබැයි බදු ගෙවන්න ඕන බර දරන්න පුළුවන් අය.

පුද්ගලික ආදායම් බදු (PIT) කියන්නේ ආදායම් උත්පාදනය කරන්නත් ආදායම් නැවත බෙදාහැරීම හරහා අසමානතාවය අවම කරන්නත් කියාපු මෙවලමක්. ශ්‍රී ලංකාව ඇතුලේ පුද්ගලික ආදායම් බදු පසුගිය කාලයේදී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම අඩු අගයයක්. 2000 අවුරුද්දේදී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.9% තිබුණ පුද්ගලික ආදායම් බදු ආදායම 2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.2% දක්වා දිගින් දිගටම පහල වැටිලා තියෙනවා. ලංකාවේ ආදායම් එකතු කිරීම අනෙකුත් අඩු ආදායම්ලාභී ආර්ථිකයන් බදුවලින් ලබන ආදායමට වඩා අඩුයි. ඒ වගේම පුද්ගලික ආදායම් බද්දෙන් ලැබෙන ආදායම සෘජු බදු ආදායමේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තොත් 2000 අවුරුද්දේදී 40% ඉඳලා 2022දී 9.3% දක්වා අඩු වෙලා තියෙනවා. කොහොම වුණත් 2000 - 2022 කාලය ඇතුලේදී ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇමරිකානු ඩොලර් 869 ඉඳලා 3,474 දක්වා වැඩි වෙලා තියෙනවා.

එක් එක් රටවල්වල පුද්ගලික ආදායම් බදුවල වෙනස්කම් සලකා බලනවා නම් දියුණු ආර්ථිකයන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 9%ක් පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අය කරනවා. දියුණු වෙමින් පවතින නැගී එන ආර්ථික අය කරන්නේ  දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.1% අගයයක්. මේ අගය අඩු ආදායම් ලබන ආර්ථිකවල ඊටත් වඩා අඩුයි. ඒ කියන්නේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2.1% විතරයි විදිහට පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අය කරන්නේ. ආසියාවේ රටවල් විදිහට දකුණු කොරියාව වගේ දියුණු ආර්ථිකයන් වගේම බංග්ලාදේශය, මැලේසියාව සහ වියට්නාමය වගේ දැනට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකයන් කෝක එක්ක බැලුවත් 2021 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස පුද්ගලික ආදායම් බදුවලින් රජයේ ආදායමට අඩුම දායකත්වය දෙන්නේ ශ්‍රී ලංකාව. (සටහන 1 බලන්න).

සටහන 1: තෝරා ගත් රටවල් කීපයක පුද්ගලික ආදායම් බදු ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය

මූලාශ්‍රය: IMF Data Library, OECD

පටු බදු පදනම

ශ්‍රී ලංකාවේ පුද්ගලික ආදායම් බදු ආදායම පහල වැටීමට හේතු වෙලා තියෙන එක දෙයක් වෙන්නේ පටු බදු පදනම. පටු බදු පදනමක් නිසා ආදායම් උත්පාදනය සීමා වෙනවා වගේම ආදායම් එකතු කිරීම ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසක් මත රඳා පවතිනවා. වගු අංක 1 පෙන්වන විදිහට PAYE / APIT බදු යෝජනා ක්‍රම යටතේ ආදායම් බදු ගෙවන පිරිස සමස්ත රැකියා නියුක්ත ජනගහනයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ඉතා සුළු පිරිසක්. 2019 වසරේ බදු ගෙවන සේවක ප්‍රතිශතය 33% ක්. (PAYE/APIT යනු සේව්‍යයන් විසින් වේතන ගෙවීමේදී සේවකයන්ගේ සේවක ආදායමින් අය කර ගන්නා බදු වේ. 2020 අප්‍රේල් මාසයේ සිට PAYE බද්ද වෙනුවට APIT හඳුන්වා දෙනු ලැබුණි. PAYE බද්ද වෙනුවට APIT බද්ද පනවා PAYE බද්ද ගෙවීම අත්‍යවශ්‍ය නොවන බවට පත් කෙරිණි. කෙසේ වෙතත්, 2023 ජනවාරි මාසයේ සිට WHT, Advanced Income Tax (AIT)  සහ APIT ගෙවීම් අනිවාර්‍ය කර ඇත.) 2020 ජනවාරි 1 වෙනිදා ඉඳලා ක්‍රියාත්මක කරපු  PAYE බදු අහෝසි කිරීම නිසා මේ අගය 2021 දී 1% ට වඩා අඩු වුණා. 2020 අප්‍රේල් 1 වෙනිදා ඉඳලා ක්‍රියාත්මක වෙන විදිහට සේවකයන්ටම තෝරාගන්න පුලුවන් වෙන විදිහේ ස්වේච්ඡා APIT පද්ධතියක් හඳුන්වා දුන්නා. මේ වගේ වෙනස්කම් නිසා ආදායම් පහත වැටිලා විතරක් නතර වුණේ නෑ. ඊට අමතරව බදු ගෙවන්නන් ගැන සොයා බැලීමට තිබුණ අධීක්ෂණ ක්‍රමයේ පවා හිඩැස් ඇති වුණා. කොහොම වුණත් 2023 ජනවාරි 1 දා ඉඳලා ආයෙමත් PAYE ක්‍රමයට යාමක් සිද්ධ වුණා. එතනදි සේවකයන්ගේ ආදායමෙන් APIT බදු අය කර ගැනීම අඩු කිරීම සේවා යෝජකයන්ට අනිවාර්ය කරලා තියෙන්නේ.

වගුව 1: පුද්ගලික ආදායම් බදුවලට සේවක දායකත්වය 

මූලාශ්‍රය: දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවේ ශ්‍රම බලකා සමීක්ෂණය
ලංකා ආර්ථිකයේ අවිධිමත් අංශය විශාල වීම නිසා බදු පදනම ඉතාමත් පටුයි. මේ නිසා  සහ සෘජු බදු විදිහට අය කර ගන්න පුලුවන් ප්‍රමාණය සීමිතයි. 2022 කරපු ශ්‍රම බලකා සමීක්ෂණයට අනුව, අවිධිමත් අංශයේ රැකියා කරන පිරිස මුළු සේවා නියුක්තියෙන් 58% ක් වගේ වෙනවා (වගුව 1 බලන්න). මේ කියන විධිමත් රෙගුලාසිවලට පිටින් ක්‍රියාත්මක වෙන අවිධිමත් ආර්ථිකයේ විශාල කොටසක් බදු පැහැර හැරීම සහ මගහැරීම කරනවා. බදු ආදායම් එකතු කිරීම වැඩිදියුණු කරන්න පුලුවන් එක් මාර්ගයක්  විදිහට අපිට පුලුවන් අවිධිමත් ස්වයං රැකියා ක්‍රමය නවීන විධිමත් සේවක-රැකියා ක්‍රමයක් බවට පරිවර්තනය කරලා ඒ කොටසත් බදු ආදායමට දායක කර ගන්න.

අවිධිමත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් බදු ජාලයට එකතු කර ගන්නේ කොහොමද කියන එක ගැන විකල්ප දෙකක් නිර්දේශ කරන්න පුලුවන්. එකක් තමයි ලෝකේ කෙහේ ඉඳන් ගනුදෙනු කලත් හොයා ගන්න පුලුවන් විදිහේ ඔන්ලයින් ගෙවීම් පද්ධතියක් ස්ථාපිත කරන එක. එතකොට පුලුවන් ආර්ථිකයේ අතින් අත කෙරෙන මුදල් ගණුදෙනු අඩු කරලා, ඇත්තටම කොයිතරම් ගණුදෙනු සිද්ධවෙනවාද කියලා හරියට හොයලා බලන්න. දෙවනි ක්‍රමය තමයි බදු ගිණුම් බැංකු ගිණුම්, මෝටර් වාහන සහ ඉඩම් ලියාපදිංචිය වගේ ආදායම් මූලාශ්‍රවලට සම්බන්ධ කරන විශේෂ ඩිජිටල් හඳුනාගැනීමේ ක්‍රමයක් හඳුන්වා දෙන එක.    ඒකෙන් බලධාරීන්ට පුලුවන්කම තියෙනවා ආදායම් බදු වාර්තාවල සපයලා තියෙන ආදායම් බදු ලැබීම් ගැන තියෙන තොරතුරු ආයෙ ආයෙත් පරික්ෂා කරලා බලලා ඒ තොරතුරු හරියට ලබා නොදෙන පුද්ගලයින් කවුද කියලා අඳුර ගන්න.

බදු නිදහස් සීමාව සහ බදු කාණ්ඩ (Tax slabs/Brackets)

දේශීය ආදායම් පනතට මෑතදී සිදු කළ සංශෝධනවලින් ආදායම් සඳහා බදු නිදහස් සීමාව වසරකට රුපියල් මිලියන 3 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 1.2 දක්වා අඩු කළා. බදු පරාසයන් රුපියල් මිලියන 3 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 0.5 දක්වා අඩු කළා. ඒ අනුව, සෑම අමතර රු. මිලියන 0.5 ක ආදායමක් සඳහාම බදු අනුපාතය 6% මට්ටමේ පවත්වාගෙන ඇත (වගුව 2 බලන්න). 

වගුව 2: බදු සීමාව සහ බදු කාණ්ඩ 

මූලාශ්‍රය: 2023 අංක 4 දරණ දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තු (සංශෝධිත) පනත

දැනට බද්දෙන් නිදහස් සීමාව සලකා බලද්දි, 15% වගේ කුටුම්භ ප්‍රමාණයකට ආදායම් බදු අදාල වෙනවා. ඒ පිරිස අතරේ තමයි මුළු ආදායමෙන් 36% වගේ රැඳිලා තියෙන්නේ. අනුව ගත්තම ආසන්න වශයෙන් 15% වගේ අගයයක් (වගුව 2 බලන්න). එය 2019 කුටුම්භ සහ වියදම් සමීක්ෂණය මත පදනම් වී තිබේ. 

සටහන 2: 2019 ජනගහනය අනුව ආදායම් බෙදීයාම 

මූලාශ්‍රය : HIES වාර්ෂික වාර්තාව, 2019

2023 ජූලි මාසය සඳහා ජාතික දරිද්‍රතා රේඛාවට අනුව, මූලික අවශ්‍යතා සපුරාලීමට එක් පුද්ගලයෙකුට අවශ්‍ය අවම මාසික වියදම රු. 15,978 ක්. ඒ කියන්න්නේ හතර දෙනෙක් ඉන්න පවුලකට මුළු වියදම ආසන්න වශයෙන් රු. මසකට 65,000ක්. වගු අංක 3 පෙන්නලා තියෙන විදිහට වැටුප් 2019 මට්ටම්වලම නොවෙනස්ව පවතිනවා කියලා උපකල්පනය කලොත්, ආදායමෙන් තුනෙන් දෙකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් කුටුම්භයන් විසින් වියදම් කරලා තියෙනවා (වගුව 3 බලන්න). ආදායම් බදු ඇතුළු ඕනෑම අමතර මූල්‍ය බරක් නිසා මිනිස්සුන්ගේ වියදම් කිරීමේ හැකියාව එන්න එන්නම අඩු වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, ආදායම් බදු සීමාවන් සැකසීමේදී ගෘහස්ථ ආදායම් සහ වියදම් රටා පිළිබඳ තොරතුරු සලකා බලන්න ඕන.

වගුව 3: මධ්‍යන්‍ය ගෘහාශ්‍රිත ආදායමෙන් %ක් ලෙස මධ්‍යන්‍ය ගෘහ වියදම්

මූලාශ්‍රය: HIES වාර්ෂික  සමීක්ෂණ වාර්තාව, 2019[6]

[6] Household Income and Expenditure Survey Annual Report 2019 : Department of Census and Statistics

දැන් තියෙන බදු ක්‍රමය ආදායම් වරහන් මත පදනම්ව වරණීය බදු අනුපාත භාවිත කළත්, මෙම වරහන් පරාසය තුළ ගෙවන ඵලදායී බදු අනුපාත විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පේන්නේ අනුක්‍රමික බදු ක්‍රමයට වඩා අඩු බවයි. වාර්ෂිකව රුපියල් මිලියන 1.2 ක බදු නිදහස් සීමාව පසු කරන පුද්ගලයෙකු (මාසික ආදායම රු. 100,000 ට සමාන) 1% ක ඵලදායී බදු අනුපාතයක් ගෙවන අතර, එය ඉහළම ආදායම් සීමාවට ළඟා වන තෙක් ක්‍රමයෙන් 12% දක්වා වැඩි වේ. එම ඉහලම ආදායම් සීමාව. මිලියන 3.7 (එය මාසික ආදායම රු. 308,333 ට සමාන වේ). මෙම ආදායමට වඩා වැඩි සියලුම ආදායම් මට්ටම් සඳහා 36% ක ඉහළම නාමික ආන්තික අනුපාතයට බදු අය කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, යම් ආදායම් මට්ටමකින් පසුව ඵලදායී බදු අනුපාතය සම මට්ටමකට පත් වෙලා තියෙනවා (වගුව 4 බලන්න). මෙයින් ඇඟවෙන්නේ ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩවල පුද්ගලයන් ඵලදායී ලෙස අඩු බදු ගෙවන බවයි. ආදායම් බදු වරහන් පුළුල් කිරීම බදු ක්‍රමයට වඩා සාධාරණත්වයක් සහ ප්‍රගතියක් හඳුන්වා දෙනු ඇත.

වගුව 4 : ඵලදායී බදු අනුපාත

මූලාශ්‍රය: කතෘ විසින් ගණනය කරන ලදි

සටහන 3: වාර්ෂික ආදායමේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස පුද්ගලික ආදායම් බදු 

මූලාශ්‍රය: කතෘ විසින් ගණනය කරන ලදි

බදු ක්‍රමයේ සාධාරණත්වය තවදුරටත් ප්‍රශ්න සහගතයි. ඒකට හේතුව ප්‍රාග්ධන ලාභ උපයන අයගෙන් අය කෙරෙන බදු 10% මට්ටමක තියෙද්දි තවත් සමහර අයගේ, ඒ කියන්නේ ප්‍රධාන ආදායමෙන් 36% පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අයවෙන අයත් ඉන්නවා.  

උද්ධමනය වැඩි වෙනවත් එක්ක, මිනිස්සු නාමිකව මුදල් උපයනවා වුණාට ඇත්තටම ඒ වේතනයෙන් වියදම් කරන්න පුළුවන් හැකියාව අඩු වෙනවා. මේ ගැටළුව විසඳ ගන්න නම් උද්ධමනය පාලනය කරන්න ක්‍රියාමාර්ග ගන්න වෙනවා. එතකොට වැඩ කරන ජනතාව අසාධාරණ බදු අය කිරීමකට ලක් වෙන්නේ නෑ. බදු ක්‍රමය ඇතුලේ තාර්කිකව සහ විද්‍යාත්මක ක්‍රමයකට වැඩ කරනවා නම් බදු සීමා,  බදු කාණ්ඩ සහ බදු අනුපාත නිවැරදිව තීරණය කරන්න පුලුවන්. ඒ මඟින් බදු ආදායම වැඩි කරගන්න, සාධාරණ බදු ක්‍රමයක් පවත්වා ගන්න  පුලුවන්. ඒ වගේම තමයි යෝජිත බදු ක්‍රමය මඟින් වසර අවසාන වෙද්දි ඇස්තමේන්තුගත බදු ආදායම උත්පාදනය කරන්නත් ඕන.

තාවකාලික ප්‍රතිපත්ති සහ නිරන්තර වෙනස් කිරීම්

නිසි ආර්ථික තාර්කිකත්වයක් නොමැතිව බදු ප්‍රතිපත්තිය නිතර වෙනස්වීම්වලට ලක්වේ. නිදසුනක් වශයෙන්, PIT සඳහා බදු ස්ලැබ් 9 වතාවක් සංශෝධනය කර ඇති අතර බදු නිදහස් සීමාව 2000 සිට 5 වතාවක් සංශෝධනය කර ඇත. නිරන්තර සහ තාවකාලික ප්‍රතිපත්ති වෙනස් කිරීම් බදු පරිපාලනය සංකීර්ණ කර බදු අනුකූලතාව අඩු කරයි.

නිගමනය

IMF හි විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම් වැඩසටහන යටතේ ආදායම වැඩි කරගැනීමට අවශ්‍ය පළමු කාර්තුවේ ඉලක්ක සපුරා ගැනීමට රට අසමත් වී ඇත. එම වැඩසටහන තුළ රැඳී සිටීමට නම් රජයේ ආදායම ඉහළ නැංවීම ඉතාමත් වැදගත්. ආදායම් බදුවලින් ආදායම් එකතු කිරීම වැඩිදියුණු කිරීම, ආදායම් ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා වැදගත් වන අතර බදු පදනම පුළුල් කිරීම සහ බදු බර දැරිය හැකි පිරිස වෙත බදු බර ඉලක්ක කිරීම සහතික කරනු ඇත.

රෝෂන් පෙරේරා Advocata ආයතනයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ පර්යේෂකයෙකි. roshananne@gmail.com හරහා ඇය සම්බන්ධ කර ගත හැක. තෂිකලා මෙන්ඩිස් Advocata ආයතනයේ දත්ත විශ්ලේෂකවරියකි. thashikala@advocata.org හරහා ඇය සම්බන්ධ කර ගත හැක. ජනනි වනිගරත්න Advocata ආයතනයේ පර්යේෂණ උපදේශකවරියකි. ඇයව janani.advocata@gmail.com හරහා සම්බන්ධ කර ගත හැක.

ප්‍රකාශිත අදහස් කතුවරයාගේම අදහස් වන අතර ඒවායින් අවශ්‍යයෙන්ම Advocata ආයතනයේ හෝ ආයතනයට අනුබද්ධ කිසිවෙකුගේ අදහස් පිළිබිඹු නොවිය හැක.

ගෙවුම් ශේෂය පැහැදිලි කිරීම

රවී රත්නසභාපති විසිනි

හැඳින්වීම

ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය‍ට බලපාන හේතු ගැන අපැහැදිලි බවක් තියෙනවා. මේ සම්බන්ධයෙන් තියෙන අපහැදිලි බව නැත්නම් අනබෝධය නැති කරන්න නම් ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය හරියට නිර්වචනය කර ගන්න ඕන. ඒ කියන්නේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය‍ කියන්නේ මොකක්ද ඒක ඇති වෙන්නේ කොහොමද වගේ දේවල් තේරුම් ගන්න ඕන.

මුලින්ම අපිට සලකලා බලන්න පුලුවන් අර්බුද දෙකක් ඇති වුණා. එකක් තමයි රාජ්‍ය ණය ගැටළුව, අනික විදේශ විනිමය හිඟය. මේ ප්‍රශ්න දෙකේම එකතුවක් විදිහට ලංකා රජයට ගත්ත ණයවල පොලී ගෙවා  ගන්න බැරි වුණා. විදේශ විනිමය හිඟයක් ඇරුණාම මේ රජයේ ණය ප්‍රශ්නය නිසා ඇති වුණ තවත් ප්‍රශ්න තියෙනවා. ඒවා

1. රජයේ ණය ප්‍රශ්නය - මූලික වශයෙන් විදේශ ණය ගෙවා ගන්න තියෙන නොහැකියාව

2. විදේශ විනිමය අර්බුදය - විදේශ විනිමය වෙළඳපළේ මහ බැංකුව විසින් ඇති කරපු රුපියල් ඉල්ලුමට සරිලන විදේශ විනිමය නැතිකම

මේ කියන ප්‍රශ්න තව තවත් දරුණු වෙන්න හේතු වුණේ ආනයන හා අපනයන කටයුතුවලදි සංකීර්ණ තීරු බදු ක්‍රමය නිසා සිදු කරපු වංචා ,දූෂණ, අක්‍රමිකතා වගේ දේවල්. මේ වගේ ප්‍රශ්න ඇත්තටම පුදුම වෙන්න දෙයක්වත් අලුත් දෙයක්වත් නෙවෙයි. හැබැයි ආනයන අපනයන ගනුදෙනු සටහන් තියද්දි වංචාවක් සිද්ධ වුණා නම්, වැරැද්දක් වුණා නම් කොහොමද යුද්ධයෙන් පස්සේ 2013-2017 කාලේ ශ්‍රී ලංකාව විදේශ සංචිත වැඩි කර ගත්තේ?

කාලයක් තිස්සේ මේ ගැන කතාබහක් තිබුණත්, විදේශ විනිමය ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්න තරම් ඒක හේතුවක් වුණේ නෑ. විධිමත් විදිහට හරි අවිධිමත් විදිහට හරි කෙරෙන ජාත්‍යන්තර වෙළඳ ප්‍රවාහයක් (Trade flow) නිසා  විදේශ විනිමය හුවමාරුවේ ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්නේ නෑ. විදේශ විනිමය හුවමාරුව සම්බන්ධයෙන් ඇති වෙන ප්‍රශ්නයක් මූල්‍යමය ප්‍රශ්නයක් මිසක් ඒක විධිමත් විදිහට හරි අවිධිමත් විදිහට හරි කරගෙන යන වෙළඳාමක් / වෙළඳ ප්‍රවාහයක් පාලනය කරලා  විසදන්න පුලුවන් ප්‍රශ්නයක් නෙවෙයි.

ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් ඇතිවෙලා  තියෙන වැරදි වැටහීම නැති කරන්න නම් ශුද්ධ වෙළඳ ප්‍රවාහය (Net trade flow) තීරණය කරන ආර්ථිකයේ මුළු පරිභෝජනය සහ ඉතුරුම් කියන ක්‍රියාකාරකම් දෙක සහ ජාත්‍යන්තර වෙළඳ ප්‍රවාහ අතර තියෙන සම්බන්ධය හරියට තේරුම් ගන්න ඕන. ගනුදෙනු සටහන් කිරීමේදී පෞද්ගලික අංශයේ සිද්ධ වෙන වංචනික කටයුතු වුණත් රජයේ ණය කලමණාකරණ කටයුතුවලට සෘජුවම බලපෑමක් ඇති කරන්නේ නෑ.

ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය නැති වෙලා තිබුණ නිසා  ලංකාවට ණය ගෙවීමේ කාලය දීර්ඝ කර ගන්න ලැබුණෙත් නෑ. මේ තත්ත්වය ඇති වුණේ 2019දි කරපු බදු සංශෝධන නිසා. විශාල වශයෙන් බදු කපා  හැරිය නිසා  ආයෝජකයන්ට බයක් සහ සැකයක් ඇති වුණා  ලංකාව කොහොමද ණය ගෙවන්නේ කියලා. ඒ වගේම වෙළඳපලේ තිබුණ අතිරේක රුපියල් ප්‍රමාණය දිහා  බලද්දි ණය පියවන ගැටළුවට එහා  ගිය ආනයන ඉල්ලුම ඉහල යන එක ගැනත් බයක් ඇති වුණා..

ලංකාවේ මූල්‍ය තත්ත්වය නරක අතට හැරිලා  ඒ කාලයේ තිබුණ IMF වැඩසටහනත් අතෑරලා  දාපු පසුබිමක ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන ලංකාව පහලට දාලා  තිබුණා. ආයෙමත් ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය ඇති කරන්න නම් ලංකාවේ රජයට සිද්ධ වෙනවා  රාජ්‍ය මූල්‍ය හොඳ මට්ටමක තියා  ගන්න. ඒකට ණය පොලී ගෙවන්න පුලුවන් මට්ටමකට ගේන්න නම් ලංකාවේ ආදායම වැඩි කර ගන්න වෙනවා. …මෑතකදි ගත්ත ප්‍රතිපත්ති නිතර නිතර වෙනස් වෙන නිසා  ශ්‍රී ලංකා  රජය ගැන ජාත්‍යන්තරයේ විශ්වාසය බිඳ වැටිලා  තියෙන වෙලාවක IMF ආයතනයේ සහය ඕන වෙනවා  මේ නැති වුණ විශ්වාසය ආයෙම ගොඩ නඟා  ගන්න.

විදේශ විනිමය අර්බුදයකදි රටකට ලැබෙන විදේශ විනිමයට වඩා  ප්‍රමාණයක් රටින් පිටතට විදේශ විනිමය ඇඳිලා  යනවා. ඒත් එක්කම දේශීය මුදලේ දුර්වලතාවයන් සහ මහ බැංකුවේ සංචිත මට්ටම් පහත වැටීමක් වෙනවා. . මේ ප්‍රශ්නය හරියට තේරුම් අරන් විසඳුමක් දෙන්න නම් ප්‍රශ්නය මූල්‍යමය විදිහට දැකලා  ඒ වෙනුවෙන් මුදල් න්‍යායට අයිති සංකල්ප සහ මෙවලම් යොදාගෙන විසඳුමක් දෙන්න ඕන.

මෙන්න මේ නිසා  තමයි 2022 දී මහ බැංකුව පොලී අනුපාත ඉහල දානකම්ම අවිධිමත් මාර්ගවලට විදේශ විනිමය ගලා ගෙන යන එක, ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය සහ සමාන්තර විදේශ විනිමය හුවමාරු කියන දේවල් නතර කරගන්න බැරි වුණේ. පසුගිය අවුරුදු දෙක පුරාවටම තදබල විදිහට ආනයන සීමා  පනවලා  තිබුණත් ඒකෙනුත් මුදල් සම්බන්ධයෙන් ඇති වෙලා  තිබුණ ප්‍රශ්නේ විසඳුණේ නෑ   දිගින් දිගටම මුදල් අච්චු ගහලා, පොලී අනුපාතය කෘතිමව පහල දාන්න උත්සාහ කලත් ඒකෙන් සිද්ධ වෙලා තිබුණේ 2020 ජනවාරි මාසයේදි බිලියන 1.7 වුණ ආනයන වියදම 2022 දෙසැම්බර් වෙද්දි බිලියන 2.2 වුණ එක. අපි මේ පැහැදිලි කිරීමෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය සම්බන්ධයෙන් තියෙන අපහැදිලි තැන් නිරාකරණය වෙයි කියන එක. ඒනිසා සංකීර්ණ සංකල්ප පවා  මේ පැහැදිලි කිරීමේදී පුලුවන් තරම් සරලව තියාගන්න අපි උත්සහ කරනවා.

1.    හුවමාරු අනුපාතය (Exchange rate) කියන්නේ මොකක්ද?

එක මුදල් ඒකකයක් තවත් මුදල් මුදල් ඒකකයක් සමඟ හුවමාරු වෙන අනුපාතය මේ නමින් හඳුන්වනවා. රුපියල්වලින් මිලට ගන්න පුලුවන් භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩුවෙනවා  කියන්නේ රුපියලේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව අඩු වෙනවා  කියන එක. මේ තත්ත්වය අපිට පැහැදිලි වෙනවා  දේශීය භාණ්ඩවල මිල ඉහල යාමෙන් වගේම වෙනත් රටක මුදල් ඒකකයක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණයක් වැඩිවෙද්දි. උදාහරණයක් විදිහට ඩොලර්වලින් මිල සඳහන් කරලා  තියෙන පාන් ගෙඩියක් ගන්න ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණය වැඩි වෙනවා. මේකෙම අනිත් පැත්ත තමයි දේශීය මුදල් ඒකකය ශක්තිමත් වීම. ඒකෙදි රුපියල්වලින් කරන්න පුලුවන් මිලදී ගැනීමේ හැකියාව වැඩි වෙනවා. මේ නිසා  දේශීය භාණ්ඩවලට ගෙවන්න වෙන මිල අඩුයි වගේම විදේශීය මුදල් ඒකකයක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. දේශීය භාණ්ඩ හා  සේවාවල මිල ඉහල යාම සහ විදේශ විනිමය හුවමාරු අගය පහල යාම කියන දෙකේ අදහස මුදලේ වටිනාකම (මිලට ගැනීමේ හැකියාව) අඩු වෙනවා  කියන එක.

මුදලේ වටිනාකම: මිලදී ගැනීමේ හැකියාව තීරණය වෙන්නේ මුදලට තියෙන ඉල්ලුම සහ සැපයුම අනුවයි. මුදල්වල සැපයුම මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුමට වඩා  වැඩි වුණාම මුදලේ අගය පහල යනවා. ඒත් එක්කම මිල ගණන් ඉහල යාමත් විදෙස් මුදල්වලට ගෙවන්න ඕන දේශීය මුදල් ප්‍රමාණය ඉහල යාමත් සිද්ධ වෙනවා. හරියටම මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුම තීරණය වෙන්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්වල මට්ටම අනුවයි. මොකද ආර්ථිකයක සිද්ධ වෙන ගනුදෙනු ප්‍රමාණය වැඩි වෙන තරමට ආර්ථිකය වර්ධනය වෙනවා.

ඒ වගේම අපි තේරුම් ගන්න ඕන වැඳගත් දෙයක් තමයි මිල මට්ටම් ඉහල යන එකවත්, මුදලක අගය වෙනස් වෙන එක / මුදල් සංචලතාවවත් (currency volatility) කියන කිසිම දෙයක් මේ ප්‍රශ්නයට හේතු විදිහට සලකන්න බෑ. ඒවා  ඔක්කොම මේ ප්‍රශ්නයේ ලක්ෂණ විතරයි. ඇත්තම ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ මුදලේ අගය පහල යාම කියන තැන. මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව. එයාලා  මුදලට තියෙන ඉල්ලුම ඉක්මවලා  මුදල් සැපයුම පවත්වාගෙන යනවා  නම් ඒකෙන් මුදලේ අගය පහත වැටෙනවා.. එතකොට අපි කලින් කියපු ලක්ෂණ පේන්න ගන්නවා.

හොඳ මුදලක ලක්ෂණයක් වෙන්නේ මුදල් ගබඩා  කරලා  තියාගන්න පුලුවන් වෙන එක. එහෙම කරන්න තරම් ස්ථාවර අගයයක් පවත්වා  ගන්න නම් මුදලේ වටිනාකම පාලනයක් යටතේ තියාගන්න වෙනවා. මේ සීමාව නැත්නම් රැඳවුම් සීමාව හඳුන්වන්නේ anchor එකක් /නැංගුරමක් කියලා.

මේ තත්ත්වය පාලනය කරන්නේ බොහෝ  දුරට මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ඔස්සේ. මේ නිසා  මුදලේ වටිනාකම  පෙන්වන්නේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියයි. හැම මහ බැංකුවක්ම තමන්ගේ සීමාව එකම තැනක තියා ගත්තොත් ඒ හැමෝගෙම විනිමය අනුපාතය ස්ථාවර අගයක පිහිටනවා නැත්නම් සාපේක්ෂව සමාන අගයයක තියෙනවා. 

2. විදේශ  විනිමය අර්බුදය යනු?

විනිමය අනුපාතිකය කියන්නේ එක් මුදල් ඒකකයක සාපේක්ෂ මිල තවත් මුදල් වර්ගයකින් ප්‍රකාශ කරන එක. සාමාන්‍යයෙන් 'ගෙවීම් ශේෂ ගැටලුවක්' විදිහට හැඳින්වුවත් ඒක විදේශ විනිමය ගැටලුවක් විදිහට වඩාත් හොඳින් අර්ථකථනය කරන්න පුලුවන්. එතනදි විදේශ මුදල් සඳහා  සැපයුමට වඩා  වැඩි ඉල්ලුමක් තියෙනවා නම් මේ ගැටළුව ඇති වෙනවා.  දැන් අපට විදේශ මුදල් හිඟයක් තිබෙනවා. මොකක්ද මේ හිඟයට හේතුව ? විදේශ මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුම තීරණය වෙන්නේ ආර්ථිකයේ සමස්ත ඉල්ලුමේ මට්ටම් හෝ  පරිභෝජන මට්ටම් මගින්.

විදේශීය භාණ්ඩ හා  සේවාවලට තියෙන ඉල්ලුම ආර්ථිකයේ සමස්ත ඉල්ලුමේ හෝ  පරිභෝජනයේ උප කුලකයක්. රජය මැදිහත් වෙලා මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම මගින් කෘතිමව අඩු පොලී අනුපාතයක් (වර්ධනය ඉහළ නැංවීමට) නියම කරනවා නම්, නව මුදල් දේශීය හා  විදේශීය භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා  ඇති ඉල්ලුම ඉහල දාන්න හේතු වෙනවා. කෘත්‍රිම ණය උත්තේජක නිසා ආනයන ඉල්ලුම වැඩි වෙද්දි විදේශ විනිමය සඳහා ඉල්ලුම වැඩි වෙලා පවතින විනිමය අනුපාතය අනුව හිඟයක් ඇති වෙනවා.

3. පරිභෝජන මට්ටම තීරණය කරන්නේ කුමක් ද?

පරිභෝජනය තීරණය වෙන්නේ ආදායම් මට්ටම අනුව. බොහෝ දුරට, මිනිසුන්ට ආදායමට වඩා පරිභෝජනය කරන්න බැහැ. කෙනෙකුගේ පරිභෝජන හැකියාව තීරණය වන්නේ මුදල් හෝ  සැබෑ  සම්පත් තිබීම මතයි. එය ඔවුන්ගේ මාසික ඉපැයීම් හෝ ඉතුරුම් වෙන්න පුලුවන්. මුදල් අර්බුදය කාලේ දකින්න ලැබුන දෙයක් තමා  විදේශිකයන් ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්න පුද්ගලයෙකුට භාණ්ඩ විකුණන්නේ විදේශ මුදලින් ගෙවීමට කැමති නම් විතරයි. ඒ නිසා  කොහොමහරි ඩොලර් උපය ගන්න වෙනවා. මිනිස්සුන්ට ඩොලර් බිලියන 10 අපනයනවලිනුත් ඩොලර් බිලියන 7 විදේශ විනිමය ඉපයීම්වලිනුත් හොයා ගන්න පුලුවන් නම් ගෙවුම් ශේෂයේ හිඟයක්වත් වෙනත් මුදල් ප්‍රශ්නයක්වත් ඇති වෙන්න දෙන්නේ නැතිව ඩොලර් බිලියන 17ක භාණ්ඩ ආනයනය කරන්න පුලුවන්.

මොන ක්‍රමයකින් හරි ඩොලර් බිලියන 2ක් රටින් පිට තියා ගත්තොත් ආනයනය කරන්න තියෙන මුදල ඩොලර් බිලියන 2කින් අඩු වෙනවා. ඒ නිසා  ආනයනය කරන්න පුලුවන් ප්‍රමාණය බිලියන 15 දක්වා  පහත වැටෙනවා. එතකොට ජනතාවට ඩොලර් බිලියන 2ක පුද්ගලික විදේශ සංචිතයක් ඇති වෙනවා, ඒක මූල්‍යකරණය කරන්නේ දේශීය පරිභෝජනය අඩු කරලා. හැම මනුස්සයාම සල්ලි වියදම් කරන්නේ නෑ. ඒ වෙනුවට බැංකුවල ඉතිරි කරනවා. ඉතුරු කරපු හැම මුදලක්ම ආනයන කටයුතුවලට ගන්න නම්  බැංකු මෙම ඉතුරුම් ණයට දෙන්න ඕන. ඒ නිසා සෑම මුදල් ගලා  ඒමක්ම මුදල් පිටතට ගලා  යාමක් බවට පත් කරන්න ණය වැදගත් වෙනවා.

සමහර මිනිස්සු තමන්ගේ ආදායමට වඩා  පරිභෝජනය කරනවා  එයාලට ඒ වියදම් පියවා  ගන්න  ණය ගන්න වෙනවා.  මූල්‍ය අංශය ඉතිරි කරන්නන් සහ ණය ගැතියන් අතර අතරමැදියන් විදිහට කටයුතු කරනවා.  බැංකු කරන්නේ අනෙක් අයගේ ඉතුරුම් ණයට දෙන එක, මේ නිසා එක් කණ්ඩායමක අතිරික්ත පරිභෝජනය පියවා ගන්න අනෙක් අයගේ ඉතිරිකිරීම්වලින් සහයක් ලැබුණත් සමස්තයක් විදිහට ගත්තම අතිරික්තයක් නෑ. රජයේ හිඟ මූල්‍යකරණයකටත් මේ තත්ත්වය අදාළ වෙනවා. හිඟය පියවන්නේ පෞද්ගලික අංශයේ ඉතුරුම්වලින් නම්, බාහිර ගෙවීම්වල අසමතුලිතතාවයක් තියෙන්න බෑ.

එහෙනම් නම් අධි පරිභෝජනය ඇතිවන්නේ කොහොමද?

මහ බැංකුව ආර්ථිකයට අලුතින් මුදල් එකතු කළාම අධි ඉල්ලුමක් ඇති වෙන්න පුලුවන්. ඒ කියන්නේ නව මුදල් නිර්මාණය වුණාම, ඉල්ලුමට සාපේක්ෂව මුදල් සැපයුම වැඩි වෙනවා. ඒ ‘මුදල් මිල’ - පොලී අනුපාත පහත වැටීමට තුඩු දෙනවා. නව මුදල් බැංකු පද්ධතියට ඇතුළු වුණාම ඒක ආයෝජනය සහ පරිභෝජනය වෙනුවෙන් ණයට දෙනවා. කෘත්‍රිමව තියාගෙන ඉන්න අඩු පොලී අනුපාතිකය නිසා මිනිස්සුන්ට ණය ගන්න පෙළඹීමක් ඇති වෙනවා. හැබැයි මේ ණයට දෙන්නේ අනිත් අයගේ සැබෑ ඉතුරුම් විතරක් නෙවෙයි, මහ බැංකුවේ අලුතින් නිර්මාණය කරපු මුදලුත් මේකට අයිතියි. මේ නිසා ආදායම් මට්ටමට වඩා ආයෝජන සහ පරිභෝජනයට මග පාදයි. මේ තත්ත්වය යටතේ දේශීය වගේම ආනයනික භාණ්ඩ හා සේවාවලට තියෙන ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා, ඒකෙන් විදේශ විනිමයට තියෙන ඉල්ලුම තවත් වැඩි වෙනවා.

මහ බැංකු ණය කියලා  හඳුන්වන මේ මුදලින් බැංකු කරන්නේ තමන් ළග තියෙන තැන්පතු ප්‍රමාණයටත් වඩා  වැඩියෙන් තව තවත් ණය දෙනවා. ඒකෙන් ආනයනවලට තියෙන ඉල්ලුම වැඩිවෙනවා  රටට එන මුදල් ප්‍රමාණයට වඩා  වැඩියෙන්. අපිට මුදල් ලැබෙන ක්‍රම විදිහට ගන්න පුලුවන් සංචාරක ව්‍යාපාරයේ ඉපයීම් වැඩිවීම, ප්‍රේෂණ වැඩිවීම,අපනයන ඉපයීම් වැඩිවීම වගේ දේවල්. ඒ වගේ ඉපයීම් තිබුණත් ඊටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් මුදල් පිටතට ගලා  ගෙන යනවා.

පාවෙන විනිමය අනුපාතිකයක් තියෙනවා නම් විදේශ විනිමයට තියෙන ඉල්ලුම වැඩිවීම විනිමය අනුපාතිකය අවප්‍රමාණය වීමට පීඩනයකට ලක් කරනවා. විනිමය අවප්‍රමාණය වුවහොත් එය ආනයන මිල ඉහළ යාමට හේතු වෙනවා.  ඒකේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට පරිභෝජනය අඩු වෙන්න පුලුවන්, නැත්නම් ඉතුරුම් අඩු වෙන්න පුලුවන්, පවතින ණය මුදල් පහත වැටෙන්නත් පුලුවන්.

කොහොම වුණත්, පොලී අනුපාතය අඩු නම්, ණය සඳහා  ඉල්ලුම වැඩියි. ඉතුරුම් ඉහළ නැංවීමට සහ අඩු ඉතුරුම් මට්ටම්වලට ගැලපෙන පරිදි ණය අඩු කිරීමට පොලී අනුපාත ඉහළ දාන්න ඕන. වැඩි මුදලක් මුද්‍රණය කිරීමෙන් පොලී අනුපාත අඩු කළහොත්, විදේශ විනිමය හිඟය දිගටම පවතින අතර තවදුරටත් මුදල් අවප්‍රමාණය වෙන්න වෙනවා. ආර්ථික වර්ධනය වැඩි කරනවා කියන බලාපොරොත්තුවෙන් මහ බැංකුවක් සාමාන්‍යයෙන් කෘත්‍රිමව පොලී අනුපාත සැකසීමට සඳහා  මුදල් මුද්‍රණය කරනවා. ඒකෙන් ණය සහ ආයෝජන කෘතිමව ඉහළ යනවා. මේක සංවෘත ආර්ථිකයක් තුළ ක්‍රියාත්මක විය හැකි වුණත් විවෘත ආර්ථිකය තුළ එය අතිරික්ත ආනයනයන් හෝ අතිරික්ත විදේශ සංචාරවලට හේතු වෙනවා. මේ දේවල්වල ප්‍රතිඵලයක් විදිහට ලෙස ආනයනය පාලනය කන්න, ක්‍රෙඩිට් කාඩ් ගෙවීම් අඩු කරන්න වෙනවා වගේම දෙමාපියන්ට තමන්ගේ දරුවන්ට යවන්න තරම් ප්‍රමාණවත් ඩොලර් ලබා ගැනීමට බැරි වෙනවා.

4. ශ්‍රී ලංකාවේ වර්තමාන අර්බුදය

ලංකාවේ වත්මන් අර්බුදය විදේශ විනිමය අර්බුදය සහ රාජ්‍ය ණය අර්බුදය කියන දෙකේම එකතුවක්. විදේශ විනිමය අර්බුදයට හේතු අපි කලින් සාකච්ඡා කළා. විදේශ විනිමය අර්බුදය අපට හුරුපුරුදු එකක් වගේම ඒක නිතිපතා සිද්ධ වෙනවා. පෙර නොවූ විරූ ලෙස, ජාතියේ මානව හා ද්‍රව්‍යමය සම්පත් පූර්ණ ලෙස භාවිතා කිරීමට සහ සැමට නිදහසේ ඉහළ යන ප්‍රමිතියක් ඇති කළ හැකි මූල්‍ය තත්ත්වයන් ලංකාව තුළ ස්ථාපිත කිරීමේ අරමුණින් 1950 දී මහ බැංකුව පිහිටුවීමෙන් පසු විදේශ විනිමය අර්බුද ඇති වුණා (ලංකාව සඳහා මහ බැංකුවක් පිහිටුවීම පිළිබඳ වාර්තාව).

ඒකේ අදහස වෙන්නේ ආර්ථික වර්ධනයට සහ නිෂ්පාදන අංශයේ ආයෝජන වඩා  වේගයෙන් කරන්න පුලුවන් වෙන විදිහට මුදල් නිර්මාණය කිරීමට මහ බැංකුවට හැකි බවයි. "සර්වබලධාරී ආන්ඩුවලට කුඩා  කඩදාසි කැබලිවලින් ධනය නිර්මාණය කරන්න පුලුවන් යන මිථ්‍යා විශ්වාසය මෙහි සාරාංශයයි”(Mises)[1].

 1948 දී ඇමෙරිකානු ඩොලරයට රුපියල් 4.77ක් වූ රුපියලේ විනිමය අනුපාතිකය අද රුපියල් 325/-ක් පමණ වන විට මුදල් උත්පාදනයේ බලපෑම පැහැදිලි වෙනවා. 

ණය අර්බුදය අලුත් එකක්, ශ්‍රී ලංකාව මීට කලින් කවදාවත් විදේශ ණය ගෙවීමපැහැර හැරලා නෑ. ණය දේශීය වෙනතුරුම රජයට හැකියාව තිබුණා  සරලවම වැඩිපුර මුදල් මුද්‍රණය කරලා  ණය ආපසු ගෙවන්න (ඉහළ උද්ධමනය සහ පහත වැටෙන විනිමය අනුපාතය මත) ඇත්තටමත් රජය මේ දේවල් කළා. කෙනෙක්ට කියන්න පුලුවන් මේක දේශීය වශයෙන් කරපු පෙරනිමියක් / default එකක් කියලා. මොකද විදේශීය ණයත් එක්ක මේ තත්ත්වය පවත්වාගන්න බෑ.

රාජ්‍ය ණය ගැන කියන්න පුලුවන් සරලම විදිහ තමයි ඒක කල් දැමූ බදුකරණයක් ලෙස විදිහට සැලකීම. රජයට මුදල් වියදම් කිරීමට අවශ්‍ය වුණත් බදු විදිහට මේ මුදල රැස් කිරීම වෙනුවට එය මුදල් ණයට ගනී. බදු වැඩි කිරීම දේශපාලනික වශයෙන් අභියෝගාත්මක දෙයක් නිසා බදු වැඩි කරන්නේ ඇයි කියන ප්‍රශ්නය මිනිස්සු අහනවා. බදු වැඩි කරන විට දුන් ප්‍රතිලාභ ටික කාලයකට පසු පේන්න නැත්නම් නම් තවත් ප්‍රශ්න මතු වෙන්න පුලුවන්.

බලයේ සිටින අය, විශේෂයෙන්ම මහජන ජනප්‍රියත්වයට පත් වෙන අය වියදම් සඳහා සරල ක්‍රම හොයන්න පෙළඹනෙවා. ණය කියන්නේ ආකර්ශනීය විසඳුමක්- ණය අරන් අපට දැන් වියදම් කරන්න පුලුවන් වගේම ආපහු ගෙවන එක ගැන පසුවට කරදර වෙන්න පුලුවන්. මහජනතාව සඳහා, ණය ගැනීම සිදු වන විට පැන නගින ප්‍රශ්න කිහිපයක් වෙන්නේ - ඔවුන්ට මෙම ව්‍යායාමයෙන් ක්ෂණික බලපෑමක් දැනෙන්නේ නෑ වගේම මුදල් වියදම් කරන ආකාරය අනුව, ඒකේ යම් ප්‍රතිලාභයක් පවා දකින්න පුලුවන්.

ණය ආපසු ගෙවීමට සිදු වුණාම කුමක් සිදුවේද? රජයක් මූල්‍ය ආයතන සමඟ සිය විශ්වසනීයත්වය පවත්වා ගෙන යන තාක් කල් එය පෙරළීමට සැමවිටම හැකි ය. එවිට පැරණි ණය ගෙවීම සඳහා නව ණය එකතු කිරීමට රජයන්ට පුලුවන්. මහජනතාවට තවමත් කිසිදු බලපෑමක් දැනෙන්නේ නෑ, හොඳ කාලය දිගටම පවතිනවා, රජය දිගටම වියදම් කරනවා, කිසි කෙනෙක් වද වෙන්නේ නෑ.

ණය එකතු වෙද්දි, ණය සඳහා පොලියත් වැඩි වෙනවා. එතකොට ගෙවිය යුතු මූලික මුදල් ගෙවීමට වගේම පොලිය ගෙවීමට රජය නැවත ණය ලබා ගනී. තවත් ගැටලුවක් වන්නේ නිරන්තර මුදල් අර්බුදයක් ඇති රටවල පොලී අනුපාත ඉහළ මට්ටමක පැවතීම. මුදල් අර්බුද නිසා  ස්ථායිකරණ කාලයේ ආර්ථික වර්ධනය පවා  අඩු වෙලා සම්පූර්ණ කඩාවැටීමකට හේතු වෙන්න පුලුවන් අධි උද්ධමනය වැලැක්වීමට ඉහළ පොලී අනුපාත අවශ්‍ය වෙනවා.

මේ දේවල් තව තවත් දරුණු වෙමින් සියලු දෙනාටම බලපෑම එල්ල කරනවා. ණය දෙන්නන් ආපසු ගෙවීම ගැන කනස්සල්ලට පත්වන මට්ටමකට ණය මට්ටම් ළඟා වෙනකම් රජයන් සහ පුරවැසියන් සතුටින් වගේම ගත්ත ණය ගැන නොසැලකිලිමත්ව ඉන්නවා. විදේශ ණය අර්බුදය ඇති වුණේ විදේශ විනිමය හිඟයක් නිසා පමණක් නෙවෙයි, රජයට ප්‍රතිමූල්‍යකරණය කිරීමට නොහැකි වීම නිසා හෝ කල් පිරෙන විදේශ ණය යම් පොලියකට එකඟ නොවූ වෙලාවටයි. විදේශ ණය දෙන්නන් නව ණයපත් මිලදී ගැනීමට අකමැති වුණාම පරණ පත්‍රිකාවෙන් ණය ගෙවන්න දේශීය පරිභෝජනය සහ ආයෝජනවලට විශාල බලපෑමක් ඇති කරන්න රජයට සිද්ධ වෙනවා.

ඩොලර් බිලියන දෙක තුනක බැඳුම්කර මාස කිහිපයකින් කල් පිරෙනවා නම්, ණය ගෙවීමට තරම් ණය සහ පරිභෝජනය වියදම් ඒ සඳහා යෙදවීම දුෂ්කර වෙනවා. බදු ආදායම සහ දේශීය වියදම් සඳහා දේශීය හිඟය ප්‍රමාණවත් නැත්නම් එය වඩාත් අපහසු වෙනවා. මේ අවස්ථාවේදී තවත් ගැටළුවක් ඇති වෙනවා. විදේශීය ණය දෙන්නන් ණය පැහැර හැරීම ගැන බය වෙලා පොලී ඉහළ නංවමින් බැඳුම්කර විකුණනවා. මෙතනදි ණය‍ ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන ණය ගෙවීමේ හැකියාව සම්බන්ධයෙන් ණයගැතියාව පහත හෙලන නිසා පුද්ගලික බැංකුවලට ණය ලබා දී ඇති අනෙකුත් ණය දෙන්නන් ද ණය ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කරනවා.

මේ නිසා  තවත් මුදල් පිටතට ඇදී යනවා. ණය‍ පියවන්න නම් ඊටත් වඩා  වැඩි පොලී අනුපාත අවශ්‍ය වෙනවා  වගේම රජයට ණය ගෙවීමට නොහැකි වෙනවා. ඒ නිසා ආර්ථිකය හැකිලෙනවා. ණය දෙන්නන් රජයේ ණය ප්‍රතිමූල්‍යකරණය කිරීම නැවැත්වූ විට එය කල් දමා ඇති ගැටලුවට මුහුණ දී ඇති අතර සමහර විට ණය ආපසු ගෙවන්නේ කෙසේද යන්න පවා අමතක වෙලා. ණය කල් දැමූ බදුකරණය බව මතක තබා ගන්න.

රජය ගන්නා ණය ගෙවීමට වසර ගණනාවක් තිස්සේ බදු වැඩි කළ යුතුව තිබූණා වුණත් පහසුව තකා එහෙම නොකර ඉන්න තීරණය කළා. වසර ගණනාවකට පසු, දශක ගනනාවක තෘප්තිමත්භාවයෙන් පසුව වුණත්, කෙටි කාලයක් තුළ සැලකිය යුතු බදු වැඩිවීම් ගැටලුවට මුහුණ දීමට දැන් බල කෙරෙන තැනට ඇවිත්.

ශ්‍රී ලංකාවේ මැතිවරණ කියන්නේ නොපවතින සම්පත් වරින් වර වෙන්දේසි කරන කරන වෙන්දේසි වගේ. දශක ගනනාවක් තිස්සේ දේශපාලකයින් ණය සහ මුද්‍රණාලය වෙත යොමු වී ඇත්තේ ජනප්‍රිය වුණත් යථාර්ථවාදී නොවන පොරොන්දු ඉටු කිරීමට උත්සාහ කිරීමට සහ ඒවා ඉටු කිරීමට සම්පත් උපයා ගැනීම කියන දේවල්වලට. ඒත් කවදාහරි දවසක ඇත්ත එළි වෙනවා. රාජ්‍ය ණය සම්බන්ධයෙන් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ එකයි.

මෑත කාලීන ණය සහ මුදල් මුද්‍රණයෙන් කොටසක් කිසිම ප්‍රයෝජනයක් නැති ව්‍යාපෘති සඳහා යොමු වුණත් සැලකිය යුතු කොටසක් රාජ්‍ය අංශයේ රැකියා සඳහා යොමු වෙලා තියෙනවා. - එය පසුගිය දශක දෙක තුළ විශාලත්වයෙන් (මීටර් 1.5 දක්වා) දෙගුණ වෙලා. රාජ්‍ය සේවයේ ගුණාත්මක භාවයේ ඊට අනුරූපී වර්ධනයක් සිදුවී නැතත්, පුරවැසියන් ගෙවන්නේ දූෂිත දේශපාලකයන් නැවත බලයට පත්කිරීම සහතික කරන අනුග්‍රාහක ජාලයයි.

පුරවැසියන්ගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් බැලූවාම ප්‍රශ්නය  වෙන්නේ ඔවුන් බොහෝ අඩු ජීවන තත්වයන්ට මුහුණ දීම. මුදල් අවප්‍රමාණය වීම පිළිබිඹු කරමින් මිල ගණන් සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ ගිහින් තිබුණත් ආදායම එහෙම වෙන්නේ නෑ. මොකද සමහර ආදායම් අඩුවෙලා. රාජ්‍ය මූල්‍යවල දුර්වලතා මඟහරවා ගැනීම සඳහා රජය වැඩියෙන් බදු පනවලා, සහනාධාර අඩු කරලා තියෙනවා-විශේෂයෙන් බලශක්තිය. විදුලිය, ඉන්ධන, ගෑස් මිල ඉහළ ගිහින් තියෙනවා. පුරවැසියන් දැඩි ද්විත්ව පහරකට, “උද්ධමනය හෝ  අවප්‍රමාණයවීම් බද්දකට” මුහුණ දෙනවා-ඔවුන්ගේ ඉතුරුම් සහ ආදායම් ඊට වඩා හුඟක් අඩුයි; ඒ වගේම රජයේ බදු වැඩි කිරීම සහ ඊට හේතුව කුමක්දැයි සිතාගන්න බැරි තරම්.

5. ගෙවුම් ශේෂයේ ඇතුලත් වෙන්නේ මොනවාද?

ගෙවුම් ශේෂය යනු සම්පූර්ණයෙන්ම ලෝකයේ සෙසු රටවල් සමඟ ආර්ථිකයක ආර්ථික ගනුදෙනු සාරාංශ කරන ගිණුම්කරණ අභ්‍යාසයක්. මේ ගනුදෙනුවලට භාණ්ඩ, සේවා සහ මූල්‍ය වත්කම් අපනයන සහ ආනයන, ප්‍රේෂණ සහ ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහ ඇතුළත් වෙනවා. භාණ්ඩ සහ සේවා ආනයනය සහ අපනයනය සහ ප්‍රේෂණ ජංගම ගිණුම ලෙස මිනිසුන් විසින් වර්ගීකරණය කරලා තියෙනවා. ණය ගැනීම සහ ආපසු ගෙවීම මූල්‍ය හා ප්‍රාග්ධන ගිණුමේ තියෙනවා.

මේක සරලවම ගිණුම්කරණ අභ්‍යාසයක්; ගෙවුම් ශේෂයේ සටහන් වන වෙළඳ ප්‍රවාහයන් උප කුලකයක් - ඒවා ආර්ථිකයේ ඉල්ලුමේ හෝ පරිභෝජනයේ සමස්ත මට්ටම්වල ප්‍රතිඵලයක්. වෙළඳ ප්‍රවාහ විදේශ විනිමය අර්බුදයට හෝ ණය අර්බුදයට සෘජුවම සම්බන්ධ නොවන වුණත් සම්පූර්ණත්වය සඳහා වෙළඳ ප්‍රවාහයන් ඇති වන්නේ කෙසේදැයි සොයා බැලීම වටිනවා.

අර්ථ දැක්වීමට අනුව, ගෙවුම් ශේෂය සෑම විටම සමතුලිත වෙන්න ඕන. වෙළඳාමේ හුවමාරු ස්වභාවය නිසාරටක් මිලදී ගන්නා හෝ ලෝකයේ සෙසු රටවලට ලබා දෙන දේ, එය විකුණන හෝ ලබන දෙයට සමාන වෙන්න ඕන. දේශීය හෝ විදේශීය වෙළඳාමේ යෙදෙන මිනිසුන්, ඊට සමාන වටිනාකමක් ඇති දෙයක් ලබා නොගෙන යමක් අත් හරින්නේ නෑ. රටක් ගත්තම, එය ලෝකයේ සෙසු රටවලට ලබා දෙන දේවල මුළු වටිනාකම එයට ලැබෙන දෙයෙහි වටිනාකම සමඟ ගැලපේ.

 මෙය ගෙවුම් ශේෂ ගිණුමේ දෙපැත්තේ සටහන් වේ:

1. ජංගම ගිණුම (current account)

2. ඒකාබද්ධ ප්‍රාග්ධන හා මූල්‍ය ගිණුම (combined capital and financial account)

ජංගම ගිණුමේ ශේෂය ලෝකයේ සෙසු රටවල් සමඟ ශුද්ධ ගනුදෙනු නියෝජනය කරන අතර ප්‍රාග්ධන ගිණුම් ශේෂය විදේශීය වත්කම්වල හිමිකාරිත්වයේ ශුද්ධ වෙනස්කම් නියෝජනය කරනවා. ජංගම ගිණුම සෑම විටම ප්‍රාග්ධන සහ මූල්‍ය ගිණුමෙන් හිලව් කරනු ලබන අතර එමඟින් මෙම ගිණුම්වල එකතුව - ගෙවුම් ශේෂය - ශුන්‍ය වේ. ප්‍රාග්ධන ගිණුම යනු ජංගම ගිණුමට මුදල් සපයනවා.

භාණ්ඩ අපනයනය (ජංගම ගිණුම) වෙනත් රටවල හිමිකම් වැඩි කරනවා හෝ ණය (ප්‍රාග්ධන  ගිණුම) අඩු කරනවා, භාණ්ඩ ආනයනය ප්‍රතිවිරුද්ධය අංශයයි.

ඕනෑම ආනයනයක් සඳහා මිලක් ගෙවන්න ඕන. රටක් විකුණනවාට වඩා ලෝකයේ සෙසු රටවලින් වැඩි භාණ්ඩ හා සේවා මිලදී ගන්නවා නම්, එම වෙනස සඳහා මුදල් යෙදවිය යුතුය. වෙළඳාමේ ශුද්ධ හිඟයක් ගෙවිය යුත්තේ ප්‍රාග්ධන/මූල්‍ය ගිණුමේ අතිරික්තයක් මගින් - ඒ කියන්නේ , ශ්‍රී ලංකාවට විදේශ ආයෝජන ලෙස හෝ විදේශ ණය ගැනීම ලෙස විදේශයෙන් ලැබෙන අරමුදල්.

ජාතික ගිණුම් සංකල්පයක් වන ඉතිරිකිරීම කියන්නේ පරිභෝජනය නොකල කොටසයි. සරලව කිව්වොත්, ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් (deficit) තියෙනවා කියන්නේ ගෘහස්ථ පදිංචිකරුවන් ඔවුන් නිෂ්පාදනය කරනවාට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් පරිභෝජනය කරනවා කියන එක. ආදායම තීරණය වෙන්නෙ කොච්චරක් නිෂ්පාදනය කරනවාද කියන එක අනුව නිසා ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් (current account deficit) තියෙනවා කියන්නේ ම පුද්ගලයන්ගේ ආදායමට වඩා වියදම වැඩියි කියන එක. මේ හිඟය පියවා ගන්න කරන්නේ පිටරටින් ණය ගන්න එක. ඒකෙන් ශුද්ධ බාහිර වගකීම් (net external liabilities)/ පිටරටකට ගෙවන්න තියෙන ණය වැඩි වෙනවා.

පසුගිය වසර පුරාවටම, පුද්ගලික ණය අඩුවීම නිසා, විදේශයන්හි ආයෝජනය කරන ලද විදේශ සංචිත සමුච්චය කර ගැනීමට මහ බැංකුවට ඉඩ සලසන වෙළඳ හා සේවා ගිණුමේ අතිරික්තයක් පැවතුනා.

CBSL විසින් එම රටේ හිඟ මුදල් හෝ වෙනත් ද්‍රවශීල විදේශ සුරැකුම්පත් හෝ සමහර විට ෆෙඩරල් මහ බැංකුව වැනි විදේශීය බැංකු වල තැන්පතු සඳහා නිකුත් කරන ලද එක්සත් ජනපද බැඳුම්කර මිලදී ගන්න පුලුවන්.

එතකොට ජංගම ගිණුමේ රටේ ශුද්ධ තත්ත්වය, අතිරික්තය හෝ හිඟය තීරණය වන්නේ ආයෝජන අරමුදල් රට තුළට හෝ ඉන් පිටතට ගලා යාම නිසා. ආයෝජන ප්‍රවාහයන් තීරණය වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව කොපමණ ඉතිරි කර ආයෝජනය කරනවාද යන්න මතය - වෙළඳ ප්‍රතිපත්තියෙන් පමණක් සුළු වශයෙන් බලපාන විචල්‍යයන් දෙකක්.

ජංගම ගිණුමේ දිශාව ඉතුරුම් මගින් තීරණය වන බව අපි කලින් සඳහන් කළා. ඉතුරුම්වල සහසම්බන්ධය පරිභෝජනයයි. ඒ කියන්නේ වියදම් නොකළ ආදායමයි. පරිභෝජනය (ආයෝජනය සමඟ) ආදායම් ඉතුරුම් ධනාත්මක වීමට වඩා අඩු නම්, ජංගම ගිණුමේ අතිරික්තයක් ඇති වෙනවා. පරිභෝජනය සහ ආයෝජන ආදායම ඉක්මවා ගියහොත් ඉතිරිකිරීම් සෘණ වන අතර ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් ඇති වෙනවා. ගැටලුවක් පැන නගින්නේ ඉහත (3) හි සඳහන් අධික පරිභෝජනයක් තියෙනවා නම් පමණි. එය සියයට 30 ක් පමණ වෙනවා.

ශ්‍රී ලංකාව තුළ පුද්ගලික අංශයේ ඉතුරුම් සෑම විටම ධනාත්මක (2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 37.2%) වුණත් රාජ්‍ය අංශයට ඇත්තේ සෘණාත්මක ඉතුරුම්; වියදම් ආදායම ඉක්මවා යනවා (එනම් අයවැය හිඟය, 2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6.4% කින්). මෙය සමස්ත හිඟය නොව අයවැයේ වත්මන් ගිණුම් හිඟයයි.

අපි මේක සරලව තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ කරමු.

රට දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන සියල්ල පරිභෝජනය කරන්නේ නම් එහි ශුද්ධ ඉතිරිය බිංදුවයි. එය නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රමාණයට වඩා අඩුවෙන් පරිභෝජනය කරන්නේ නම් එයට ඉතිරියක් තියෙනවා. සමහර භාණ්ඩ දේශීයව පරිභෝජනය නොකරන්නේ නම් (එනම් ඉතිරි කර ඇත) එවිට මේවා අපනයනය සඳහා ලබා ගන්න පුලුවන්. කොහොම වුණත් ඉතිරි කරන ලද දෙයින් සමහරක් ආයෝජනය සඳහා භාවිතා කරන්න පුලුවන්, එසේ නම්, ආයෝජනය ලෙස ආපසු හරවා යැවීමෙන් අපනයනය සඳහා ඇති මුදල අඩු වෙනවා. පරිභෝජනය නිෂ්පාදනය ඉක්මවා ගියහොත් ඉතිරිකිරීමක් තියෙනවා. නිෂ්පාදනයට වඩා පරිභෝජනය කරන ඕනෑම දෙයක් ආනයනය කරන්න ඕන.

තේ සහ කහ වැනි සරල උදාහරණයකින් මෙය පැහැදිලි කරන්න පුලුවන්. ශ්‍රී ලංකාව තේ කිලෝග්‍රෑම් 100 ක් නිෂ්පාදනය කරනවා, ඒකෙන් කිලෝග්‍රෑම් 10 ක් පරිභෝජනය කර කිලෝග්‍රෑම් 90 ක් ඉතිරි කරන්න. තේ කිලෝග්‍රෑම් 90 අතිරික්තයක් වන අතර අපනයනය සඳහා පවතිනවා. ශ්‍රී ලංකාව ද කහ කිලෝග්‍රෑම් 10 ක් නිෂ්පාදනය කරනවා වුණත් කිලෝග්‍රෑම් 100 ක් පරිභෝජනය කරන්න. දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන කහවලට වඩා කිලෝග්‍රෑම් 90 ඉක්මවීම ආනයනය මගින් සපුරාලිය යුතුය.

 මේ අනුව ජංගම ගිණුමේ ශේෂය ආර්ථිකයේ සම්පත් පරතරයට සමානයි (ආර්ථිකය පුරා ඉතුරුම් සහ ආයෝජන අතර වෙනස මගින් මනිනවා). ඒ නිසා ගෙවුම් ශේෂයේ ජංගම ගිණුමේ ඕනෑම විශ්ලේෂණයක් ඉතුරුම් සහ ආයෝජනයේ වෙනස්කම් සිදු වන්නේ කොහොමද කියලා හොයලා බලන්න ඕන.

මේකේ ගැඹුරු අදහස වෙන්නේ, ජංගම ගිණුම අතිරික්තයක් (හිගයක්) ඇති විට, ඉතුරුම් ආයෝජනය ඉක්මවිය යුතුය කියන එක (අඩු විය යුතුය). ඒකේ අදහස් කරන්නේ ජංගම ගිණුමේ ශේෂයන් යනු සමස්ථ ඉතුරුම් වලට බලපාන කාලයත් එක්ක සිද්ධ වෙන ජන සංඛ්‍යාවේ වෙනස්කම් (demography) වගේ දිගුකාලීන සාධක සහ ආයෝජන මාරු කරන චක්‍රීය සාධක යන දෙකින්ම තීරණය වන සාර්ව ආර්ථික සංසිද්ධියක් බව. රටකට ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් තියෙනවා නම්, එය සමතුලිතතාවයට සමීප කිරීමට කැමති නම්, එය ඉතිරිකිරීම්, අඩු ආයෝජන හෝ දෙකම ඉහළ නැංවිය කරන්න ඕන. සමානව, එය ජාතික ආදායමට සාපේක්ෂව දේශීය වියදම් අඩු  කරන්න ඕන.

ජංගම ගිණුම හුදෙකලාව නොපවතින අතර එහි හැසිරීම සරලව පරීක්ෂා කරන වෙළඳ ප්‍රවාහයන් කිසි විටෙකත් තේරුම් ගත නොහැක. ජංගම ගිණුම යනු ගෘහස්ථ පරිභෝජනය, ආයෝජනය සහ ඉතිරිකිරීමේ හැසිරීම් වල ප්‍රතිවිපාක වන අවසාන ප්‍රතිඵලයයි.

6. නිවැරදි කිරීමේ පියවර 2022 මාර්තු සිට

2022 මාර්තු/අප්‍රේල් මාසවලදී මුදල් ඒකකය අවප්‍රමාණය වීමට ඉඩ දී ඇති අතර මහ බැංකුව මුදල් මුද්‍රණය සීමා කළේය - 2022 අප්‍රේල් මාසයේ සිට මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම නවතා දැම්මා. නව මුදල් සැපයුම සීමා කිරීමත් සමඟ පොලී අනුපාත ඉහළ ගොස් ඉල්ලුම අඩු කිරීමට (පරිභෝජනය සහ ආයෝජනය) හේතු වුණා. අතිරික්ත පරිභෝජන ප්‍රභවය වසා දැමීමත් සමඟ විදේශ විනිමය හිඟය සමනය වීමට පටන් ගත්තා. යථාර්ථවාදී මිල ගණන් යටතේ රුපියල ගනුදෙනු කිරීමත් සමඟ මුදල් අවිධිමත් වෙළෙඳපොළේ සිට විධිමත් වෙළෙඳපොළ වෙත ආපසු ගලා ගොස් ඇති අතර විදේශ මුදල් හිඟයක් නොමැති අතර රුපියල සාධාරණ ලෙස ස්ථාවර වෙනවා.

රාජ්‍ය මූල්‍ය පැත්තෙන්, රජය අයවැය හිඟය - මහජනතාවගේ ඉතිරිකිරීම් ආමන්ත්‍රණය කිරීමට පටන් ගත්තේය. බදු වැඩි කරන ලද අතර බලශක්ති (ඉන්ධන, ගෑස්, විදුලිය) මිල වැඩි කරන ලදී. මෙම ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක වීමත් සමඟ ඉල්ලුම අඩු වූ අතර භාණ්ඩ හිඟය (සහ විදුලි කප්පාදුව හරහා විදුලිය සලාකනය කිරීම) ලිහිල් වුණා.

මහ බැංකුව ස්ථාවර මූල්‍ය හා විනිමය අනුපාත ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වාගෙන යන තාක් රුපියල ස්ථාවරව පවතිනු ඇති අතර නැවත විදේශ විනිමය අර්බුදයක් ඇති වෙන්නේ නෑ. මැතිවරණය ආසන්නයේදී මහ බැංකුවට පොලී අනුපාත අඩු කිරීමට (මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමෙන්; පොලී අනුපාත මුදල් සැපයුම සමඟ ප්‍රතිලෝමව ගමන් කරනවා) පරිභෝජනයට සහ අධෛර්යයට පත් කිරීමට දේශපාලන බලපෑම් ගෙන ඒමේ අනතුරක් තියෙනවා. ඉතුරුම්. මෙය විනිමය අනුපාතිකය නව පීඩනයකට ලක් කරනවා. දැනටමත් මේක සිද්ධ වෙයි කියලා හිතන්න සාධක තියෙනවා. මුදල් සැපයුම වැඩි වන අතරතුර විනිමය අනුපාතිකය ‘රදවා තබා ගැනීමට’ උත්සාහ කලොත් අන්තිමට සංචිත අඩු වෙලා තවත් විදේශ විනිමය අර්බුදයක් ඇති වෙන්න පුලුවන්.

ඉහළ පොලී අනුපාත සහ බදු ආර්ථිකය පුරා පරිභෝජනය සීමා කර ඇති අතර ඉතිරිකිරීම් ප්‍රවර්ධනය කර ඇති අතර එය ගෙවුම් ශේෂ සංඛ්‍යාලේඛනවල වෙනස්වීම් වලින් පැහැදිලි වෙනවා. ඉතිරිකිරීමේ මට්ටම අඩුවීමත් එක්ක ජංගම ගිණුමේ ශේෂය වැඩිදියුණු වුණා; භාණ්ඩ හා සේවා වෙළඳ ශේෂය දැන් අතිරික්තයක් වන අතර විදේශ සංචිත එකතු කර ගැනීමට මහ බැංකුවට හැකි වෙනවා.

කලින් සඳහන් කළ න්‍යාය අත්දැකීමේ කරුණු වලට ගැලපෙනවා.

වෙළඳ ප්‍රවාහයන්, විධිමත් හෝ අවිධිමත් ලෙස පැහැදිලි කිරීම් සෙවීම අවශ්‍ය නෑ. වෙළඳ ප්‍රවාහයන් අවසාන ප්‍රතිඵලයක් මිස හේතුවක් නෙවෙයි. පසුගිය රජය වෙළෙඳ ප්‍රවාහය පාලනය කරමින් මුදල් හිඟය පියවීමට උත්සාහ කළත් ඒක අසාර්ථක වුණා. වෙලඳ ප්‍රවාහය පාලනය කිරීම මත පදනම්ව විදේශ විනිමය හිඟය පියවීමට මීට පෙර පවා ගත් උත්සාහයන්; 1960 ගණන්වල සිට ආනයන සීමා කිරීම (සහ දේශීය නිෂ්පාදනය උත්තේජනය කිරීම) අසාර්ථක වුණා. 1965,1966, 1968, 1969, 1971 සහ 1974 IMF වැඩසටහන් මෙයට සාක්ෂි විදිහට ගන්න පුලුවන්.

7. අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ

මුදල් ගැටලුවක් පැහැදිලි කිරීමේදී වෙළඳ ප්‍රවාහයන් පරීක්ෂා කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු වුණත් අවිධිමත් වෙලඳපොලවල් පිළිබඳ සමහර අදහස් මෙම පැහැදිලි කිරීම සම්පූර්ණ කිරීමට ප්‍රයෝජනවත් වෙනවා. බලධාරීන් මේවා නීතිවිරෝධී හෝ කළු වෙලඳපොලවල් ලෙස හැඳින්විය හැකි වුණත් හානියක් නොවන භාණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ගනුදෙනු කරන වෙළඳපලවල වරදක් නෑ. සාමාන්‍ය භාණ්ඩ හෝ මුදල් වර්ග හානිකර මත්ද්‍රව්‍ය හෝ ආයුධවලට වඩා වෙනස් ලෙස සැලකිය යුතුයි.

අවිධිමත් වෙළඳපල සාමාන්‍යයෙන් පැන නගින්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් සඳහා රජයේ මැදිහත්වීම නිසා. පොදු මැදිහත්වීම්වලට මිල පාලනයන්, තහනම් කිරීම්, බදු හෝ රෙගුලාසි ඇතුළත් වන අතර ඒවා රජය විසින් ගැලපෙනවා කියලා සලකන අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීමට නිර්මාණය කරලා තියෙනවා. මෙම මැදිහත්වීම් පාරිභෝගිකයින් සහ නිෂ්පාදකයින් මුහුණ දෙන දිරිගැන්වීම් වෙනස් කරනු ඇති වුණත් රජය අපේක්ෂා කරන අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම අවශ්‍ය නෑ. මැදිහත්වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉටු නොවන ප්‍රමාණවත් තරම් ප්‍රබල අවශ්‍යතා තියෙනවා නම්, අවිධිමත් වෙළඳපොළක් මතු වනු ඇත.

IMF පත්‍රිකාවකින්  ප්‍රයෝජනවත් තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ඔප්පු කරනවා:

“සමාන්තර වෙළඳපල සාමාන්‍යයෙන් වර්ධනය වන්නේ භාණ්ඩයක් සඳහා වන අතිරික්ත ඉල්ලුම විකිණීමේ නීතිමය සීමාවන්ට හෝ නිල මිල සීමාවන්ට හෝ දෙකටම යටත්ව ය. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් වලින් විශාල බහුතරයක විදේශ විනිමය ගනුදෙනු වර්ග දෙකටම සීමා වේ. සාමාන්‍යයෙන්, විනිමය අනුපාතිකය නිල වශයෙන් මහ බැංකුව විසින් නියම කරනු ලබන අතර, විදේශ විනිමය ගනුදෙනු කිරීමට අවසර දෙනු ලබන්නේ කුඩා මැදිහත්කරුවන් පිරිසකට පමණි. විදේශීය මුදල් විකිණීම, ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන්, ආර්ථික සංවර්ධනය හෝ ගෙවුම් ශේෂයේ ශක්‍යතාව වැනි හේතූන් මත “අත්‍යවශ්‍ය” යැයි බලධාරීන් විසින් විනිශ්චය කරනු ලබන භාවිතයට සීමා වේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, සැපයුමෙන් කොටසක් නිත්‍යානුකූල මිලට වඩා වැඩි වෙළඳපල මිලකට, නීති විරෝධී ලෙස හරවා යවා විකුණනු ලැබේ” (IMF, 1990)

විදේශ විනිමය සඳහා අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ දශක ගණනාවක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ පැවති වුණත් 2020 න් පසු එය උග්‍ර වුණා. මහ බැංකුව පෙර නොවූ විරූ මුද්‍රණ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය. 2020 සහ 2022 අතර මුදල් පදනම 49% කින් වර්ධනය වූ වුණත් නිල අනුපාතය රුපියල් 200/- ලෙස ස්ථාවරව පැවති අතර දැඩි ආනයන පාලනයන් පනවන ලදී.

“සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් මතුවී ඇත්තේ මූලික වශයෙන් විදේශ වෙළඳ සීමාවන් මගිනි. සාමාන්‍යයෙන්, ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන්නේ රජය විසින් වෙළඳ ප්‍රවාහයන් සඳහා රෙගුලාසි (බලපත්‍ර ක්‍රියා පටිපාටි, විදේශ විනිමය පරිපාලනමය ප්‍රතිපාදන, තහනම් කිරීම් ආදිය) පැනවීමට උත්සාහ කිරීමෙනි. තීරුබදු සහ කෝටා පැනවීම නීතිවිරෝධී, බදු පෙර මිල ගණන් යටතේ භාණ්ඩ සඳහා අතිරික්ත ඉල්ලුමක් ඇති කිරීම මගින් (තීරුබදු අඩු කිරීම සඳහා) ජාවාරම් කිරීමට සහ ව්‍යාජ ඉන්වොයිසි සඳහා දිරිගැන්වීම් ඇති කරනවා. නීතිවිරෝධී වෙළඳාම නීතිවිරෝධී මුදල් සඳහා ඉල්ලුමක් ඇති කරනවා, එය එහි සැපයුම උත්තේජනය කරන අතර, මහ බැංකුවට විදේශ විනිමය සඳහා වන සියලුම ඉල්ලුම සපුරාලීමට මහ බැංකුවට නොහැකි නම් හෝ අකැමැති නම් සමාන්තර මුදල් වෙළෙඳපොළක් නිර්මාණය කිරීමට සහ ස්ථාපිත කිරීමට හේතු වේ. විනිමය අනුපාතය. පසුකාලීන අවධියේදී, සමාන්තර වෙළඳපල ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සහ කළඹ ගනුදෙනු සඳහා මූල්‍යකරණයේ ප්‍රධාන අංගයක් බවට පත් වේ, විදේශ මුදල් අහිතකර දේශපාලන වෙනස්වීම්වලට එරෙහිව ආරක්ෂාවක් වන අතර - ඉහළ උද්ධමනකාරී ආර්ථිකයන් තුළ - උද්ධමන බද්දට එරෙහි වැටක්” (IMF, 1990)

විදේශ විනිමය සඳහා අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ දශක ගණනාවක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ තිබුණා වුණත් 2020 න් පසු එය උග්‍ර වුණා. මහ බැංකුව පෙර නොවූ විරූ මුද්‍රණ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය. 2020 සහ 2022 අතර මුදල් පදනම 49% කින් වර්ධනය වුණත් නිල අනුපාතය රුපියල් 200/- ලෙස ස්ථාවරව පැවති අතර දැඩි ආනයන පාලනයන් පනවන ලදී.

“සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් මතුවී ඇත්තේ මූලික වශයෙන් විදේශ වෙළඳ සීමාවන් මගිනි. සාමාන්‍යයෙන්, ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන්නේ රජය විසින් වෙළඳ ප්‍රවාහයන් සඳහා රෙගුලාසි (බලපත්‍ර ක්‍රියා පටිපාටි, විදේශ විනිමය පරිපාලනමය ප්‍රතිපාදන, තහනම් කිරීම් ආදිය) පැනවීමට උත්සාහ කිරීමෙනි. තීරුබදු සහ කෝටා පැනවීම නීතිවිරෝධී, බදු පෙර මිල ගණන් යටතේ භාණ්ඩ සඳහා අතිරික්ත ඉල්ලුමක් ඇති කිරීම මගින් (තීරුබදු අඩු කිරීම සඳහා) ජාවාරම් කිරීමට සහ ව්‍යාජ ඉන්වොයිසි සඳහා දිරිගැන්වීම් ඇති කරනවා. නීතිවිරෝධී වෙළඳාම නීතිවිරෝධී මුදල් සඳහා ඉල්ලුමක් ඇති කරනවා, එය එහි සැපයුම උත්තේජනය කරන අතර, මහ බැංකුවට විදේශ විනිමය සඳහා වන සියලුම ඉල්ලුම සපුරාලීමට මහ බැංකුවට නොහැකි නම් හෝ අකැමැති නම් සමාන්තර මුදල් වෙළෙඳපොළක් නිර්මාණය කිරීමට සහ ස්ථාපිත කිරීමට හේතු වේ. විනිමය අනුපාතය. පසුකාලීන අවධියේදී, සමාන්තර වෙළඳපල ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සහ කළඹ ගනුදෙනු සඳහා මූල්‍යකරණයේ ප්‍රධාන අංගයක් බවට පත් වේ, විදේශ මුදල් අහිතකර දේශපාලන වෙනස්වීම්වලට එරෙහිව ආරක්ෂාවක් වන අතර - ඉහළ උද්ධමනකාරී ආර්ථිකයන් තුළ - උද්ධමන බද්දට එරෙහි වැටක්” (IMF, 1990)

ඉහත විස්තර කරන්නේ 2020 න් පසු වර්ධනය වූ තත්ත්වයයි. 2020-2022 අතර විදේශ මුදල් 'නිල වෙළඳපොළෙන්' සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ අතුරුදහන් වූණත් සමාන්තර වෙළඳපොලේ තියෙනවා. ආනයනය තහනම් කර තිබූ පොහොර, පළිබෝධනාශක ඇතුළු බොහෝ ද්‍රව්‍ය සැපයීමට මෙමගින් හැකි වුණා. දේශීය හිඟයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උතුරු/නැගෙනහිර වෙලඳපොලවල් ඉන්දියාවෙන් හොර රහසේ ගෙන එන ඉන්ධන සඳහා පවා සංවර්ධනය වුණා.[3].

මහ බැංකුව විසින් පුද්ගලික අංශයට විදේශ විනිමය සලාකනය කරන ලදී (රජයේ අවශ්‍යතා විශාල බැවින් සහ ප්‍රමුඛත්වය ලබා දී ඇත) එබැවින් සෑම විටම පැවති සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් නිල අනුපාතයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු මිලකට රුපියල වෙළඳාම් කිරීමත් සමඟ විශාල වශයෙන් පුළුල් වුණා.

අවිධිමත් වෙළඳපොළට විදේශ මුදල් සැපයීම මූලාශ්‍ර පහකින් පැමිණේ.

1. අපනයනය හොර රහසේ ගෙනයාම.

2. අපනයන ඉන්වොයිස් කිරීම යටතේ.

3. ආනයන ඉන්වොයිස් කිරීම.

4. විදේශීය සංචාරකයින්

5. ප්‍රේෂණ හැරවීම.

ආනයනික භාණ්ඩවල තීරුබදු සමාන්තර වෙළෙඳපොළ විදේශ විනිමය වාරිකයට වඩා ප්‍රමාණවත් තරම් අඩු වූ විට පමණක් ආනයන සඳහා වැඩි ඉන්වොයිස් කිරීමේ දිරිගැන්වීමක් පවතී. ශ්‍රී ලංකාව ඉහළ තීරුබදු ඇති බැවින් ප්‍රධාන දිරිගැන්වීම වන්නේ ආහාර වැනි අඩු ඉන්වොයිස් ආනයනය සඳහා ය. ඉන්වොයිස් වටිනාකම අඩුවෙන් දක්වා ඇතත්, සැපයුම්කරු වෙත තවමත් ගෙවීම කළ යුතුය; මෙය සාමාන්‍යයෙන් සිදු කරනු ලබන්නේ ප්‍රේෂණ වැනි අවිධිමත් ගලා ඒම භාවිතා කරමිනි.සමාන්තර වෙළෙඳපොළ තුළ විදේශ මුදල් සඳහා ඉල්ලුම පැන නගින්නේ:

1. නීත්‍යානුකූල සහ නීතිවිරෝධී ආනයන-තහනම් හෝ ඉහළ බදු අය කෙරේ

2. කළඹ විවිධාංගීකරණය (Portfolio diversification)/capital flight

3. පදිංචිකරුගේ විදේශ ගමන්.

සමාන්තර වෙලඳපොල සමාන්තර ආනයන සහ ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සඳහා මුදල් සැපයීම සඳහා විදේශ මුදල් සපයයි. සමාන්තර වෙළෙඳපොළ මූල්‍ය ආනයනය කරන විට නිල වෙළෙඳපොළෙන් හරවා යැවෙන විදේශ විනිමය වෙනත් ආකාරයකින් ලබා ගත නොහැකි භාණ්ඩ හෝ සේවා සැපයීම සඳහා යොදා ගනී. ආපසු හරවන ලද විදේශ විනිමය අවිධිමත් ආනයන සමඟ ගැලපෙනවා, ඒකේ අදහස් වන්නේ විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ අසමතුලිතතාවයක් නොමැති බවයි. සමාන්තර වෙළඳපොල විදේශයන්හි ඉතුරුම් (හෝ ප්‍රාග්ධන පියාසර කිරීම) සඳහා මූල්‍යකරණය කරන විට, එය අවිධිමත් ආනයන සඳහා මූල්‍යමය වශයෙන් ලබා ගත හැකි විදේශ විනිමය ලබා ගැනීමේ හැකියාව අඩු කරනවා, එය අවිධිමත් විදේශ විනිමය වෙළඳපොලේ රුපියල දුර්වල වීමෙන් පිළිබිඹු වන අතර එමඟින් අවිධිමත් ආනයන මිල අධික වේ. මෙය අවිධිමත් ආනයනවල හැකිලීමකට තුඩු දෙනවා. ප්‍රාග්ධනය පිටතට ඇදී යාම විදේශයන්හි ආයෝජනය කරන ලද දේශීය ඉතුරුම් වලින් සමන්විත වේ.

දේශසීමා සහ අයවැය

සංචාරක කර්මාන්තය දියුණු කරන්නත්, රට හැර ගිය අය ආපසු ගෙන්වන්නත් පුළුවන් විදිහේ වීසා ක්‍රමයට වෙනසක් කරමු. 

-ඩැනියෙල් අල්පොන්සු විසිනි

2024 වෙද්දි ලංකාවට සංචාරකයන් මිලියන 3 විතර එයි කියලා තක්සේරු කරලා තියෙනවා. අන්න ඒ නිසා ඩිජිටල් ක්‍රමයට නිකුත් කරන්න බලාපොරොත්තු වෙන වීසා ප්‍රමාණය මිලියනයකට වඩා වැඩි වෙන්න පුලුවන්. දැනට තියෙන වීසා ක්‍රමයේ දුර්වලතා නිසා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය (Estimated Time of Arrival: ETAs) වැඩියි. මේ හින්දා සංචාරකයන්ට මුහුදු වෙරලක නිවාඩුව ගතකරනවා වෙනුවට කවුන්ටරයක් ඉස්සරහට වෙලා නීරස ලියකියවිලි තොගයක් එක්ක සෑහෙන වෙලාවක් බලාගෙන ඉන්න සිද්ධ වෙනවා. ලංකාව වගේ ආගන්තුක සත්කාරයට මුල්තැන දෙන රටකට ඒ වගේ සිදුවීම් නම් ඒ තරම් ගැලපෙන්නේ නෑ.

සංචාරකයෙක් ලංකාවට එන්න කලින් එයාලට සිද්ධ වෙනවා එයාලගේ ගමන් විස්තරයි එයාගේ මූල්‍ය විස්තරයි සේරම ඉදිරිපත් කරන්න. ඒ වගේම සෑහෙන වෙලාවක්, මහන්සියක් දරලා තමන්ගේ දත්ත පුරවන්නත් එයාලට සිද්ධ වෙනවා. ඒවායේ අහලා තියෙන සමහර ප්‍රශ්න අහන්න හේතුව මොකක්ද තේරෙන්නෙත් නෑ. ප්‍රශ්නේ තේරෙන්නෙත් නෑ.  උදාහරණයක් ගත්තොත්, සංචාරකයන්ගෙන් අහලා තියෙනවා “ ශ්‍රී ලංකාවේ ඔබේ ලිපිනය කුමක්ද?” කියලා. ඒත් පැහැදිලි නෑ මේ අහන්නේ සංචාරකයා දැනට ඉන්න තැන ලිපිනයද, පරණ ලිපිනයක්ද? එහෙමත් නැත්නම් නවාතැන් අරන් ඉන්න හෝටලේ ලිපිනයද කියලා. සමහරවිට මේ වෙද්දි හෝටල් කාමරයක් වෙන් කරලා නැති වෙන්නත් පුළුවන්. ලංකාවට එන්න කලින් පෝරම පුරවන්න දරන මේ මහන්සිය මාලදිවයිනට යන සංචාරකයන්ට ඇත්තේ නෑ. ඒ නිසා ලංකාවේ වීසා ක්‍රමයත් එක්ක කලකිරෙන සංචාරකයෝ හිතනවා මීට වඩා ලේසිනේ මාලදිවයිනට යන එක කියලා. 

තත්ත්වය තවත් නරක අතට හැරෙන්නේ, තොරතුරු ඇතුලත් කරමින් ඉන්නා අතරතුරේදී වෙබ් අඩවිය බිඳවැටීමට ඉඩ තියෙන නිසයි. ඒ වෙලාවට ආයෙමත් අලුතින් තොරතුරු ඇතුලත් කරන්න පටන් ගන්න වෙනවා. තවත් සමහර වෙලාවට, ඔබ ඔබේ වීසා හෝ වෙනත් දේවල් සඳහා මුදල් ගෙවීමට උත්සාහ කරද්දි, ඒ ගෙවීම ප්‍රතික්ෂේප වෙනවා. ඒකට හේතුවවත් මොකක්ද කියලා ඔබට අදහසක් එන්නේ නෑ. මේ ක්‍රියාවලිය පහසුවෙන් කරන්න පුලුවන් දෙයකට වඩා තරමක අභියෝගයක් විදිහට දැනෙන්න පුළුවන්. ඉතිං ඒ තමයි ශ්‍රී ලංකාවේ සංචාරයකට සූදානම් වීමේ අත්දැකීම.

හැම අවුරුද්දකම මේ සංචාරවලට ඩොලර් මිලියන ගණනක් වැය වෙනවා. අපේ රටට එන්න හිතාගෙන හිටපු සංචාරකයින් දස දහස් ගණනක් අපිට අහිමි වෙනවා. රටකට ආවට පස්සේ ගන්න පුළුවන් වීසා පහසුකම නිසා  මාලදිවයිනට සහ සිංගප්පූරුවට අතිරේක සංචාරක ආදායමෙන් ඩොලර් මිලියන 24 සිට 145 දක්වා උපයා ගන්න පුළුවන් වෙලා තියෙනවා. 

මේ විදිහට සංඛ්‍යා දත්ත ඉදිරිපත් කරලා සංචාරක කර්මාන්තයේ තියෙන ලියකියවිලි සම්බන්ධ ගැටළු නිසා කොච්චර වාසිද පාඩුද කියලා ඔප්පු කිරීමකට වඩා සිද්ධ වෙන්න ඕන වෙන දෙයක්. ඒ තමයි මේ දත්ත දිහා බලලා අපි තේරුම් ගන්න ඕන බැලූ බැල්මටම පේන ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය සහ පැමිණීමෙන් පසුව ලැබෙන වීසා ප්‍රශස්ත කිරීම කොයිතරම් අපිට වැඳගත් වෙන්න පුළුවන් ද කියන එක. 

*වැඩිදුර විස්තර සඳහා යොමුවන්න.

පැමිණීමෙන් පසුව ලැබෙන වීසා (On Arrival Visa)

මේ වෙද්දි ශ්‍රී ලංකාව, සිංගප්පූරුව, මාලදිවයින සහ සීෂෙල්ස් කියන රටවල පුරවැසියන්ට මෙරටට පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා සඳහා අවස්ථාව ලබා දීලා තියෙනවා. ඒ වුණත් ලංකාවට ආවට පස්සේ ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා සඳහා ප්‍රමාණවත් අවස්ථාවක් ලබා නොදීම නිසා අපිට ඩොලර් මිලියන ගණනින් පාඩු සිද්ධ වෙනවා. අන්න ඒ කතාව සලකලා බලලා අපේ ප්‍රධාන සංචාරක වෙලඳපොලවල් විදිහට සැලකෙන යුරෝපා සංගමය, චීනය, රුසියාව සහ එක්සත් රාජධානිය කියන රටවල්වලට ලංකාවට ආවට පස්සේ ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා ලබා දෙන්නේ නැත්තේ ඇයි කියලා පැහැදිලි කරන්න ප්‍රමාණවත් හේතු දැක්වීමක් කරන්න ඕන. ඒ වගේම වෙනත් රටවල්වල සංචාරය කරද්දි ඉතා දැඩි පරීක්ෂා කිරීම්වලට ලක් වූ අය ගැනත් සලකා බලන්න ඕන. සාමාන්‍යයෙන් ඇමරිකාවට එක පාරකට වඩා වැඩි වාර ගණනක් යන්න පුළුවන් විදිහේ වීසා තියෙන සංචාරකයින්ට වීසා රහිතව රටවල් 51කට පමණ සංචාරය කරන්න පුළුවන්.

පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගත හැකි වීසා පහසුකම ලබා දීම අනවශ්‍යයි කියලා කියන අය මේවාට උත්තර දෙන්න ඕන. ලංකාවට ආවට පස්සේ වීසා ගන්න පුළුවන්කමක් නෑ කියලා අපි දන්නවා වුණත්, ඔබට හදිසි අවස්ථාවකදී අවශ්‍ය නම්, බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට (BIA) ආවට පස්සේ වීසා ලබා ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. ඒ වගේම ගුවන් සමාගම් අදාල ගමනාන්තයට ළඟා වෙන්න පැය 24 කට කලින් රජයට මගීන් ගැන දත්ත වාර්තා බෙදාහරිනවා. API ඒකාබද්ධ කිරීම් දැනටමත් කරලා තියෙන නිසා අපේ දේශසීමා නියෝජිතායතනවලට පුළුවන් තත්පර ගාණක් ඇතුලත අසාදු ලේඛනගත (blacklist) වුණ අයව පරීක්ෂා කරලා හඳුනා ගන්න. හැබැයි ඉන්ටර්පෝල් දත්ත සමුදායකින් (database) තොරතුරු ලබා ගන්නවා නම් ඒකට යන්නේ තත්පරයකටත් වඩා අඩු කාලයක්.

මීට අමතරව, ආගමන විගමන දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්ෂික වාර්තාවේ කියලා තියෙනවා ප්‍රතික්ෂේප කිරීම් සහ පිටුවහල් කිරීම් සියල්ලම වගේ සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ සීමිත රටවල් ගාණකට විතරයි. ඒකෙනුත් ඉන්දියාව ප්‍රධානයි. 2022දී එක ජර්මානු ජාතිකයෙක් සහ ඕස්ට්‍රේලියානු ජාතිකයෙක් ඇරුණාම එංගලන්තය, යුරෝපා සංගමය, ආසියාන් (ASEAN) හෝ ඕස්ට්‍රේලියාව කියන රටවල කිසිම සංචාරකයෙක්ව ප්‍රතික්ෂේප කරලාවත්, පිටුවහල් කරලාවත් නෑ. සරලවම ගත්තොත්, අවදානම සලකලා බලලා රටට ඉතාමත් ගුණාත්මක මට්ටමේ පිවිසීමේ හැකියාවක් ක්‍රියාත්මක කරන්න පුලුවන්කම තියෙනවා වගේම ඒක මේ අවස්ථාවේදී වැඳගත් පියවරක් විදිහට සලකන්න පුලුවන්.

අපි හුඟක් දෙනෙක් මේ තත්ත්වය පෞද්ගලිකව අත්විඳලා තියෙනවා. අපි වැඩියෙන් සිංගප්පූරුවේ සංචාරය කරන්නේ ඇයි? ඒ ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට සිංගප්පූරුවට ගියාට පස්සේ වීසා ගන්න තියෙන පහසුකම නිසා. ඇත්තටම, අපිට සිංගප්පූරුවට ඇතුළු වීමට සාමාන්‍යයෙන් ගත වෙන්නේ මිනිත්තු 10 ක් විතරයි. රටවල් 50කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක විදේශ ගමන් බලපත්‍ර හිමියන්ට මේ අත්දැකීම වඩාත් පහසුවෙන් ලබා ගන්න පුලුවන්. ස්වයංක්‍රීය සංක්‍රමණ දොරටු භාවිතා කරලා, ඔවුන්ට විනාඩි දෙකකට අඩු කාලයකදී දේශසීමා පාලනයෙන් බැහැර වෙන්න පුලුවන්.

ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය වඩා හොඳ මට්ටමක තබා ගැනීම 

සමහර සංචාරකයින් තවමත්, පැමිණීමට පෙර ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය තහවුරු කර ගන්න කැමතියි. ඒ නිසා බාධාවකින් තොරව ප්‍රවේශ වීමට ඇති හැකියාව සහතික කරන්න අපි අපේ උපරිම දායකත්වය දෙන්න ඕන. මොකද දැනට එහෙම දෙයක් ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නෑ. ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය මත විස්තර ඉල්ලලා තියෙන ක්ෂේත්‍ර 27 න් ගුවන් සමාගම් ආගමන බලධාරීන් සමඟ බෙදා ගන්නේ මගී වාර්තා විස්තරවල ඇති ක්ෂේත්‍ර 20 ක් විතරයි. ඉතිරි සියලුම දත්ත අතිරික්ත විදිහට තමා සලකන්න වෙන්නේ. මේ නිසා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය පිළිබඳ ප්‍රශ්න ක්ෂේත්‍ර හතකට වගේ කරලා වැඩියෙන්ම අවශ්‍ය වෙන අවදානම ඇස්තමේන්තුගත කරන්න අවශ්‍යම වෙන දත්ත පමණක් රැස් කරන්න ඕන. ඉහළ අවදානම් සහිත රටවල්වල ඉන්න අය අමතර ප්‍රශ්නවලට පිලිතුරු දීම සුදුසුයි.

ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලයට අදාල ගාස්තු ඉවත් කිරීම 

සංචාරකයෙක්  ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය වෙනුවෙන් ක්‍රෙඩිට් කාඩ් හරහා ඩොලර් 20ක් ගෙවන්න ඕන. ඒක සංචාරයට පෙළඹෙන සංචාරකයින් ව අධෛර්‍යයමත් කරනවා. කොහොම වුණත් ඒකත් ගමනේ තවත් පියවරක්. සමහරවෙලාවට ක්‍රෙඩිට් කාඩ් ගෙවීම්  අසාර්ථක වෙනවා. මේ සම්බන්ධයෙන් ජර්මනියේ තානාපති කාර්යාලය නිවේදනයක් නිකුත් කරලා තියෙනවා.

“ශ්‍රී ලංකාවට ඇතුල් වීමේදී ලැබෙන පැමිණීමෙන් පසු ලැබෙන වීසා බලපත්‍රය : කොළඹ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළේදී වීසා අයදුම්පත සහ ගෙවීම් ඉදිරිපත් කරන්න. මෙම සේවාව සඳහා ඇමරිකානු ඩොලර් 60 ක ගාස්තුවක් අය කෙරේ. වීසා බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමේ මෙම විකල්පය ලබා ගත හැක්කේ www.eta.gov.lk ETA පද්ධතිය හරහා වීසා බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කර ඇති නමුත් ණයපත් හරහා (ක්‍රෙඩිට් කාඩ්) ගාස්තු ගෙවීමට නොහැකි වීම නිසා අසාර්ථක වූ ජර්මානු විදේශ ගමන් බලපත්‍ර හිමියන්ට පමණක් බව කරුණාවෙන් සලකන්න."

මේ සම්බන්ධයෙන් පැන නඟින එකම ගැටලුව වන්නේ ක්‍රෙඩ්ට් කාඩ්පත් නිසා ඇතිවන බාධාවන් පමණක් නොවේ. බොහෝ චීන පුරවැසියන් තවදුරටත් කාඩ්පත් භාවිත නොකරන අතර ඒ වෙනුවට Alipay භාවිතා කරයි.

සිංගප්පූරුව වැනි රටවල් බුද්ධිමත් තීරණයක් ලෙස ක්‍රෙඩිට් කාඩ්පත්වලින් ඇතිවන බාධා අවම කිරීමටත් වැඩි සංචාරකයින් ප්‍රමාණයක් ගෙන්වා ගැනීම දිරිගැන්වීමටත් යම් වියදමක් දැරිය යුතු බව අවබෝධ කර ගෙන ඇති නිසා ඔවුන් සංචාරකයින්ගෙන් ගාස්තුවක් අය නොකරයි.

1 *සාර්ක් රටවල් සඳහා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ ගාස්තුව ඩොලර් 20 ක් සහ අනෙකුත් ජාතිකයන් සඳහා එය ඩොලර් 50 ක් බව සලකන්න. සාමාන්‍ය අගය ඩොලර් 40 පමණ වේ. වැඩිදුර තොරතුරු සඳහා පිවිසෙන්න. 

ඉදිරිපත් වෙලා තියෙන දළ ඇස්තමේන්තු එක්ක බලද්දි, ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ ගාස්තුව (ETA) නිසා සංචාරකයින්ගෙන් 3% වත් ගමන් ප්‍රමාද වෙනවා නම්, ETA ගාස්තුව ඉවත් කලොත් ශ්‍රී ලංකාව අනිවාර්‍යයෙන් ම ප්‍රතිලාභයක් ලබන්න පුලුවන්. මේ විදිහට සංචාරක කර්මාන්තයෙන් අහිමි වෙන ආදායම පියවගන්න භාණ්ඩාගාරය කරන්නේ වැට් බදු ආදායම ඉහළ දැමීමෙන් සහ සෘජුවම සහ වක්‍රව සංචාරක අංශයේ සමාගම් සහ සේවකයින්ට ඉහළ ආදායම් පැනවීමෙන්.

තමන්ගේම රටට ආපසු පැමිණීමෙන් ලබා දෙන දායකත්වය (Brain Gain)

නිදහසින් පස්සේ ශ්‍රී ලංකාවට පුහුණු ශ්‍රමිකයන් ලක්ෂ ගණනින් අහිමි වෙලා, එයාලා මේ රට අතෑරලා යන තැනට කටයුතු සිදු වෙලා අවසන්. බොහෝමයක් මධ්‍යම පන්තික පවුල්වල අඩුම තරමේ එක් වෛද්‍යවරයෙක්, ගණකාධිකාරීවරයෙක් නැත්නම් ඉංජිනේරුවෙක් මේ වෙද්දි විදෙස්ගත වෙලා ඉන්නේ.  ශ්‍රී ලංකා ආයෝජන මණ්ඩලයේ ඇස්තමේන්තුවලට අනුව 2005 සහ 2015 අතර කාලයේදී, විද්‍යාව, තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව සහ ගණිතය යන විෂයයන්වල උපාධිධාරීන්ගෙන් 20% ක් විතර රට හැර ගිහින් තියෙනවා. COVID සහ ආර්ථික අර්බුදය නිසා, පසුගිය වසර කිහිපය තුළ රටින් පිටවීම විශේෂයෙන් ම වැඩි වෙලා තියෙනවා. හැබැයි ඒක අලුත් දෙයක් නෙවේ. අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ මේ කියන බුද්ධිගලනය නැත්නම් උගතුන් රට හැර යාම අපට දකින්න ලැබෙනවා. 2 මේ වාර්තාව 1970 ගණන්වල ඉඳලා බුද්ධිගලනය ගැන හොඳ ඉදිරිපත් කිරීමක් කරනවා.

රට හැර ගිය උගතුන් ආපසු ගෙන්වා ගන්න අපි කටයුතු කිරීම වැඳගත්. එතනදි තියෙන ලොකුම අභියෝගය වෙන්නේ ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට රැඳී ඉන්න හිතෙන රටක් ගොඩනැගීමයි. ඒත් ඒ කතාව මේ ලිපියේ විෂය පථයෙන් ඔබ්බට ගිය එකක්. ඒ නිසා අපි සාකච්ඡා කරන්නේ දක්ෂ කුසලතා ඇති පුද්ගලයින්ව ආපසු මේ රටට එන්න සහ ආර්ථිකයට දායක කරගන්න කල යුත්තේ මොකක්ද කියන එක විතරයි.

මේ සටහන කියවන සමහර පාඨකයන්ට පුදුමයක් දැනෙන්නට පුළුවන් මොකද ශ්‍රී ලංකාවට ඇවිත් පදිංචි වෙන්න හෝ වැඩ කරන්න පෙළඹෙන්න දක්ෂ ශ්‍රී ලාංකිකයන් නොවන පිරිස් ඉන්නෙත් අතළොස්සයි. ඒත් අපි මේ ජිවත් වෙන්නේ  සංචාරය කරන, එකිනෙකාට සම්බන්ධ වුණ කාලයක. මේ වගේ ආදරණීය හදවත් තවමත් ජීවත් වෙනවා. 

ඔවුන් පිළිගැනීමට සහ දිරිගැන්වීමට අපි හැකි සෑම දෙයක්ම කරන්න ඕන. හැමදේටම වඩා, ඒ එන පිරිසට නීත්‍යානුකූලව ලංකාවේ වැඩ කරන්න තියෙන බාධක ඉවත් කරන්න ඕන. රටක් දියුණු කරන්න නම් ඵලදායිතාව වර්ධනය කරගැනීමෙන් ඕන. අන්න ඒ නිසයි කුසලතා පූර්ණ සංක්‍රමණයට තියෙන බාධක කිසිම තේරුමක් ඇති දෙයක් වෙන්නේ නැත්තේ. විශේෂයෙන් මානව ප්‍රාග්ධන සොරකම් නැත්නම් ලකුණු මත පදනම් වූ සංක්‍රමණය හරහා බුද්ධිමත් තීරණ ගන්න දියුණු රටවල් කරන දෙයට විරුද්ධ පියවරක් තමයි මේක. විදේශීය කුසලතා ශ්‍රී ලංකාවේ ඵලදායිතාව, වර්ධනය සහ එමගින් සමෘද්ධිය ඉහළ නංවන ප්‍රධාන මාර්ග තුනක් තියෙනවා.

විදෙස් කුසලතා: 

1. මානව ප්‍රාග්ධනය එකතු කරයි: සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලාංකික සේවකයෙකුට වඩා ඉහළ ඵලදායිතාවයක් ඇති කෙනෙක් ශ්‍රී ලංකාවට සංක්‍රමණය වුණාම, ඔවුන් ශ්‍රී ලංකාවේ සාමාන්‍ය ඵලදායිතාව සෘජුවම ඉහළ නංවන්න දායක වෙනවා. අපිට දැනටමත් තොරතුරු තාක්‍ෂණය වගේ ප්‍රධාන අංශවල විශාල කුසලතා හිඟයක් තියෙනවා.

2. පවතින මානව ප්‍රාග්ධනය වැඩි දියුණු කරයි: විදේශීය කුසලතා, අදහස්, දැනුම යනාදිය ක්‍රමානුකූලව හෝ නොදැනුවත්ව උකහා ගැනීම මගින්, ඔවුන්ගේ කුසලතා අන් අයට උගන්වයි.

3. පවතින මානව ප්‍රාග්ධන ඵලදායිතාව වැඩි කරයි: දක්ෂ කුසලතා අන් අයට වඩා ඵලදායී වීමට ඉඩ සලසනවා. උදාහරණයක් විදිහට, ළමා ස්නායු ශල්‍ය වෛද්‍යවරයකුගේ සේවය ලබා ගන්න පුලුවන්කම තියෙනවා කියන්නේ විශේෂඥයාගේ සිට සාමාන්‍ය කෙනෙක් දක්වා දැනුම බෙදා ගන්නා නිසා සියලුම ළමා රෝග විශේෂඥයින් වඩාත් ඵලදායී වෙනවා. විකල්පයක් විදිහට, ජපන් කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකු සිටීම, ජපන් සේවාදායකයින් සමඟ වැඩ කිරීමේදී මුළු කණ්ඩායමම වඩාත් ඵලදායී කරයි.

සාමාන්‍ය සේවක ඵලදායිතාව නිරූපණය කරන්නට සුදුසු මිනුමක් විදිහට ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය හඳුන්වන්න පුලුවන්. ඒ නිසා ධනවත් රටක කෙනෙක් දුප්පත් රටකට ගියොත් දුප්පත් රටේ සාමාන්‍ය ඵලදායිතාව දියුණු වෙනවා. අපි මේක කරන්නේ කොහොමද? ජාත්‍යන්තර සංවර්ධනය සඳහා වූ හාවඩ් මධ්‍යස්ථානයෙන් මම උපුටා දක්වන අදහස් කීපයක් තියෙනවා. 

සමහර උගතුන් රටින් පිටවීම වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකාවට උගතුන් මෙරටට ගෙන්වා ගැනීමට ඇති වේගවත්ම ක්‍රමය නම්:

ශ්‍රී ලංකාවට වඩා 4 ගුණයක් පොහොසත් රටවල සිටින අය සඳහා වසර දෙකක කාලයක් සඳහා පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගත හැකි වීසා ලබා දීම.

1. ශ්‍රී ලංකාව මෙන් අවම වශයෙන් හතර ගුණයක ඒක පුද්ගල ආදායමක් ඇති රටවල පුරවැසියන් හෝ ස්ථිර පදිංචිකරුවන් සඳහා දෙවසරක යාවත් කාලීන කල හැකි වීසා බලපත්‍රයක් ලබා දීම.3

2. අවම වශයෙන් ශ්‍රී ලාංකික ආත්තම්මලා සහ සීයලා දෙදෙනෙකු සිටින ඕනෑම අයෙකු පුරවැසිභාවය සඳහා සුදුසුකම් ලබන පරිදි පුරවැසි පනත සංශෝධනය කිරීම.4 

3. ස්ථිර පදිංචිය සහ පුරවැසිභාවය සඳහා මාර්ගයක් ද ඇතුළුව ශ්‍රී ලාංකික පුරවැසියන්ගේ සියලුම විදේශීය ස්වාමි පුරුෂයාගේ / බිරිඳගේ රැකියා විධිමත් කිරීම5. 

මෙම පියවරයන්ගෙන් පළමුවැන්න ක්‍රියාත්මක කරන්න ඇමතිවරයාගේ අනුමැතිය විතරයි ඕන වෙන්නේ. 6ශ්‍රී ලංකාවේ ආගමන විගමනන පනතේ විධිවිධාන ක්‍රියාත්මක කරන්න අමාත්‍යවරයාට පුළුල් වපසරියක බලය තියෙනවා. ඇමතිවරයාට පුළුවන් වසර පහක් දක්වා වීසා බලපත්‍රවලට ඇතුළත් වීමේ රෙගුලාසි සකසන්න වගේම ප්‍රාථමික නීති සම්පාදනයක් නොකරම කලින් කියපු කරුණ ක්‍රියාත්මක කරන්න ඇමතිවරයාට පුළුවන්.

අපට නැති දේවල් තියෙන්නේ ටිකයි, තියෙන තරමක් තියෙන්නේ ලබා ගන්න ඕන දේවල්. මේ කියපු කාරණා අපිට වසරක කාලයක්, රටවල් කීපයක් වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරලා ඒවායේ වෙනස්කමක් කරන්න අවශ්‍ය නම් කරන්න පුළුවන්. ශ්‍රී ලංකාව ක්‍රියාත්මක කරපු ප්‍රතිපත්ති කාලයත් එක්ක වෙනස් වෙලා තියෙනවා. ඒත් මේ අව්‍යාජ අත්හදා බැලීම් අපි වෙනත් මෝඩ උපහාසාත්මක අවස්ථා එක්ක පටලවා ගන්න හොඳ නෑ. අපි මේ අයවැයෙන් යෝජනා කරන්න ඕන, අපට තියෙන් ගැටළු නැති කරන නිර්භීත පියවර. ඒවායින් අපිට පුලුවන් ස්ථාවරත්වයට, යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කරන්න.

මේ ලිපිය ආගමන විගමන පනතට සම්බන්ධ දේවල් ගැන පමණක් නිසා මම වැඩිය විස්තර කරන්න යන්නේ නැහැ. ඒත් රටට ඇතුළු වීමට හෝ පිටවීමට ස්ථාවර ගාස්තුවක් තිබීම කෙටි ගුවන් ගමන්වලදි මිනිසුන් අධෛර්යමත් කරනවා වෙන්න පුලුවන් කියන එක කියන්න ඕන. ඒ වෙනුවට ගුවන් තොටුපළ අධිකාරිය, ගාස්තු නියම කිරීමේදී ශ්‍රී ලංකාව සහ ගමන ආරම්භ වන ස්ථානය හෝ ගමනාන්තය පවතින්නේ ගුවන් තොටුපළට කොපමණ දුරින් ද යන්න මත ගාස්තු නියම කළ යුතුයි2‍.

ඩයස්පෝරාවෙන් මෙරටට එවන මුදල්වලින් වන්දි ගෙවන්න වෙන්නේ නෑ: පිටරට ඉන්න ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරාව සැලකුවාම අපිට ඕස්ට්‍රේලියාවට වඩා මාලදිවයිනෙන් මුදල් ප්‍රේෂණය කරනවා 3.

අපේ රටට එන්න පුලුවන් කාටද කියලා තීරණය කරන්න ලකුණු මත පදනම් වූ ක්‍රමයක් භාවිතා කිරීම තරමක් උපක්‍රමශීලී දෙයක්. ඒත් ඒ ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කරද්දි වෙන්නෙ පුලුවන් දූෂණ, වංචා, නොමඟ යැවීම් සලකලා බැලුවාම වඩාත් ම සුදුසු වෙන්නේ කලින් කරපු යෝජනාව අනුව  අපේ රටේ සාමාන්‍ය ආදායම වගේ හතර ගුණයක ආදායම තියෙන රටවල් සැලකීම වගේ ඉතා ඉහළ සීමාවක් පවත්වා ගැනීම තමයි 4.

ලකුණු මත පදනම් වූ නිර්ණායකයට වඩා ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය පදනම් කරගත් නිර්ණායකයක් තියෙන්නේ ඇයි කියා අහන අයට, මගේ පිළිතුර හරිම සරලයි. ලකුණු මත පදනම් වූ පද්ධතියක් අනිවාර්‍යයෙන් ම ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ කෙනෙක්ගේ අභිමතය / කැමැත්ත එක්ක.

මෙම කරුණ සහ ඊළඟ කරුණ පිළිබඳ වැඩිදුර විස්තර සඳහා, ශ්‍රී ලංකාවේ ආගමන රාමුව පිළිබඳ මෙම අධ්‍යයනයේ 14 පිටුව බලන්න 5.

මේ කාරණය සම්බන්ධයෙන් පාර්ලිමේන්තුවේ එකඟතාවකට පැමිණීම පහසු වෙන්න ඕන. සජිත් ප්‍රේමදාසගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය මඟින් ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ විදේශික සහකරු හෝ සහකාරියට වසර තුනක පදිංචියෙන් පසු ද්විත්ව පුරවැසිභාවය ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වෙලා තියෙනවා. 39 පිටුව බලන්න 6.

කෙනෙක් කඩිනමින් බලාපොරොත්තු වෙන දෙයක් තමයි ඩිජිටල් අත්සන. ඇත්ත වශයෙන්ම, ජනාධිපතිවරයා විසින් 2023 දෙසැම්බර් 31 දින සිට ඩිජිටල් අත්සනක් හරහා පමණක් ලේඛනවලට අත්සන් කරන බව ප්‍රකාශ කරන්න ඕන.

2024 සමජීවීකතා අයවැය පසුවදන !

ඔන්න ඉතින් අපි කවුරුත් 2024 අයවැය ගැන බලාගෙන හිටියා. ලබන අවුරුද්දේ අපිට පඩි වැඩි වෙයිද? වෙනත් සහනයක් ලැබෙයි ද? බදුවලට මොකද වෙන්නේ? මේ ණය බරින් ගැලවෙන්න පුලුවන් වෙයිද? වගේ කාරණා හුගකට විසඳුම් ලැබෙයි කියලා. 2024 අයවැය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කරමින් මුදල් අමාත්‍යවරයා කිව්වා මේක සමජීවිකා අයවැයක් කියලා. බෞද්ධ දර්ශනයේ කියලා තියෙන ඔය කියන සමජීවිකාකියන්නේ අය වැය සමබර වෙන එකට. සරලව කිව්වොත් කාටවත් අත නොපා අපිට පුළුවන් විදිහට වියදම් කරන එක. අයවැය යෝජනාවලියේ අධ්‍යාපනය, කෘෂිකර්මය, සුභසාධන, ආයෝජන වගේ මාතෘකා ගණනාවක් ගැන කතා වුණා. ඒත් අද අපි කතා කරන්න යන්නේ ඒ අතරින් කාගෙත් අවධානයට ලක් වුණ කාරණා තුනක් ගැන. ඒ තමයි රාජ්‍ය සේවයේ පඩි වැඩි කිරීම, ණය ගැනීමේ සීමාව ට්‍රිලියන 3 ඉඳලා 7 දක්වා වැඩි කිරීම, වගේම රජයේ ආදායම වැඩි කර ගැනීම. 

පඩි වැඩි වෙන්නේ කාටද? කොහොමද?

අයවැය කතාවෙදි කිව්වා රජයේ සේවකයන්ට 2024 අප්‍රේල් මාසේ ඉඳලා රුපියල් 10,000 පඩි වැඩි වීමක් වෙනවා. ජනවාරි - මාර්තු කාලයේ හිඟය ඔක්තෝබර් මාසයේ ඉඳලා වාරික විදිහට ගෙවනවා කියලා. පඩි වැඩි කිරීම කියන කාරණයේ දී බිලියන 133ක් මේ කියන පඩි වැඩි කිරීම් කරන්න විතරක් ඕන වෙනවා. මේ ගාණ හරියටම PAYE බද්දෙන් උපයා ගන්න ආදායමට සමානයි. පඩි වැඩි වෙන එක ගැන අපි අකමැති නෑ. ලංකාව මුහුණ දුන්න උද්ධමනයත් එක්ක මිනිස්සුන්ගේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව නොසෑහෙන්න අඩු වුණා. ඒ නිසා මිනිස්සු රෝල ගහන්නෙත් අමාරුවෙන්. එහෙමයි කියලා අපෙන්ම අරන් අපිටම ගෙවන පඩි වැඩි කිරීමකින් ඇත්තටම සහනයක් ලැබෙනවද කියන එක සැකයි. ඉතින් ඒ වගේ තත්ත්වයකදී රජයට තිබුණා මුළු රාජ්‍ය සේවයටම එකපාර පඩි වැඩිකිරීමකට නොයා රාජ්‍ය සේවය ප්‍රතිව්‍යූහගතකරණයක් කරලා මිලියන 1.3 වෙච්ච රාජ්‍ය සේවය රටට දරන්න පුළුවන් වගේම සේවා බාධාවකින් තොරව පවත්වාගෙන යන්න පුළුවන් ප්‍රමාණයකට අඩු කරලා ඉතුරු වෙන රාජ්‍ය සේවකයින්ට වැඩි පඩියක් ලබා දෙන්න. 

ණය සීමා ඉහල දැම්මේ ඇයි?

ගිය අවුරුද්දේ ලංකාව රටක් විදිහට බංකොලොත් වුණා. ඒ කියන්නේ අපි ගත්ත ණය අපිට ආපහු ගෙවන්න පුලුවන්කමක් නෑ කියලා අපිට ලෝකෙටම කියන්න වුණා. දැන් කියලත් අපිට ගත්ත ණය ඔක්කොම ගෙවන්න පුලුවන්කමක් ඇති වෙලා නෑ. මේ නිසා දැන් කවුරුත් බලනවා ඇති ණය ගෙවන්න බැරිනම් ණය ලැබෙන්නෙත් නැතිනම් තවත් මොකටද ණය සීමාව වැඩිකලේ කියලා. අපි දන්නවා මේ වෙනකොට ශ්‍රී ලංකාවේ රජයේ වියදම ට්‍රිලියන 6.9 ක් වගේ ගානකට ලං වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේ තත්ත්වයකදී ණය සීමාව ට්‍රිලියන 3 ඉඳලා ට්‍රිලියන 7 දක්වා වැඩි කිරීම බොහෝ දෙනෙක්ට ප්‍රශ්නයක් වෙලා තියෙනවා. හැබැයි මේකට හේතුව විදිහට දක්වන්නෙ විදේශීය බැඳුම්කර ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ දී අලුතින් බැඳුම්කර නිකුත් කරන්න සිද්ධ වෙන එක. 

රජයේ ආදායම වැඩි කරන්න බදු ගහන්න ඕනද?

ඇත්තටම රජයකට බදුවලින් ආදායමක් උපයන්න පුලුවන්. ඒත් ඒ එකම ක්‍රමය නෙවේ. බදු නොවෙන ක්‍රමවලිනුත් ආදායම් ලබා ගන්න පුලුවන්. හරියට කෙනෙක්ට රස්සාවක් කරලා සල්ලි හොයන්න පුලුවන් සහ තමන්ගේම ව්‍යාපාරයක් කරලා සල්ලි හොයන්න පුලුවන් වගේ. කොහොම වුණත් ඉක්මණටම ආදායම් ලබා ගන්න පුලුවන් ජනප්‍රිය ක්‍රමය තමයි බදු ආදායම.  

2023 ඇස්තමේන්තු කරපු විදිහට උපයන්න බලාපොරොත්තු රජයේ ආදායම ට්‍රිලියන 2.8 හැබැයි 2024 දී ඒ ගාණ ට්‍රිලියන 4.1 කියලා කියනවා. 2023-2024 අවුරුදු දෙක  සංසන්දනය කරල බැලුවොත් පසුගිය අවුරුද්දට වඩා 50% පමණ වැඩිවීමක්.  එකපාරටම කොහොමද අවුරුද්දක් ඇතුළත රජයේ ආදායම ඒ තරම් දුරට වැඩි කර ගන්නේ? සමහරවිට ඒ බදු ආදායමෙන් වෙන්න පුළුවන්. මේ වෙනකොට VAT බද්ද 3% කින් ඉහළ දාලා තියෙනවා. ඒ වගේම බදු ආදායම වැඩි කරගැනීම සම්බන්ධයෙන් කරුණු කාරණා අයවැය සංවාදයට ලක් වුණා. ඒ අනුව මම බැංකු ගිණුම් විවෘත කරනකොට, වාහනයක් ගන්නකොට, ගොඩනැගිල්ලක් හදනකොටම ඒ සම්බන්ධයෙන් බදු අංකයක් තියෙන එක අනිවාර්ය කාරණයක් විදිහට දක්වලා තියෙනවා. මේ වගේ දේවල්වලින් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ බදු ආදායම වැඩි කර ගන්න කියලා හිතාගෙන බදුවලට අයිති වෙන බදු ගෙවන්නත් ප්‍රමාණය වැඩි කර ගැනීම. ඇඩ්වොකාටා ආයතනය විදිහට බදු ආදායම වැඩි කරගන්න අපි යෝජනා කරන පලවෙනිම දේ බදු ක්‍රමය සරල කරන එක. හිතෙන හිතෙන වෙලාවට හෙවිල්ලක් බැලිල්ලක් නැති ඔහේ බදු ගහලා මේ වැඩේ කරන්නත් බෑ. ඒකට මිනිස්සුන්ට තමන් ගෙවන බදුවලින් රජය මොනවා කරනවාද? අය කරන ගාණ සාධාරණද? දුප්පත් පෝසත් හැමෝම එකම විදිහට බදු බර දරනවාද කියන ඒවා හොයලා බලන්න ඕන වගේම සාධාරණ ක්‍රමයකට බදු අය කර ගන්න ඕන.  

ඒ බදුත් හැර මේ බදුත් හැර වෙනත් ආදායමක් තියෙනවාද?

කලින් කිව්වා වගේ රජයට ආදායම වැඩි කරගන්න තියෙන එකම මාර්ගය බදු ආදායමක් නෙවෙයි. වඩා වැදගත් වෙන්නේ නිෂ්පාදනය වැඩි කර ගැනීම. ඒකට දුවලා ගිහින් රජය ෆැක්ටරි දාන එක නෙමේ කරන්න ඕනේ, ඒකට නිෂ්පාදනයට ගැලපෙන පරිසරයක් හැදෙන්න ඕනේ. රජය ඕනවට වැඩිය වෙළඳපලට මැදිහත් වෙලා ව්‍යවසායකයින්ගේ නිදහස සීමා කරන කොට අනවශ්‍ය නීතිරීති පනවානකොට, නිෂ්පාදන සාධකවල අයිතිය අහිමි වෙලා තියෙනකොට නැත්නම් ඒවායේ අයිතිය රජයට තියෙනකොට නිෂ්පාදකයන්ට වෙළඳපොළට ඇතුළුවීමට බාධා තියෙනකොට වෙළඳ පොළ බිඳ වැටෙනවා සහ නිෂ්පාදනය පහත වැටෙනවා. ඒකෙන් ආදායම අඩු වෙනවා. අපනයන ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. 

ව්‍යාපාරයක් නිදහසේ කරගෙන යන්න නම් ආයෝජනයට සහ ඉතිරිකිරීම්වලට ගැළපෙන විදිහේ නීතිරීති වගේම ආයතනික පහසුකම් සපයා දීලා තියෙන්නට ඕනේ. හුඟක් ආයතනවලින් කරන්නේ මිනිස්සුන්ව රස්තියාදු කරන එක. ඔහොම වෙද්දි මිනිස්සු කැමති වෙන්නේ නැහැ තමන්ගේම කියලා ව්‍යාපාරයක් කරගෙන යන්න. මොකද ඒක ඒ තරමට අමාරුයි. 2024 අයවැයෙන් කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යවසායවලට රුපියල් බිලියන 30ක සහනදායී ණයක් ලබා දෙන්න යෝජනා කරලා තියෙනවා. ඒකට ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවෙනුත් සහය දෙනවා. ණය ලබා දෙනවට අමතරව කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ආයතනවල ධාරිතාව වැඩි දියුණු කරන්න වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කරන්නත් බලාපොරොත්තු වෙනවා. 

හරි අපි ඒ කතාව පැත්තකින් තියලා ආයෙමත් අයවැය කතාවට එමු. අපිට ඔය කියන බදු ආදායමෙන් අපි බලාපොරොත්තු වෙන රජයේ ආදායම ළඟාකර ගන්න බැරිවුනොත් මොකද වෙන්නේ? එහෙම වුනොත් අයවැය පරතරය පියවගන්න ආයෙමත් වෙළඳ පොළින් ණය ගන්න වෙනවා ඒ කියන්නේ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර හා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විදිහට. ඉස්සර නම් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කරාට පස්සේ පොලී අනුපාතය පහතට ගිය අවස්ථාවලදී ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට මැදිහත්වන්න පුළුවන්කමක් තිබුණා.  ඒත් මහ බැංකුවේ ස්වෛරීභාවය වැඩි කරලා තියෙන නිසා එහෙම මැදිහත්වීමේ දුෂ්කරතා තියෙනවා. 

දිගින් දිගටම ණය ගත්තහම පොලී අනුපාතය වැඩි කරන්න සිද්ධ වෙනවා. මේ වගේ ප්‍රශ්න නැතිකරන්න නම් නිෂ්පාදනය වැඩි කරගන්න වෙනවා. ලංකාවෙ තියෙන කෘෂිකර්මය, කාර්මික සහ සේවා කියන අංශවල නිෂ්පාදනය වැඩි කරගන්න කටයුතු කරන්න ඕනේ. එහෙම වෙන්න නම් වෙලදපල තරගකාරීත්වයට ඉඩ දෙන්න ඕනේ. තරඟකාරීත්වය නිසා ඒකාධිකාරී ආයතනවලට අසාමාන්‍ය ලාභ ලබන්න තියෙන ඉඩ අඩු වෙලා පාරිභෝගික සහ නිෂ්පාදක සුභ සාධනය ඉහල යනවා. තරඟකාරීත්වයක් නැති නිදහසක් නැති ආර්ථිකවලදි වෙන්නේ පාරිභෝගිකයන් සූරා කෑම වගේම ඉපයුම් සුළු පිරිසක් අතරේ සංසරණය වීම. ඒක ආර්ථික වර්ධනයට හෝ සංවර්ධනයට දායක වෙන්නේ නැහැ.

කොහොම වුණත් මේ පාර අයවැයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය සම්බන්ධයෙන් වැදගත් යෝජනා ඉදිරිපත් වෙලා තියෙනවා. ඒ අතර කෘෂි හා ධීවර අංශ දියුණු කිරීමට සහාය වීම සඳහා පලාත් කෘෂි සහ ධීවර නවීකරණ මණ්ඩල පිහිටුවීම, සියලු ගොවිජන සේවා මධ්‍යස්ථාන, කෘෂිකර්ම නවීකරණ කේන්ද්‍රසේථාන විදිහට වැඩි දියුණු කිරීම, ඒ වෙනුවෙන් පෞද්ගලික අංශය, ගොවීන්, කෘෂි විශේෂඥයන්ගෙන් සමන්විත ඒකාබද්ධ වැඩසටහනක් 2023/24 මහ කන්නයේ සිට ක්‍රියාත්මක කිරීමට සූදානමක් තියෙනවා. මේ හැම කාර්යයක්ම වෙනුවෙන් රුපියල් මිලියන 2,500 වෙන් කරන්න යෝජනා කරලා තියෙනවා. ඒකෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ වී නිෂ්පාදනය හෙක්ටාරයකට මෙට්‍රික් ටොන් 3.5 ඉඳලා 8 වෙනකම් වැඩි කර ගන්න එක. අපේ නම් අදහස රජය කරන්න්න ඕන නීති රීති වෙනස් කරල ව්‍යාපාර හොදින් යන පරිසරය සකස් කිරීම මිසක් මැද්දට පැනව වැඩේ තවත් අමාරු කරන එක නෙවෙයි.  ඒ වගේම තෙත් කලාපීය මඩ ඉඩම්වල වී වගා ඵලදායීතාව අඩු වුණත් ඒවායේ වෙනත් භෝගයක් වගා කරන්න නීතියෙන් තහනම් නිසා ඒවා මුඩු ඉඩම් විදිහටයි තියෙන්නේ. මේ මුඩු ඉඩම්වල වෙනත් භෝගයක් වගා කරන්න නීතියෙන් තියෙන බාධක අයින් කරන්න කියලා අයවැයෙන් යෝජනා කරලා තියෙනවා. කාලයක් තිස්සේ ඉඩම් අයිතිය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න සමනය කරලා ගොවීන්ට ඉඩම්වල අයිතිය ලබා දෙන්න අවශ්‍ය ප්‍රතිපාදන සම්පාදනය කරන්න අයවැයෙන් යෝජනා වෙලා තියෙනවා. මේ කියන යෝජනා ක්‍රියාත්මක වෙනවා නම් කෘෂිකර්මාන්තය පැත්තෙන් ගත්තම ඉතාමත් වැදගත් වගේම ලාභ ඉපයීමේදී සහයක් වෙනවා. හැබැයි අපි දන්නේ නෑ මේ කියනා යෝජනා කලින් අයවැය වලදී වගේම නිකම්ම නිකන් යෝජනා විදිහටම පවතීද නැත්තං ක්‍රියාත්මක වෙයිද කියලා.

මීට අමතරව ආයෝජකයන් ලංකාවට ගෙන්වා ගැනීමට නම් ලංකාවේ තියෙන්නේ ගැලපෙන ආකාරයට සංශෝධනය විය යුතුයි. ඒ වගේම අපි ලෝකය වෙළදපළක් විදිහට දැකලා අපේ කලාපයේ ඉන්න අනිත් තරගකරුවන් එකෙන් අනිත් රටවල් කොහොමද තමන්ගේ රටවල්වල සංචාරක ව්‍යාපාරය දියුණු කරගෙන තියෙන්නේ ඒකෙන් අපිට වඩා වැඩි අදායමක් ලබාගෙන තියෙන්නේ කියන දේවල් හොයල බලල ලංකාවෙ තියෙන ස්වභාවික සම්පත්වලින් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න ඕන. 2024 අයවැයෙන් හිඟුරක්ගොඩ ගුවන්තොටුපලක් ඉදි කරන්න රුපියල් බිලියන 2 වෙන් කරලා තියෙනවා. ණය උගුලක හිරවෙලා බංකොලොත් වෙලා ඉඳලා යාන්තම් ගොඩ එන රටක් විදිහට ලංකාවේ මේ වගේ දේකට මේ වෙලාවේ වියදම් කරන එක ගැලපෙනවද සැකයි. මීට කලිනුත් ලංකාව මත්තල ගුවන් තොටුපලක් හැදුවා. හැබැයි ඒකෙනුත් ලංකාව හිතපු තරම් ලාභයකුත් නෑ. ප්‍රයෝජනයක් ගන්න ක්‍රමයක් හදලත් නෑ. මේ වෙලාවේ කරන්න ඕන රජයේ වියදම් පුළුවන් තරම් අඩු කරලා ආදායම් වැඩි කර ගන්න එක. ඒ නිසා හදිස්සියේම කරන්න ඕන නැති වියදම් පහු වුණාට කමක් නෑ. මොළේ පාවිච්චි කරලා අපි මේ වෙලාවේ වියදම් කරන්න ඕන අපිට ඉක්මණටම ආදායමක් ලැබෙන දේකට. හබැයි ඉතින් මේ රජයේ ආදායම වැඩි කරන්න බදු ආදායම් විතරක් මදි. එහෙම කළොත් වෙන්නේ ජනතාව දිගින් දිගට ම පීඩාවට පත්වෙන එක. මොකද ලංකාවෙ බහුතරයක් තියෙන්නෙ වක්‍ර බදු. සෘජු බදු වලට යටත් වෙන පිරිසක් අඩුයි. ඒ නිසා භාණ්ඩ මිල වැඩි වෙන්න වෙන්න උද්ධමනය වැඩි වෙන එක අපිට පාලනය කරන්න අමාරු වෙනවා කාලයෙන් කාලයට උද්ධමනය වැඩි වෙලා මිනිසුන් ජීවන මට්ටම පහළ ගිහින්. මිලදී ගැනීමේ පහළ ගිහිල්ලා ඉතාමත් අසීරු තත්වයකට පත් වෙලා. ඒකෙන් වෙන්නේ බහුතරයක් ජනතාවගේ මුලික අවශ්‍යතා පවා සපුරාගන්න නොහැකි වෙනවා. සුබසාධන ආර්ථික කටයුතු කරගෙන යනකොට  මුල්‍යමය හෝ ද්‍රව්‍යමය ආධාර අවශ්‍යම පිරිස්වලට වෙන් කරලා දෙන්න පුළුවන් නම් සුභ සාධන කටයුතු වුණත් සාර්ථක වෙනවා. එහෙම නැත්නම් ඒ කරන ව්‍යාපෘතිවල ප්‍රතිඵල ඒ තරම් සාර්ථක නෑ. තමන්ගේ මහන්සියෙන් නිෂ්පාදන ආර්ථිකයට දායක වෙන්න පුළුවන් පිරිස දිරිගන්වන්න අවශ්‍ය වටපිටාව ඕනෑම රටක ආර්ථික වර්ධනයට සංවර්ධනයට හේතු වෙනවා. ඉතින් අපි මේ පාර බලාගෙන ඉන්නවා 2024 අයවැය රටට කොහොමද ඔබට කොහොමද කියලා. 

-දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

කෘෂිකර්මය,කෘෂිව්‍යාපාර සහ ලංකාව

ලංකාව කියන්නේ අතීතයේදී කෘෂිකර්මය තමන්ගේ ප්‍රධාන ජීවනෝපාය කර ගත්ත රටක්. ඒ වගේම අනෙකුත් ආසියාතික රටවල් වගේ කෘෂි කර්මාන්තය මත යැපුණු, ඒ මත දිගු විශාල සංස්කෘතියක් එක්ක ගොඩනැගිච්ච රටක්. ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තය ප්‍රධාන වශයෙන් පහතරට තෙත් කලාපීය කුඹුරු, හේන් ගොවිතැන සහ ගෙවතු වගාව කියන අංශ තුන යටතේ සිද්ධ වුණා. ලංකාවේ හිටපු පැරණි රජවරු කෘෂිකර්මාන්තයේ දියුණුව වෙනුවෙන් වාරිමාර්ග පද්ධතිය විධිමත් කරපු නිසා  අදටත් ඒවායේ ප්‍රයෝජන තියෙනවා. මීට අමතරව ලංකාවේ කුළුබඩු, මුතු මැණික්, ඇත් දළ වගේ දේවල්වලට ලංකාව ලෝකයේ අනෙක් රටවල්වල ප්‍රසිද්ධියක් තිබුණා වගේම යම්තාක් දුරකට විදේශ රටවල් එක්ක වෙළඳාම් කළා. පසුකාලීනව ලංකාව යටත් විජිතයක් වුණාට පස්සේ ලංකාව ද්විත්ව ආර්ථිකයක් බවට පත් වුණා. ඒ කියන්නේ කෘෂිකර්මාන්තයට අමතරව ආර්ථිකයට වෙනත් රටවල් සමඟ කරන වෙළඳ කටයුතුවලට විශාල වශයෙන් විවෘත වුණා.. විශේෂයෙන්ම බ්‍රිතාන්‍යයන් ලංකාව යටත් කර ගත්තාට පස්සේ එයාලට අරමුණ වුණේ කුළු බඩු සහ තේ, කෝපි වගේ දේවල් වගා  කිරීම මිසක් ආහාර භෝග වගා  කිරීම නෙවෙයි.

ලෝකයේ ආර්ථික විකාශනය ගත්තොත් ඒක කෘෂිකාර්මික අංශයේ විප්ලවයත් සමඟ මහා පරිමාණ කෘෂිකාර්මික කටයුතු ආරම්භ වුණා. ඒත් එක්කම කෘෂි අංශයට අවශ්‍ය උපකාරක සේවාවල දියුණුවත් එක්ක කාර්මික සහ සේවා අංශ දියුණු වෙන්න පටන් ගත්තා. ඔය විදිහට තමයි ටිකෙන් ටික ලෝක ආර්ථිකය පවා කෘෂිකර්මාන්තයේ ඉඳලා කාර්මික සහ සේවා අංශවලට විතැන් වුණේ. මේ විදිහට ලංකාවත් ලෝකයේ අනිත් රටවල් වගේම කාලයත් එක්ක කෘෂිකර්මාන්තයට වඩා වෙනත් අංශවලට යොමු වුණා. 2022 වෙනකොට කෘෂිකර්මාන්තයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට ලැබෙන දායකත්වය 7.5% වගේම ශ්‍රම බලකායෙන් 26.5% පමණයි කෘෂිකර්මාන්තයේ සේවා  නියුක්ත වෙලා  ඉන්නේ. ඒත් ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ සැබෑ ප්‍රශ්නය ලංකාවට විශේෂ හේතු නිසා ඇති වුණ එකක්.

ලංකාවේ ඉන්න කෘෂිකර්මාන්තයේ යෙදෙන පිරිස කවුද?

මේ වෙනකොට ලංකාවේ වැඩියෙන් ඉන්නේ කුඩා  පරිමාණ ගොවි මහතුන්. එයාලාට පාරම්පරිකව ලැබුණු ඉඩම් සහ අත්දැකීමෙන් ලැබුණු අවබෝධයක් තමයි තියෙන්නේ. මේ නිසා  වෙනත් රටවල්වල වගේ මහා  පරිමාණ ගොවි බිම්, නවීන තාක්ෂණය සහ කාර්‍යක්ෂමතාව කියන දේවල් ලංකාවේ දකින්න ලැබෙන්නේ අඩුවෙන්. කොහොම වුණත් රටේ ආහාර සුරක්ෂිතතාව වෙනුවෙන් මේ ගොවි මහතුන් තමන්ගේ දායකත්වය ලබා දෙනවා.. හැබැයි එතනදි මේ ගොවි මහතුන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන ගැටළු කීපයක් තියෙනවා.  උදාහරණයක් විදිහට බොහෝ ගොවිමහතුන්ට වාණිජමය කෘෂිකර්මයේ නිරත වීමට තරම් ප්‍රමාණවත් සම්පත්, වෙළඳපළ ප්‍රවේශය හෝ තාක්ෂණය ඇත්තේ නෑ. මේ නිසා යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තයේ රැඳී ඉන්න ඔවුන්ට සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. සමහර ගොවි මහතුන් ආයෝජනය කිරීමටත් මේ කර්මාන්තයේ රැඳී සිටීමටත් කැමැත්තක් තිබුනත්, ඉඩම් අයිතිය, ප්‍රාග්ධනය සපයා ගැනීම සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ අස්වැන්න සම්බන්ධයෙන් තියෙන රජයේ දැඩි නීතිරීති සහ ප්‍රතිපත්ති නිසා තවදුරටත් කෘෂිකර්මාන්තයේ රැඳී හිඳිමින් මහා පරිමාණ කෘෂිකාර්මික කටයුතුවල නිරත වෙන්න ඔවුන් කැමැත්තක් දක්වන්නේ නෑ.

ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ ඵලදායිතාව ඉහළ නංවන්න කල යුත්තේ මොනවාද?

ලංකාවේ වගා කල හැකි ඉඩම් තියෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒවායේ අයිතියත් ප්‍රශ්න සහගතයි. ඉඩම් අයිතිය ගත්තම ලංකාවේ ඉඩම්වලින් 82% අයිතිය රජය සතුයි. ඒ නිසාම ඉඩම් භාවිතය, ආයෝජන කටයුතු සීමා වෙලා තියෙනවා. ඒ නිසාම ඉඩම්වල සම්පූර්ණ කාර්‍යක්ෂමතාව සහ භාවිතය සිද්ධ වෙන්නේ නෑ.  ඉඩම් ඇරුණම වගා කරන්න අවශ්‍ය ජලය සපයා ගැනීම, පොහොර සහ වෙලඳපල ප්‍රවේශය කියන හැම දෙයක් ම විශේෂයෙන් කුඩා පරිමාණ කෘෂිකාර්මිකයන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන ගැටළු. පසුගිය කාලේ අහන්න දකින්න ලැබුණ දේවල්වලින් කාටත් පැහැදිලි වුණා වාරිමාර්ග පරිපාලන ගැටළු, සම්බන්ධීකරණ සහ කලමණාකරණ ගැටළු. විශාල ඔළුගෙඩි ගානකින් පුරවපු අමාත්‍යංශ දෙපාර්තමෙන්තු අධිකාරි තිබුණට නියපොත්තෙන් කඩන්න තිබ්බ දේ පොරවෙන් කපන්න වෙනකම් බරපතල වුණ ප්‍රශ්න කෘෂිකර්මය වසාගෙන. විශේෂයෙන් ම රාජ්‍ය අංශය මේ කියන දේවල්වලට අසාර්ථක විදිහට හරි මැදිහත් වෙලා ඉන්න නිසා පෞද්ගලික අංශය කෘෂිකර්මාන්තයට විශාල වශයෙන් සම්බන්ධ වෙලා නෑ. නමුත් කෘෂි අංශයේ තියෙන ප්‍රශ්න ගොඩකට විසඳුම්, තාක්ෂණය, හැකියාව, ප්‍රාග්ධනය සහ සම්පත් තියෙන්නේ නම් පෞද්ගලික අංශය ඇතුලේ. විශේෂයෙන්ම විධිමත් මූල්‍ය පහසුකම් පහසුවෙන් ලබා  ගන්න බැරි වෙද්දි අවිධිමත් ක්‍රමවලින්, ඉහළ පොලියට ණය අරගෙන ගොවිතැන් කරන්න සිද්ධ වෙන නිසා කෘෂිකර්මාන්තයේ නිරත වෙලා ඉන්න පිරිස් මුදල්මය වශයෙන් බාධාවන්ට මුහුණ දෙනවා. අවසානයේදී තමන්ට ලාභයක්වත්, ණය පියවා ගන්න තරම්වත් මුදලක් ගොවි මහතුන්ට ලැබෙන්නේ නෑ.

ලංකාවේ ඉඩම් ගැටළුව

ශ්‍රී ලංකාවේ ඉඩම් පරිපාලනය කියන්නේ රට තුළ ඇති ඉඩම් සහ එම ඉඩම්වල ඇති සම්පත් කළමනාකරණය සහ ඒවා සම්බන්ධයෙන් අදාල වන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. ලංකාවේ ඉඩම් අයිතිය සැලකීමේදී බොහෝමයක් ඉඩම් රජය සතු වීම නිසා පෞද්ගලික අංශයට ආයෝජන කටයුතුවලට යොදා ගත හැකි ඉඩම් ප්‍රමාණය සීමිතයි. රජය සතු ඉඩම් යටතේ, ඉඩම් බලපත්‍ර, රජයෙන් දිගුකාලීන බදු පදනම මත ලබා දෙන ඉඩම්, බද්දට දෙන ඉඩම් සහ ඉඩම් ප්‍රදාන තියෙනවා. ඒ ඒ ඉඩම් වර්ගයට අදාල වන විවිධාකාර සීමාවන් පනවලා තියෙනවා. මේ කියන සීමාවන් යටතට ඉඩම් සම්බන්ධ වෙළඳපළ සහ ආයෝජන කටයුතු, ඉඩම් පැවරීම, ඇපයට තබා ණය ගැනීම සහ වගා කරන භෝග වර්ගය වෙනස්කිරීම වැනි කරුණු ඇතුලත් වෙනවා. ඉඩම් විකිණීමේදීත්, පුද්ගලික ඉඩම් සඳහා කිසිදු සීමාවක් නැති වුණත්, ඉඩම් ප්‍රදාන, රජයෙන් දිගුකාලීන ව බද්දට දී ඇති ඉඩම් සහ ඉඩම් බලපත්‍ර සඳහා විවිධ සීමාවන්ට මුහුණ දීමට සිදු වෙනවා. ඉඩමක වගා කරන භෝග වර්ගය වෙනස් කිරීමේදී, ඒ ඉඩම කුඹුරු ඉඩමක් ලෙස වර්ග කරලා තියෙනවා නම්, ඒකේ හිමිකාරත්වය මොකක් වුණත්, භෝග වර්ගය වෙනස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් සීමාවන් තියෙනවා. ඉඩම් බලපත්‍ර සහ ඉඩම දිගුකාලීන ව බදු දීම සම්බන්ධයෙන් ගත්තම ගිවිසුමේ සඳහන් කරලා තියෙන නිශ්චිත අරමුණ හෝ භෝගය සඳහා පමණක් එම ඉඩම භාවිතා කළ යුතු නිසා තවදුරටත් සීමාවන්ට යටත් වෙනවා.

ඒ වගේම   ඉඩම් පරිපාලනය කියන කටයුත්තේදී ශ්‍රී ලංකා රජය සහ ඒ ආශ්‍රිත නියෝජිතායතන තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරනවා. ලංකාවේ මේ වෙනකොට දේපල ලියාපදිංචි කිරීමේ අකාර්යක්ෂමතාවයන් තියෙනවා. ඒකට හේතුව සම්පූර්ණ කළ යුතු ක්‍රියා පටිපාටි ගණන, බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට ගතවන දින ගණන, ලියාපදිංචි වීමට යන වියදම සහ  ඉඩම් පරිපාලනයේ ගුණාත්මකභාවය කියන අංශවල දුර්වලතා. මේවා වළක්වා ගන්න නම් රජයේ මැදිහත්වීමෙන් ඈත් කරලා නිෂ්පාදන සාධකවල නිදහස් අයිතිය පෞද්ගලික අංශයට ලබා දෙන්න ඕන.

කෘෂිකර්මාන්තය කෘෂිව්‍යාපාර සහ කෘෂි ව්‍යවසාය

ඉතිං මේ වගේ අවදානමක් ඇතුවයි ගොවි මහතුන් ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ යෙදිලා ඉන්නේ. පාරම්පරිකව කරගෙන ආපු රැකියාව නිසා ගොවිතැනට හුරු වුණ අය ඇරුණාම, අළුතින් මේ අංශයට ආකර්ශනය වෙන පිරිස අඩුයි. විශේෂයෙන් තරුණ පිරිස් කෘෂිකර්මය දකින්නේ තමන්ට සුදුසු රැකියාවක් විදිහට නෙවෙයි. ඒකට හේතු වෙලා තියෙන්නේ කෘෂිකර්මය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ඉපැරණි ක්‍රම. පැරණි ගොවීන්, තේ දළු නෙලන්නන් ගැන ආකර්ශනීය රූපයක් තරුණ පිරිස් අතර මැවෙන්නේ අඩුවෙන්. අත්දැකීමෙන් ලැබෙන අවබෝධය වැඳගත් වුණාට අද ලෝකයට ගැළපෙන විදිහට ලාභදායීව කෘෂිකර්මය කරගෙන යන්න නම් ඩිජිටල්කරණය, කෘෂිකර්මයට වැඳගත් වන කාලගුණික දත්ත ලබා ගැනීමේ සැටලයිට් තාක්ෂණය, නවීන තාක්ෂණික ක්‍රම මඟින් වැඩි දියුණු කළ බීජ, වෙනත් රටවල කෘෂිකාර්මික අංශයට යොදා ගන්නා තාක්ෂණික මෙවලම්, නවීන ආකල්ප කියන දේවල්වලට ඉඩක් දෙන්න වෙනවා. මේවා කරන්න බැරි අනවශ්‍ය රජයෙ මැදිහත්වීම් නිසා.

කෘෂිකාර්මික අස්වැන්න විදෙස් වෙළඳපළ ඉලක්ක කරලා කරන්න පවා බාධාවන් රජයේ අනවශ්‍ය මැදිහත්වීම නිසා වෙනවා. තාක්ෂණය කියන්නෙත් ලංකාව පැත්තෙන් ආනයනයක්. ආනයන තහනම් පැනවීම නිසා ඒවා ලංකාවට ගේන්නවත් පිටරට තාක්ෂනික ශිල්පීන්ට සහ ඉංජිනේරුවන්ට,  ආයතනවලට ලංකාවට එන්නවත් විදිහක් නෑ. කෘෂිකාර්මික අංශයට ලබා දෙන්න අව්ශ්‍ය පහසුකම් ලබා දීලා නෑ වගේම ආනයන අපනයනවලට තියෙන බාධක, තීරු බදු වැඩි අපනයනය කටයුතු නිසා කෘෂිව්‍යවසාය තියෙන්නෙත් දුර්වල වෙලා.

ලංකාවේ සාම්ප්‍රදායික අපනයන භෝග විදිහට තියෙන්නේ තේ, පොල් සහ රබර්. ඊට අමතරව කුරුඳු ඇතුළු කුළුබඩු වගාවන් කෙරෙනවා. බොහෝමයක් අවස්ථාවල වෙන්නේ මේ වගාවන්ගෙන් ලැබෙන අස්වැන්න එහෙම්මම පිටරටට යවන එක. එතනදි අගය එකතු වීමක් වෙලා නෑ. නමුත් ලංකාවේ විදේශ විනිමය හිඟයට පවා විසඳුමක් ගේන්න නම් අපට සිද්ධ වෙනවා නවෝත්පාදන බිහි කරන්න.

කෙනෙක්ට පුළුවන් නම් කුරුඳු නිකම්ම පිටරටට නොයවා කුරුඳුවලින් කරපු වෙනත් නිෂ්පාදන පිටරටට යවන්න, එතනදි උපයා ගන්න පුළුවන් විදේශ විනිමය ප්‍රමාණය සාපේක්ෂව වැඩියි. මේ වගේ කෘෂිකර්මය කරන්නන් වාලේ නොකර කෘෂිකර්මයට සම්බන්ධ කෘෂි ව්‍යාපාර බිහි කරන්න පුළුවන් කෘෂි ව්‍යවසායකයන් බිහි වුණොත් තරුණ පිරිස් පවා මේ අංශයට ආකර්ශනය වෙනවා. නමුත් තාක්ෂණයට ඉඩ දීමට තියෙන මැළිකම වගේ කාරණා කෘෂිකර්මය සංවර්ධනය කිරීමට බාධාවක් වෙනවා.

ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තය දියුණු කරගන්න පුළුවන්ද?

ලංකාව කියන්නේ කෘෂිකර්මය අතීතයේ ඉඳලා කරගෙන ආව රටක්. පරිසරය, පස, ජල පහසුව වගේ දේවල්වලින් ලංකාවට පහසුකම් තියෙනවා. සමහර කාලවල ජලය සපයා ගැනීමේ ගැටළු ආවත්, ඒ දේවල්වලට හේතුව දිගු කාලීන දැක්මක් නැතිකම මිසක්, අරාබි රටවල්වල වගේ වගා කරන්න බැරි තරම් කාන්තාරීකරණය වුණ ඉඩම් තිබීම නෙවෙයි. ඒ නිසා ලංකාවට තියෙන්නේ විසඳගන්න පුලුවන් මට්ටමේ ප්‍රශ්න.

හැබැයි ව්‍යාපාර කරගෙන යාම, දේපල අයිතිය වගේ පරිපාලන, නීතිමය අංශවලින් බැලුවාම ලංකාව ඉන්නේ ඉතා දුර්වල තැනක. ගෝලීය තරඟකාරීත්ව දර්ශකයට අනුව 2019 දී 57.11 අගයක් සහිතව  ශ්‍රී ලංකාව 84 වන ස්ථානයේත් ඉන්නවා.  ව්‍යාපාර කිරීමේ පහසුව දර්ශකයට අනුව  2020 දී 61.8ක් අගයක් සහිතව  ශ්‍රී ලංකාව 99 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා.       ෆ්‍රේසර් ආයතනයේ ආර්ථික නිදහස පිලිබඳ තක්සේරුවලට අනුව 2020 දී  ශ්‍රී ලංකාව 89 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා. ඒ යටතේ ගත්තොත් නීති පද්ධතිය සහ දේපල හිමිකම්  දර්ශකයට අනුව 91 වැනි ස්ථානය සහ ව්‍යාපාරවල නීති පැනවීම සම්බන්ධයෙන් 73 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා.

ඉතිං සාරාංශයක් විදිහට ගත්තොත්, ලංකාවට ස්වභාවිකව ලැබෙන්න ඕන දේවල් ලැබිලා තියෙනවා. හැබැයි මිනිස්සුන්ගේ මහන්සියෙන් ගොඩ නඟාගන්න දේවල්වලයි පසුබෑමක් තියෙන්නේ. විශේෂයෙන්ම රජය තෙවන පාර්ශවයක් විදිහට වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා තීරු බදු, උපරිම - අවම මිල සහ අනෙකුත් නීති පැනවීම නිසා රටේ වෙළඳපළ හරියට ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නෑ. නිදහස් වෙළඳාමට, තීරණ ගැනීමට, දේපල අයිතියට සහ ව්‍යවසායකත්වයට, තරඟකාරීත්වයට ඉඩ දීමෙන් තමයි ලංකාවට සාම්ප්‍රදායික කෘෂිකර්මාන්තය දියුණු කරලා කෘෂිව්‍යවසායයන් බිහි කරන්නත් ඒ ඔස්සේ ආර්ථිකයට ශක්තියක් වෙන්නත් පුළුවන්කම ලැබෙන්නේ. ඒ නිසා මේ එළඹ ඇත්තේ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා සුදුසු ම කාලයයි.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

මැලේසියාවේ Khazanah ලංකාවට වාසනා

අපිට මේ දවස්වල ඉන්දියාවේ සීඝ්‍ර දියුණුවක්, වර්ධනයක් පේනවා නේද? මතකද ළඟදි සඳ තරණය කළා? ඉතිං ඒ ඉන්දියාව ගැන නෙවෙයි අපේ කතාව, ඉන්දියාවට ටිකක් පහලින් ඉන්න ලංකාව ගැන. මේ වෙනකොට ලංකාවේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පෞද්ගලීකරණය වගේ මාතෘකා නිතර ඇහෙනවා. මේ හැම දේකින්ම බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ලංකාව පත් වෙලා ඉන්න ආර්ථික අර්බුදයෙන් මිදිලා මිනිස්සුන්ගේ ජීවන මට්ටම් සහනදායී තත්ත්වයකට ගෙන ඒම. ලංකාවේ තියෙන එක තැන පල්වෙන ආර්ථිකයට හේතු ගොඩක් තියෙනවා. ඒ අතරින් අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය සේවය, රජය ව්‍යාපාර කටයුතුවලට මැදිහත් වීම වගේ කාරණාත් තියෙනවා. ඉතිං ලංකාව කියන්නේ හුදකලා වුණ කාන්තාරයක් නෙවෙයි. ලංකාව වටේ තියෙන රටවල් වුණත් ලංකාව පහු කර ගෙන ඉස්සරහට යන විදිහ පේන්න තියෙනවා. මතක ඇතිනේ අපිට බංගලිදේශයෙන් පවා ණය ගන්න සිද්ධ වුණා. ඉන්දියාවේ දැවැන්ත විදිහට ආර්ථික ක්‍රියාකාරී වීමත් එක්ක මුළු කලාපයේම ආර්ථිකයන්වල වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරනවා. ඉතින් ඉන්දියාවට වඩා ලගින්ම ඉන්න, වඩා වැඩි සම්බන්ධකම් තියන රට විදියට ඇයි අපි ඒ වාසිය ලබා ගන්නේ නැත්තේ?

Khazanah වාසනා

Khazanah ආකෘතිය (Khazanah Nasional) ගැන අහන්න ලැබෙන්නේ මැලේසියාවෙන්. මැලේ වචනයක් වුණාට කසානා කියන වචනය අරාබි භාෂාවෙන් නිධානය කියන අදහස දෙන වචනයක්. ඉතිං Khazanah Nasional කියන එකේ අදහස ජාතික නිධානය කියන එක. කසානා ආකෘතිය පවත්වාගෙන යන අයගේ කාර්‍යභාරය වෙලා තියෙන්නේ ජාතික ධනය වර්ධනය කිරීම සහ ආරක්ෂා කිරීම කියන දෙක. ඉතිං කසානා ආයතනයේ කාර්‍යභාරය සරලවම ඒකයි.

මොකක්ද මේ Khazanah ආකෘතිය කියන්නේ?

Khazanah කියන්නේ මැලේසියාවේ තියෙන ස්වෛරී ධන අරමුදලක්. මේ අරමුදල පිහිටුවලා තියෙන්නේ 1993 සැප්තැම්බර් 3 වෙනිදා මැලේසියාවේ සමාගම් පනත යටතේ සීමිත පොදු සමාගමක් විදිහට. මේ කසානා ආකෘතියට අනුව ආයතනයේ අයිතිය තියෙන්නේ රටේ මුදල් අමාත්‍යවරයාට. ඒ වුණත් එක කොටසක පමණක් අයිතිය ෆෙඩරල් ඉඩම් කොමසාරිස්වරයා සතුව තියෙනවා.

Khazanah ආයතනය පටන් ගත්ත තැන ඉඳන්ම වැඳගත් පාර්ශවකරුවන්ව රජයට සම්බන්ධ සමාගම්වල රඳවා තබා ගැනීමේ ඉඳලා රට වෙනුවෙන් ලාභදායී ආයෝජන මාර්ගවල මුදල් ආයෝජන කිරීමත් සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. මේ වෙනකොට ගෝලීය වෙළඳපළවල්, වත්කම් මට්ටම්, අංශ සහ භූගෝලීය පරිසරයන් පුරා පැතිරුණු ගෝලීය ආයෝජකයෙක් විදිහට කටයුතු කරනවා. වෙනත් විදිහකට කියනවා නම් කසානා කියන්නේ රටකට මුදල් උපයන ක්‍රමයක්.

Khazanah ආයතනය පාලනය මොන වගේද?

Khazanah ආයතනයේ සභාපතිවරයා විදිහට සේවය කරන්නේ මැලේසියාවේ අගමැතිවරයා. සභාපතිවරයාගේ සහයට සුදුසුකම් සහිත කණ්ඩායමක් ඉන්නවා. මේ කණ්ඩායම විවිධ විෂය ක්ෂේත්‍රයන්ට අදාලව විශේෂඥ දැනුමක් තියෙන අය. ආයතනයේ පරිපාලන කටයුතුවලට සහය දෙන උප කමිටු 3 තියෙනවා. ඒවා තමයි විධායක කමිටුව, නාමයෝජනා සහ වැටුප් කමිටුව, විගණන සහ අවදානම් කමිටුව. මේ කමිටුවල ඉන්න සාමාජික පිරිස ගණනින් අඩු වීමත් ආයතනයේ කාර්‍යක්ෂමතාව සහ විනිවිදභාවයට වැඳගත් ඉඟියක් සපයනවා. පලමු කමිටුවේ හතර දෙනෙක්, දෙවනි සහ තෙවනි කමිටුවල සාමාජිකයන් තුන්දෙනා බැගිනුත් ඉන්නවා.  සියලුම දෙනා ඒ ඒ විෂයය ක්ෂේත්‍රය ගැන අවබෝධයක් තියෙන අය නිසා ආයතනයේ කටයුතු කාර්‍යක්ෂමව කරගෙන යන්න ඒක ලොකු පිටුවහලක් වෙනවා.

ආයතනයේ විනිවිදභාවය

විනිවිදභාවය ගැන කතා කරනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ආයතන ව්‍යූහය ගැන දන්න කෙනෙක් දන්නවා කිසිම විනිවිදභාවයක් නෑ කියලා. IMF වාර්තාවේ පවා ඒ ගැන සදහන් කරලා තියනවා. ආයතන වල විනිවිදභාවය ඇති වෙන්න නං එම ආයතන කුඩා කාර්යක්ෂම වෙන්න ඔනේ. ඒකට සම්පත්වල කාර්‍යක්ෂම භාවිතයක් වෙන්නෙ ඕන. ඒ කියන්නේ භෞතික වගේම මානව සම්පත්, සේවකයන් පමණ ඉක්මවා ඉන්නවා නම් ඒකත් ආයතනයට පාඩුවක්. ආයතන මොන තරම් තිබුණත්, ඒවායේ දූෂණ වංචා තියෙනකම් අපේක්ෂා කරන වාසි ලාභ හෝ සුබසාධනය නම් ලැබෙන්නේ නෑ. ලංකාවේ මිනිස්සු හුඟක් වෙලාවට මැසිවිලි නඟන දෙයක් තමයි “රජය අපේ බදු සල්ලිවලින් කරන්නේ මොනවද? අපි දන්නේ කොහොමද අපේ සල්ලි පොදු භාණ්ඩ හරි සේවා හරි සපයන්න විතරයි පාවිච්චි කරන්නේ කියලා?”. මිනිස්සුන්ට රජය ගැන තියෙන විශ්වාසය හරිම පහල තැනක තියෙන්නේ කියලා ඒ වගේ කතාවලින් පේනවා.

ඉතිං Khazanah වගේ ලෝකය පුරා ප්‍රසිද්ධ ආයතනයක් තමන්ගේ විනිවිදභාවය පවත්වා ගන්නේ කොහොමද?

එක ක්‍රමයක් තමයි ව්‍යවස්ථානුකූලව සමාගමේ ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය සපයා ගන්නා ක්‍රම, අපේ ක්‍රියාකාරීත්වය සහ මෙහෙයුම් ජනතාවට හෙළිදරව් කිරීම. ස්වාධීන, බාහිර විගණකවරයෙකු සමාගමේ ගිණුම් කටයුතු සොයා බලනවා. කසානා වාර්තාව මඟින් ආයතනයේ මූල්‍ය දත්ත සහ විගණන කටයුතුවලට සම්බන්ධ ප්‍රකාශන ඉදිරිපත් කරනු ලබනවා. කසානා ආයතනය‍ සම්බන්ධ තොරතුරු මාධ්‍ය ආයතන, සිවිල් සමාජය, වත්කම් කලමණාකරුවන්, හවුල්කරුවන්, පාර්ලිමේන්තු නියෝජිතයන් ආදී බාහිර අංශවලට ලබාදීම පදනම් කර ගත් වැඩසටහන් ද ක්‍රියාත්මක වේ.

Khazanah කාර්‍යභාරය

කොවිඩ්-19 උවදුර සහ අනෙකුත් හේතුමත කොටස් හිමියන්ට ඇති වී තිබූ පිඩනය සහ අනාරක්ෂිත බව නැති කිරීමට කසානා ආයතනයේ උපායශීලී අරමුදල Strategic Fund (SF) සමත් වුණා. අභියෝගාත්මක වටපිටාවක් තිබුණත් කසානා ආයතනයට පුළුවන්කම ලැබුණා Malaysia Aviation Group’s (MAGB) / මැලේසියාවේ ගුවන් සේවා සමූහය (MAGB) ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සාර්ථකව කර ගන්න සමත් වුණා.

Khazanahආයතනයේ ආයෝජන කටයුතු

මැලේසියාවේ ආයෝජන කටයුතු සම්බන්ධයෙන් කසානා ආයතනයේ වැඳගත්කම කරුණු 4 ඔස්සේ පෙන්වන්න පුළුවන්. ඒ අතර රටේ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව ශක්තිමත් කරන සහ නව වර්ධන අවස්ථා විවෘත කරන උත්ප්‍රේරක අංශවල ආයෝජනය කිරීම, මැලේසියාවේ ප්‍රාග්ධන වෙලඳපොලවල ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වීමෙන් ආර්ථික වර්ධනය වේගවත් කිරීම, ප්‍රාග්ධනය, තාක්‍ෂණය සහ දැනුම මැලේසියාවට ගලා ඒමට පහසුකම් සැලසීමට අවස්ථාව සොයා ගනිමින් කළඹ අයෝජන වර්ධනය කිරීමට ගෝලීය වශයෙන් ආයෝජනය කිරීම සහ මැලේසියානුවන්ගේ ප්‍රයෝජනය සඳහා ජවසම්පන්න ප්‍රජාවන් ගොඩනැගීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම.

Khazanah ලංකාවට වැඳගත් වෙන්නේ කොහොමද?

මේ කියන කාරණා ලංකාවට වැඳගත් වෙන්නේ ඇයි කියලා ඔයාලා හිතනවා ඇති. ලංකාව කියන්නේ දශක ගණනක් තිස්සේ අයවැය හිඟයයන් සහ කාලාන්තරයක් තිස්සේ ගොඩ ගැහුණු ණය බරින් මිරිකිලා ඉන්න රටක්. පසුගිය අවුරුද්දේ බංකොලොත් රටක් විදිහට අන්ත අසරණ තත්ත්වයකට පත් වුණාට පස්සේ ලංකාවට සිද්ධ වුණා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය ගන්න. ඒ වෙලාවේ ලංකාවේ ආර්ථිකයට ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න ඕන කියලා ඒ ආයතනය අපිට කිව්වා. ඒ අතර තියෙන එක කාරණයක් තමයි පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම. ඒකෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලාභ ලබන තැනට පත් කිරීම.

ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය

මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තත්ත්වය ගත්තොත් 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 107 ඉඳලා 245 දක්වා වැඩිවෙලා තියෙනවා. ඒකට හේතු වෙලා තියෙන්නේ පුද්ගලික අංශය සතුව තිබුණ ආයතන පවා දේශපාලනික න්‍යාය පත්‍රවලට අනුව ජනසතු කරන්න පෙළඹුණ එක. දැනට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245 තියෙනවා. 2009 - 2014 කාලයේ වුණු ආයතනවල ගණන ඉහල යාම නිසා සේවක පිරිසත් 140,500 ඉඳලා 261,683 වගේ දෙගුණයකට වඩා වැඩිවෙලා තියෙනවා. රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියන විදිහට ඒවායින් 55 පමණ ආර්ථිකමය වශයෙන් වගේම උපායමාර්ගික වශයෙන් වැඳගත් ආයතන. 2005 ඉඳලා 2016 දක්වා ගෙවුණු අවුරුදු 11 කාලය ඇතුලේ විතරක්, මේ කියන ආයතන 55 පාඩුව විතරක් රුපියල් බිලියන 636ක් කියලා ඇස්තමේන්තු කරලා තියෙනවා.

මේ නිසා පේනවනේ ලංකාවේ රජය ව්‍යාපාරවලට මැදිහත් වීම නිසා දූෂණය, නාස්තිය, අකාර්ය‍ක්ෂමතාව වගේ දේවල් ඇතිවෙලා නිදහස් වෙළඳාම විකෘති වෙලා. ව්‍යාපාරවලට නිදහසේ තීරණ ගන්න බැරි නිසා, ආර්ථික සුභසාධනයත් බිඳ වැටිලා. ඉතිං ඒ වගේ තත්ත්වයන් ඕනෑම රටක තියෙන්න පුළුවන්, අනාගතයේ ඇති වෙන්නත් පුළුවන්. ඒත් වැඳගත් වෙන්නේ ඒවාට පිලියම් සොයා ගැනීම, ප්‍රතිසංස්කරණ ඉදිරිපත් කිරීම. මැලේසියාව ඒ සම්බන්ධයෙන් ගත්ත ක්‍රියාමාර්ගයක් තමයි කසානා කියලා කියන්නේ. ලංකාවටත් තමන් වැටිලා ඉන්න වලෙන් ගොඩ එන්න නම් තමන්ගේම වැරදිවලින් ඉගෙන ගෙන තමන්ටම හරියන ක්‍රමයක් හොයා ගන්න සුදුසුම කාලය තමයි මේ කියලා අපි හිතනවා.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

උඩ පහළ යන ෆිච් රේටින්ග්ස්

ගෙවුණු සැප්තැම්බර් 14 වෙනිදා ෆිච් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව, ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'C' සිට 'RD' (සීමා කළ පෙරනිමිය) දක්වා පහත දමනු ලැබුවා. හැබැයි සැප්තැම්බර් මාසේ 28 වෙනිදා ආයෙත් පාරක් ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'RD' මට්ටමේ ඉඳලා 'CCC-' මට්ටම දක්වා ඉහල දාලා තියෙනවා. මේ කතාව තේරුම් ගන්න අමාරුයි වගේ නම් අපි බලමු සරලව ම මොකක්ද වෙලා තියෙන්නේ කියලා.

මොකක්ද මේ ෆිච් රේටින්ස් ආයතනය කියන්නේ?

රේටින්ග්ස් ආයතන නැත්නම් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන කියලා කියන්නේ කිසියම් රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව ගැන තක්සේරුවක් ඉදිරිපත් කරන ආයතනවලට. කෙනෙකුගේ ණය ගෙවීමේ හැකියාව තීරණය වෙන්නේ කලින් සිදු කරපු මූල්‍ය ගනුදෙනුවල ස්වභාවය අනුවයි. උදාහරණයක් විදිහට රුපියල් 1000 ආදායමක් තියෙන කෙනෙක් රුපියල් 1000ට වඩා වියදම් කරනවා නම් එයාට ණය ගන්න වෙනවා තමන්ගේ අනෙක් වියදම් පියවා ගන්න. ඒ වගේ කෙනෙක්ට ණය ගෙවා ගන්නත් බැරි වෙලා ආයෙ ආයෙත් ණය ගන්න වෙන්නත් පුළුවන්. ඉතිං ඔය වගේ කෙනෙක්ගේ ණය ගෙවීමේ හැකියාව සතුටුදායක නෑ කියලා කියන්න පුළුවන්. ඒ වගේ කෙනෙක්ට ණයක් දෙන්න කලින් කෙනෙක් දෙපාරක්වත් හිතනවා. අන්න ඒ වගේ රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව මනින්න තක්සේරු කරන්න තමයි මේ කියන ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන තියෙන්නේ. ෆිච් රේටින්ස් කියන්නේත් ඒ වගේ ආයතනයක්. මීට අමතරව මූඩීස් (Moody's Investors Services Inc) සහ (Standard & Poor's) වගේ තවත් ආයතන තියෙනවා.

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමකින් ශ්‍රී ලංකාව පහත වැටෙන වෙලාවේ ෆිච් රේටින්ග්ස් ආයතනය කියන්නේ ලංකාව ණය වෙළදපල තුල ෆේල් කියලා එහෙම වෙන්න හේතුව අපේ ණය වෙළදපල විතරක් නෙමේ සාමාන්‍ය වෙළදපලත් ෆේල්. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලින් මෑතකදි, ලංකාවට දෙවනි වාරිකය දෙනවාද කියලා තීරණය ගන්න කරපු සාකච්ඡාවකදීත්, ලංකාව කොයිතරම් ගැළපුම් ඇති කර ගෙන තිබුණත් ආර්ථිකය සංකෝචනය වෙලා 2023 දෙවනි කාර්තුවේදී දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය 3.1% වගේ කුඩා අගයක තියෙන්නේ කියලා අවධාරණය කරලා තියෙනවා. ඒ කියන්නේ තාමත් ලංකාවේ ජාතික නිෂ්පාදිතය අඩු නිසා ඉපයුම් අඩුයි. ඒ නිසා ණය ගෙවීමේ හැකියාව අඩුයි. මේ නිසා තාමත් ලංකාව ඉන්නේ අසීරු තත්ත්වයක.

පහත වැටිලා තිබුණ ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල්  නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම ‘RD’ ඉඳලා 'CCC-' දක්වා ඉහල යන්න හේතු වුණේ මොකක්ද? ඒකට ප්‍රධානතම හේතුව තමයි 2023 ජූලි මාසයේදී දියත් කරපු ශ්‍රී ලංකාවේ දේශීය ණය ප්‍රශස්ත කිරීමේ (domestic debt optimisation -DDO) සැලැස්මේ දේශීය මුදල් කොටස සම්පූර්ණ කිරීම. ඒකට ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් සහ නව භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර සහ බිල්පත් සඳහා තාවකාලික අත්තිකාරම් අයත් වෙනවා. ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම නිසා IMF හි විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම යටතේ ඇති ඉලක්කවලට අනුකූලව මධ්‍ය කාලීනව ශ්‍රී ලංකාවේ දළ මූල්‍ය අවශ්‍යතා අඩුවීමත් කාලයත් යද්දි රටේ ණය ප්‍රමිතික වැඩිදියුණු කිරීමට ඒ මඟින් සහයකුත් ලැබෙනු ඇති කියලා ෆිච් ආයතනය බලාපොරොත්තු වෙනවා.

ෆිච් රේටින්ස් ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්

මට්ටම් කීපයක් යටතේ ෆිච් රේටින්ස් ආයතනය, රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව තීරණය කරනවා. ඒ ඔස්සේ රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව වඩාත් ප්‍රශංසනීය මට්ටමක ඉඳලා ඉතාමත් දුර්වල මට්ටමක් දක්වා පෙළ ගස්වලා ඉදිරිපත් කරනවා.

නිකුත් කරන්නාගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම් තක්සේරුව

AAA - ඉහළම ණය ගුණාත්මකභාවය

AA - ඉතා ඉහළ ණය ගුණාත්මකභාවය

A - ඉහළ ණය ගුණාත්මකභාවය

BBB - හොඳ ණය ගුණාත්මකභාවය

BB - සමපේක්ෂන

B - ඉහළ අනුමාන

CCC -සැලකිය යුතු ණය අවදානම

CC - ණය අවදානම ඉතා ඉහළ මට්ටමක පවතී

C - පෙරනිමියට ආසන්නයි

RD - සීමා කළ පෙරනිමිය

D- පෙරනිමිය

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කියන්නේ මොකක්ද?

සරලව ම කිව්වොත් ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කියන්නේ අනාගත ණයගැතියෙකුගේ (පුද්ගලයෙක්, ව්‍යාපාරයක්, සමාගමක් හෝ රජයක්), ණය ආපසු ගෙවීමේ හැකියාව පුරෝකථනය කිරීම සහ ණයගැතියා ණය පැහැර හැරීමට ඉඩක් තියෙනවද නැද්ද කියන එක ගැන කරන ව්‍යංග පුරෝකථනය කිරීමක්. ඒ වගේ තීරණයකට හෝ අදහසකට එන්න ඔය කියන ණය ශ්‍රේණිගත කරන ආයතන අදාල අනාගත ණයගැතියා විසින්ම සපයනු ලබන තොරතුරු සහ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ නියෝජිතායතනයේ විශ්ලේෂකයින් විසින් ලබා ගන්නා ලද අනෙකුත් පොදු නොවන තොරතුරු මත පදනම් වෙලා විශ්ලේෂණය කරලා අදාල රටට / ආයතනයට තමන්ගේ මූල්‍ය වගකීම් ඉටු කරන්න පුළුවන්කමක් තියෙනවද නැද්ද කියලා කියනවා.

ඉතිං එහෙම රටක ප්‍රගතිය හෝ තත්ත්වය වගේ දෙයක් ලෝකෙට කියන එක කොහොමද වැඳගත් වෙන්නේ..? කවුරුහරි ණයක් ගෙවන්න බැරි තරමට ආවම අපි කියනවා බංකොලොත් වෙලා කියලා. හැබැයි රටක් සම්බන්ධයෙන් බංකොලොත් වීම කියන කාරණය ඉතා බැරෑරුම් තත්ත්වයක්. මොකද රටක් කියන්නේ එක ව්‍යාපාරයක්වත්, එක මනුස්සයෙක්වත් නෙවෙයි. රටක් බංකොලොත් වුණාම ඒකේ බලපෑම රටේ ඉන්න හැම දෙනාටම අඩු වැඩි වශයෙන් දැනෙනවා. පසුගිය අවුරුද්දේ ලංකාවට ණය ගෙවන්න බැරි රටක් කියලා ඔප්පු වුණාට පස්සේ ලංකාවේ අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩවත් ගෙන්න ගන්න බැරිව අස්ථාවර තත්ත්වයක් ඇති වුණා ඔබට මතක ඇති.

මිනිස්සු පෝලිම්වල, පාරේ රස්තියාදු වුණා මතක ඇති. එහෙම වෙලාවත් ගන්න බඩු මුට්ටු කඩවල්වල තිබුණේ නෑ. ඒ අස්සේ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන මේ කතාව ලෝකෙට කිව්වා. ඉතිං අනෙකුත් රටවල් පවා අපි වගේ රටකට ණය දෙන්න බය වුණා. ඒකට හේතුව ලංකාව හිටියේ ණය ගෙවන්න පුළුවන් මට්ටමක නෙවෙයි. කවුරු ණය දුන්නත් ඒ සේරම පරණ ණය ගෙවන්නයි, අත්‍යවශ්‍යම දේවල් මිලට ගන්නයි වැය වුණා. සරලවම රට බංකොලොත් වුණා.

ලංකාවේ අලුත් ම තත්ත්වය මොකක්ද?

ලංකාව බංකොලොත් වුණාට පස්සේ කීප වතාවක් ම ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහලට වැටිලා තියෙනවා. ඉතා මෑතකදි වුණ පහත වැටීම විදිහට ගෙවුණු සැප්තැම්බර් 14 වෙනිදා ෆිච් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව, ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'C' සිට 'RD' (සීමා කළ පෙරනිමිය) දක්වා පහත දැමීම හඳුන්වන්න පුළුවන්. කොහොම වුණත්, ෆිච් රේටින්ග්ස් ආයතනය කියන්නේ මේ කියන ණය පහත හෙලීමෙන් ශ්‍රී ලංකා බැංකු ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට බලපෑමක් වෙන්නේ නෑ කියලයි. මේ සිද්ධියෙන් හරියටම සති දෙකකට පස්සේ සැප්තැම්බර් 28 වෙනිදා ෆිච් ආයතනය ආපහු සැරයක් ලංකාවේ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් ඉහලට ගෙනාවා.

ශ්‍රී ලංකාව ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහත වැටුණ වෙලාවේ නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් ෆිච් ආයතනය කියා සිටියේ “රජයේ දේශීය-මුදල් බැඳීම් ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ පළමු අදියර සම්පූර්ණ කිරීම බැංකු පද්ධතිය කෙරෙහි තැන්පත්කරුවන්ගේ විශ්වාසය නැතිවීමට හේතු වී එය බැංකු නොවන මූල්‍ය ආයතන ද (Non-Bank Financial Institutions; NBFIs) ඇතුළුව මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රය තුළ පුලුල් ලෙස පැහැර හැරීමකට තුඩු දෙනු ඇතැයි අපි විශ්වාස නොකරමු.” ලෙසයි.. එබැවින්, ස්වෛරීත්වයට සාපේක්ෂව ඔවුන්ගේ මූල්‍ය අරමුදල් සහ ද්‍රවශීලතා පැතිකඩයන්වල ගුණත්වය සැලකිල්ලට ගනිමින් බැංකු විසින් ඔවුන්ගේ දේශීය මුදල් බැඳීම් අඛණ්ඩව ඉටු කරනු ඇතැයි අපි අපේක්ෂා කරමු යනුවෙන් ඔවුන් තවදුරටත් සඳහන්  කළා.

හොඳ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් වෙනුවෙන් ලංකාවට කරන්න දෙයක් තියෙනවාද?

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහල යන්න හේතුව ලංකා ආර්ථිකයේ දුර්වලකම. සරලව ම කිව්වොත් ආර්ථිකය ෆේල් වීම, මුදල් උපයන ක්‍රමවල තියෙන ප්‍රමාණවත් නොවන බව. ආර්ථිකයක් සාර්ථක වෙන්නේ නිදහසේ ආර්ථික කටයුතු කරගෙන යන්න පුළුවන් පරිසරයක් තියෙනවා නම් විතරයි. ලාභ ලැබෙන ව්‍යාපාරවලට රජය මැදිහත් වෙලා තමන් කැමති කැමති විදිහේ තීරණ ගන්නවා නම්, ප්‍රතිපත්ති වෙනස් කරනවා නම්, සීමා මායිම් පනවනවා නම්, නීති රෙගුලාසිවලින් බාධා කරනවා නම් කිසිම ව්‍යාපාරිකයෙක් කැමති නෑ ඒ වගේ තාඩන පීඩන මැද්දේ අමාරුවෙන් හුස්ම ගන්න.

හැම වෙලේම වෙලදපල නිදහස් නැති නිසා තමා රටකට මේ තත්ත්වවලට මූණ දෙන්න වෙන්නේ. රජයේ කලමනාකරණ දුර්වලතා, ලාභ නොලබන විශාල රාජ්‍ය අංශයක් පවත්වාගෙන යෑම ඒ නිසා දුෂණ, වංචා වැඩිවෙලා වියදම වැඩිවීම නිසා රජයට සිද්ධ වෙනවා ණයට ගන්න සහ ණය ගන්න. ණයට ගන්නවා කියන්නේ ම ණයයි පොලියයි දෙකම ඩොලර්වලින්  ගෙවන්න වෙනවා. ඊට පස්සේ ආයෙ ආයෙත් අපි මේ විෂම චක්‍රයට වැටෙනවා. අන්න ඒ නිසා ලංකාවේ ණය ප්‍රශ්නයට කෙටි කාලීන වගේම දිගු කාලීන වශයෙනුත් නිදහස් වෙළඳපළක් කරා යාම කියන විකල්පයට එන්න වෙනවා.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න