දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි
පාස්පෝට් එක අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් පෝලිම් අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් එක ගැන කතාව අලුත් වෙලා. ඒ අතරේ ඔන්න ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් මොනවද කියලා කියන එක ගැන අලුත් වාර්තාවකුත් නිකුත් වෙලා තියෙනවා.
අර කවදාහරි ලංකාවක් කරනවා කියපු සිංගප්පුරුවට තමයි දැන් ලෝකේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ. මේ ලිස්ට් එකේ පාස්පෝට් 199කින් ලංකාව ඉන්නේ 95 වෙනියට. ඉතිං එහෙම වුණේ ඇයි? මේ විදිහට රටක පාස්පෝට් එකක් බලගතුද නැද්ද මේ කාරණා කොහොමද කවුද තීරණය කරන්නේ? කියලා අපි බලමු මේ වීඩියෝ එකෙන්.
Image by Monika Häfliger from Pixabay
The Henley Passport Index එකෙන් හැම අවුරුද්දකදීම ලෝකයේ පාස්පෝට් ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කරනවා. එයාලා ඒකට දත්ත ලබා ගන්නේ International Air Transport Association එකෙන්.එයාල ගාව අවුරුදු දහ අටක විතර විශාල දත්ත ගබඩාවක් තියෙනවා. ඒ වගේම එයාලා කාලෙන් කාලෙට මේ දත්ත යාවත්කලින කරනවා.
කොහොමද එයාලා පාස්පෝට් එකක බලවත් බව එහෙම නැත්නම් දුර්වලකම තීරණය කරන්නේ?
ඒකට එයාලා භාවිතා කරන හරිම සරල ක්‍රමයක්. උදාහරණයකට අපි සිංගප්පූරුවම ගමුකෝ. සිංගප්පූරුවේ කෙනෙක් කැනඩාවට යද්දි වීසා ගන්න ඕන නැත්නම් සිංගප්පූරුවට 1 ලකුණක් හම්බ වෙනවා. මේ විදිහට ගමනාන්ත 227ක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මුූලු ලකුණු 227ක්. ඒකෙන් වැඩිම ලකුණු -195 අරන් තියෙන්නේ සිංගප්පූරුව. එතකොට වීසා නොගෙන ගමනාන්ත 195කට යන්න සිංගප්පූරුවට පුළුවන්.
Image by Pam Patterson from Pixabay
ඒ වගේම ලංකාවේ කෙනෙක්ට එංගලන්තෙට යන්න වීසා ගන්න වෙනවා නම් ලංකාවට ලැබෙන්නේ ලකුණු 0යි. මේ විදිහට බලද්දි ලංකාවට වීසා නැව්තුව යන්න පුළුවන් රටවල් 44ට. ඒ නිසා තමයි ශ්‍රී ලංකාව අනූ පස් වැනි තැන තියෙන්නෙ
ඉතිං මේ වෙද්දි ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ සිංගප්පූරුවට. ලිස්ට් එකේ දෙවනියට ඉන්නේ ප්‍රංශය ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය සහ ස්පාඤ්ඤය කියන රටවල්. ඒ රටවල්වල අයට වීසා නැතුව ගමනාන්ත 192කට යන්න පුළුවන්. 2024 වෙද්දි ලෝකයේ දුර්වලම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ ඇෆ්ගනිස්ථානයට. එයාලාට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙන්නේ රටවල් විසි හයකට විතරයි.
මේ විදිහට සමහර රටවල්වල පාස්පෝට් බලවතු වෙන්නයි තවත් ඒවා දුර්වල වෙන්නයි හේතුව මොකක්ද?
මේකට ප්‍රධාන හේතු දෙකක් තියෙනවා. එකක් ආර්ථිකයේ ශක්තිමත් බව, අනිත් එක රටේ ස්ථායිතාවය. ලෝක ආර්ථික සමුළුව අදහස් දක්වලා තියෙනවා වීසා නැතුව ගමන් කිරීමේ හැකියාව සහ ආර්ථික ශක්තිය අතර සම්බන්ධතාවයක් තියෙනවා කියලා.
ඇත්තටම මේ දර්ශකයේ මුලම ඉන්න සංවර්ධිත රටවල් කීපය දිහා බැලුවාමත් ඒක පේනවා. ගොඩක්ම සංවර්ධිත රටවල් තමයි වීසා නැතුව වෙනත් රටවල් වලට යන්න පහසුකම් තියෙන්නේ.
උදාහරණයක් විදිහට ජී-හත කියන ආර්ථික සමූහය ඇතුලේ ඉන්නවා කැනඩාව ප්‍රංශෙ ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය එංගලන්තය සහ ඇමරිකාව කියන රටවල් හත. මේ රටවල් අතර තියෙන ආර්ථික සහයෝගීතාවය හින්දා ඒ ඒ රටවල්වලට වීසන්නේ නැතුව එයාලට යාමේ ඒමේ හැකියාව තියෙනවා.
ඒ වගේම මේ රටවල් හත එකතු කරලා ගත්තොත් ලෝකයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 44% ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියනවා. ආර්ථිකයේ විවෘත බව, ජාත්‍යන්තර සබඳතා වගේ දේවල් නිසා මේ රටවල් හතේ ආර්ථික ශක්තියත් වැඩි වෙලා, එයාලට ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සංක්‍රමණයේ වාසි ලැබිලා තියෙනවා. ඒකයි එයාලට වඩා බලගතු පාස්පෝට් එකක් තියෙන්නේ. ඉතිං මේ රටවල් හතට ඒ ඒ රටවල් 7 ඇතුලේ සංක්‍රමණයට බාධා නෑ. ඒ කියන්නේ 100%ම වීසා ඕන නෑ. ඒ වගේම මේ සංවර්ධිත රටවල්වලට ලෝකයේ අනිත් රටවල්වලින් 85% විතරම වීසා නැතිව යන්න පුළුවන්. හැබැයි වෙනත් රටවල්වලින් මේ රටවල් 7ට එද්දි වීසා නොගෙන එන්න පුළුවන් 39% වගේ රටවල් ප්‍රමාණයකට විතරයි.
උදාහරණයකට අපි අප්‍රිකානු සංවිධානයේ රටවල් ගත්තහම ලෝක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3% විතරයි එයාලා හිමිකම් කියන්නේ. එතකොට එයාලට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන් රටවල් ප්‍රමාණය තියෙන්නෙ 28% විදිහට.
මේ විදිහට බැලුවහම ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් තියෙන්නේ සංවර්ධිත ඉහළ ආදායම් තියෙන රටවල්වලට. ලිස්ට් එකේ දෙවනුව තුන්වෙනුවට ඉහළ මැදි ආදායම් රටවල්, ඊළඟට පහළ මැදි ආදායම් රටවල් සහ අවසානයේදී පහළ ආදායම් රටවල් ස්ථානගත වෙලා. රටේ ආර්ථිකය දුර්වල වෙන්න වෙන්න ඒ රටවල්වල පාස්පෝට් දුර්වලයි. ඒ කියන්නේ වීසා අරන් තමයි වෙන රටකට යන්න ඕන.
හැබැයි ධනවත් රටවල්වලට එහෙම නෑ. ඒ වගේ ධනවත් රටවල්වලින් මිනිස්සු තමන්ගේ රටට එනවට ඕනම රටක් කැමතියි. මොකද ඒකෙන් තමන්ගේ රටේ වෙළඳාම සංචාරක කර්මාන්තය ආයෝජන කියන දේවල් වලට යහපත් බලපෑමක් සිද්ධ වෙනවා.
හැබැයි දේශපාලනික වශයෙන් අස්ථාවර යුද ගැටුම් තියෙන රටවල්වල ඉඳලා කෙනෙක් තවත් රටකට යනකොට ඒ රටවල් වල මිනිස්සු බයයි මේ එන සංචාරකයන්ගෙන් අපේ රට හානියක් වෙයිද එහෙම නැත්නම් අපේ රටෙන් යන්නැතුව ඉදීද නීති විරෝධී විදියට රටට එයිද කියන ප්‍රශ්න නිසා.
රටක ස්ථාවරත්වයත් ඒ රටේ පාස්පෝට් එක බලවත් වෙන්න හේතුවක්. රටක් ඇතුලේ බෝම්බ බයක් තියෙනව නම් ත්‍රස්තවාදී ආක්‍රමණ සිද්ධ වෙනවා නම්, අභ්‍යන්තර යුධ ගැටුම් තියෙනවා නම් දේශපාලනිකව අස්ථාවර නම් ඒ රටවල්වල ජනතාවට වෙනත් රටවල්වලට යන්ඩ විසා හම්බවෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒ මිනිස්සු ඇවිත් තමන්ගේ රටේ අනව්සරයෙන් නතර වෙයිද වගේ ප්‍රශ්න සත්කාරක රටට දැනෙනවා.
Image by Gerd Altmann from Pixabay
ඉතිං එහෙම ප්‍රශ්න තියෙන රටවල්වල ගොඩක් වෙලාවට වීසා ප්‍රතික්ෂේප වෙන්න පවා ඉඩ තියෙනවා.
කණගාටුව කාරණය තමයි ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ගත්තහම රටක ඉඳලා වෙනත් රටකට යන්න ගොඩක්ම උවමනාකම තියෙන්න පුළුවන් දුප්පත් ඒවගේම දේශපාලනිකව අස්ථාවරත්වයක් තියෙන රටවල්වල අයට. නමුත් එයාලට ඒක ලේසියෙන් කරගන්න බැහැ ඒ රටවල් වල තියෙන ආර්ථික දුර්වලතාව නිසා.
Image by Christo Anestev from Pixabay
එහෙමයි කියලා හැමදාම මේ ලිස්ට් එක මේ විදිහටම තියෙනවද නෑ. කාලයත් එක්ක මේ ලිස්ට් එකේ රටවල් ඉහලට පහලට වෙනස්කම් වෙනවා. වුවමනාව තියෙනවනම් ආර්ථිකය ශක්තිමත් වෙනවනම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය සැලකිය යුතු විදියට වර්ධනය වෙලා තියෙනවනම් කිසියම් රටක පාස්පෝට් එකත් බලගතු වෙන්න එක බලපානවා. හොඳම උදාහරණය තමයි එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය. අවුරුදු 18 කාලය ඇතුළතදී ලිස්ට් එකේ හැට දෙවැනි ්ථානයේ ඉඳලා මේ ලිස්ට් එකේ නමවෙනි ස්ථානය දක්වා ඉහලට ඇවිත් තියෙනවා.
Image by jacqueline macou from Pixabay
ඉතින් ඒක ඉතාමත් විශාල ජයග්‍රහණයක් ඒක සිද්ධ වෙන්නේ ආර්ථිකය විවෘතභාවයත් එක්ක ආර්ථිකය නිදහසත් එක්ක ආර්ථිකය ශක්තිමත් භාවයත් එක්ක. ඉතින් අලුත් වුණ පාස්පෝට් එක ගැන සතුටින් ඉන්න වෙලාවේ අලුත් අලුත් රටවල්වලට වීසා ගන්නෙ නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙනවනම් අපිට තවත් සතුටු වෙන්න පුළුවන්. ඒකට ආර්ථිකය ශක්තිමත්, දදේනිය වැඩි කරගන්න, ආර්ථිකයේ විවෘත බව සහ ජාත්‍යන්තර ආර්ථික කටයුතු ශක්තිමත් කරගන්න අනිවාර්යයෙන්ම සිද්ධ වෙනවා.