මේ දවස් වල විශාල කතාවක් යනව ශ්රී ලංකාව ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න ඕන කියල. සමාන්‍ය භාෂාවෙන් කියනවනං මේ සීන් එක ලංකාවේ කවුරුත් වැඩිය දන්නේ නෑ. මොකද ලංකාව කවදාවත් ණය ප්රතිව්යූහගත කරල නැති නිසා. මේ වීරයා ලෙසින් ලියන්නේ ණය ප්‍රති ව්‍යූහගත කිරීම් පිළිබදව ලෝකයේ ප්‍රධානම උපදේශකයෙක් ලෙස කටයුතු කරපු ලී බුක්කෙයිට් (Lee C. Buchheit) කියපු දේවල් වලින්. ඒ වගේම අපේ යාලුවෙක් ඉන්නවා ඉක්වදෝරයේ (Ecuador) මහා භාණ්ඩගාරයේ. ඔවුන් වතාවන් කීපයක්ම ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරා. ඔහුගෙන් දැන ගත්තු විස්තර වලින් තමයි මේ ටික ලියන්නේ.
මුලින්ම කියන්න ඕනෙ මේ අපි බැංකුවෙන් වාහනයක් ලීස් එකට අරගෙන ගෙවා ගන්න බැරිවෙලා රී ෆිනිනෑන්ස් (Refinance) කරන මට්ටමෙන් රටවල් ණය ප්රතිව්යූහගත කිරීම ගැන හිතන්න හොද නෑ. මේක හරිම සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියක්.
ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න කලින් ඇයි අපිට මෙහෙම වුනේ කියල එක පාරක් ටොක්කක් ඇනල මතක් කරල දීලම යන්න ඕන.
අපි අඩු කාලෙකින් ගෙවන්න වැඩිපුරත් එක්ක ණය වැඩි පොළියට අරගෙන ආදායමක් එන්නේ නැති ව්‍යාපෘති වල වැඩි වැඩියෙන් ආයෝජනය කරා. ඊට පස්සේ ණය වල පොළිය ගෙවන්නත් පොළියට සල්ලි ගත්තා. ඒක තමයි හේතුව. ඒ වගේම ණය නොවන විදේශ ආයෝජන සහිතව ව්‍යාපෘතියක් කරන්න යද්දි “බුදු අම්මෝ, (සමහරු අඩෝ කියලත් කියනවා) මෙන්න විකුණනවෝ. අත තියන්න එපා කියල වෘතීය සමිති වල මහත්වරුවන්ව ෆෝම් කරල ඒ ඒ කාල වලට විපක්ෂයේ ඉන්න මහත්වරු දේශපාලන වාසි ගත්තා.
ඉතින් ඒ නිසා ණය අරං තේරුමක් නැති ව්‍යාපෘති වල දාල දැන් වැලේ වැල් නැතුව ඉන්නේ. හැම දේශපාලන පක්ෂයම විපක්ෂයේ ඉදිද්දි කරේ ඕක තමයි. කොච්චර වැලේ වැල් නැද්ද කියනවා නම් අවුරුද්දට අපේ ආදායම රු.100යිනම් ණය වල පොළිය විතරක් ගෙවන්න යනවා රු. 70ත්-79ත් අතර. ලෝකේ ණය වල පොළිය වෙනුවෙන් ආදායමෙන් වැඩිම මුදලක් වියදම් කරන රටවල් අතර ඉහළින්ම ඉන්න රටක් තමයි ‘ධාන්‍ය ධනය නෙක මල් පළතුරු පිරි ජය භූමිය ලංකා’
අපේ ආදායම රු.100 වුණාට පොළියයි වාරිකයයි දෙකම ගෙවන්න ඕන රු.142ක්. සෞක්‍ය, අධ්‍යාපනය, රජයේ සේවකයන්ගේ වැටුප් වගේ වියදම් ගැන ගනන් කරන්නේ නැතුව. ඒක තමයි ඔය එන හැම රජයක්ම කියන්නේ “අපි යද්දි මෙච්චරි ණය තිබ්බේ. දැන් බලන්න අලුතෙන් ණය අරං. ගොඩාක් ණය අරං.” වගේ කතා කියන්නේ. ඉතිං ගත්තු ණය වල පොළිය ගෙවන්නත් ණය ගනිද්දි ණය තවත් වැඩි වෙනවා. ඒකට තමයි ඔය ඉංග්‍රීසියෙන් කියන්නේ ස්නෝබෝල් (Snowballing) වෙනව කියල.
එන හැම රජයකටම තියන ප්‍රමාණයට වඩා ණය ගන්නම වෙනවා මේ ණය ගෙවන්න. ඉතිං පොළිය ගෙවන්නත් ආයෙත් ණය ගත්තා. ගොඩක් ණය තියෙන්නේ ඩොලර් වලින්. ඒ නිසා බදු ආදායමෙන් විතරක් ගෙවන්නත් බෑ. විදේශ මුදල් වලින් ආදායම් ලැබෙන ආදායම් මාර්ග වෙන්න ඕන. එහෙම ඉතිං විදේශ මුදල් වලින් රජයට ආදායම් ලැබෙන තරම් ලොකු දෙයක් නෑ. එතකොට ඔබ මගෙන් අහයි ඇයි සංචාරක කර්මාන්තය, විදේශ ප්‍රේෂණ අපිට ආදායම් නෙවෙයිද කියල. ඇත්තම කතාව නෑ කියන එක තමයි. සංචාරක කර්මාන්තයේ අදායම් උපයන්නේ හෝටල් හිමියන්, Tour operators, ගයිඩ්ල (Tour Guides), ප්‍රවාහන කරන පිරිස වගේ අය. ඔවුන් උපයන ඩොලර් පුද්ගලික බැංකුවකට විකුණල ඒ පුද්ගලික බැංකුව ඒ ඩොලර් මහ බැංකුවට විකුණල බියගම ෆැක්ටරියේ අච්චු ගහන කොල කෑලි (ශ්රී ලංකා රුපියල්) වලට ඒ ඩොලර් මාරු කර ගන්න කැමති වුනොත් විතරයි ඒක මහ බැංකුවට ආදායමක් වෙන්නේ. ඒකත් ඉතිං ආදායමක් කිව්වට මහ බැංකුව මහන්සි වෙලා හොයන ආදායමක් නෙවෙයිනේ. අච්චු ගහන කන්තෝරුවක කවුරු හරි අච්චු ගහන සල්ලි අපිට දීල ඩොලර් ගන්න එක තමයි හැම රජයක්ම මහා පුරාජේරුවෙන් ඔන්න අපිට සංචාරක කර්මාන්තයෙන් මෙච්චර ඩොලර් හම්බ කරා කියල කියන්නේ.
ඒ ඩොලර් උපයන්නේ ඔබ මම වගේ සාමාන්‍යෙන් මිනිස්සු. ප්‍රේෂණත් (Remittances) එහෙමමයි. ඔය ඩොලර්, රියාල්, ඩිනාර්, යූරෝ ඔක්කොම සල්ලි අයිති අපිට. රට ඉන්න මිනිස්සුන්ට. ඒත් බැංකුවට විකූණුවම ඒව ඔවුන්ට අයිති වෙලා ඔවුන් අතින් ගත්ත වගේ පොඩි talk එකක් දෙනවා. ඉතිං හැම රජයක්ම ඩොලර් වලින් ණය අර ගත්තට ඩොලර් වලින් ආදායම උපයන ව්‍යාපෘති තියෙන්නේ අතේ ඇගිලි ගානට තමයි. වරායවල්, ගුවන් තොටුපොළ වගේ ජාත්‍යන්තර සම්භන්ධතා තියන තැනකින් තමයි ඉතිං ඩොලර් වලින් උපයන්න පුලුවන්. ඒකනෙ මං මේකෙ හැමදාම කියන්නේ ලෝකෙත් එක්ක යං කියල. කොහෙද කැමති වෙන්නේ නෑනෙ.
දැන් අපිට මේක ගෙවාගන්න අමාරු නිසා සමහරු අහනව අපි මේක නොගෙව ඉන්න බැරිද කියල. එහෙම කරොත් අන්තර්ජාතික ගණුදෙනු කරන බැංකු සහ අන්තර්ජාතික මූල්‍ය පද්ධතියෙන් අපේ මුදල් ගණුදෙනු අත් හිටුවනවා. කිසිම දෙයක් කර ගන්න බැරුව අපිව නිකං අතරමං වෙලා යනවා. ඒක නිසා එකපාරට මුකුත් නොකියා නොගෙව ඉන්න බෑ. සරළවම අපේ හවුසින් ලෝන් එකේ හරි වාහනේ හරි වාරිකය දවසක් දෙකක් පරක්කු කරනව වගේ කිසිම දැනුම් දීමක් නොකර සල්ලි නොගෙව ඉන්න බෑ. හරි දිනයට ගෙවන්න ඕන.
නොගෙව ඉන්න එකත් ප්‍රශ්ණක් නම් ගෙවන එකත් ප්‍රශ්ණ වැලැක් නිසා දැන් අපි මේ ණය ප්රතිව්යූහගත කිරීම ගැන කතා කරනවා.
චීන විදේශ ඇමතිතුමා ආවම ජනාධිපතිතුමා චීන විදේශ ඇමතිතුමාන්ගෙන් ඉල්ලා සිටියා චීනයෙන් අපි ගත්තු ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න කියල. ඉතිං චීන විදේශ ඇමතිතුමා මුකුත් නොකිය ගියාට චීන කොමුනිස්ට් පක්ෂය විසින් මෙහෙයවන Global Times වෙත ප්‍රකාශයක් ලබාදෙමින් Chinese Academy of International Trade and Economic Cooperation ආයතනයේ ආර්ථික පර්යේශක Song Wei මහතා කිව්වා චීනය ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න සූදානම්, හැබැයි ලබා දීල තිබෙන සනනාධාර ණය (concessional loans) නැත්තං පොළී නැති දීර්ග කාලීන ණය විතරයි ප්රතිව්යූහගත කරන්න චීනය කැමති ඒත් වාණිජ ණය (Commercial loans) ප්රතිව්යූහගත කරන්න බෑ කියල.
මේක තේරුම් ගන්න අපි ලංකාව විදේශ ණය අරං තියෙන්නේ කාගෙන්ද කියල මුලින්ම හොයා ගන්න ඕන. ඊට කලින් ණය ප්රතිව්යූහගත කිරීම ගැන මූලික සංකල්ප දෙකක් අපි අවබෝද කර ගන්න ඕන.
1. පළවෙනි එක තමයි 21 සියවසේ කවුරුත් සංචිත වලින් ණය ගෙවන්නේ නැති බව. එහෙම කරන්නේ අමාරුම වෙලාවක තමයි. ඒ වගේම සංචිත වලින් භාණ්ඩ ආනයනය කරන්නේත් නෑ. ආනයනය කරන්නේ භාණ්ඩ අපනයනය කරල උපයන මුදල් වලින්.
ඒ නිසා බොහෝ රටවල් කරන්නේ එක බැදුම්කරයක් කල් පිරෙද්දි තවත් බැදුම්කරයක් ඒ වෙනුවෙන් නිකුත් කරල කලින් බැදුම්කරය පියවන එක. ස්වයිරී රාජ්‍යන් නාකි වෙන්නේ නෑ කියන පදනමේ ඉදල ඔය වැඩේ කරන්න පුලුවන්. අපි බැංකුවෙන් ණයක් ගන්න ගියොත් මුලින්ම වයස කීයද කියල අහල 55 පිරෙන්න කලින් වාරික කීයක් ගෙවන්න පුලුවන්ද කියල ගනං හැදුවට රටවල් වලට වයසක් නැති නිසා ඔය වැඩේ කරන්න පුලුවන්. හැබැයි ඒ වැඩේ කරන්න නං නිතර නිතර වෙළදපොළට ගිහිල්ලා බැදුම්කර නිකුත් කරන්න පුලුවන් වෙන්න ඕන. සරලව කියනවනං
ණය ගෙවීමේ හැකියාව = නැවත ණය ලබා ගැනීමත ඇති හැකියාව.
දැන් ලංකාවට නැත්තේ අන්න ඒක. මොකද අපේ ක්‍රෙඩිට් රේටිං (credit rating) එක පහල දාල. වෙළදපොලෙන් ණයට ගන්න බෑ. එතකොට බැදුම් කර නැවත නිකුත් කරන්න බෑ. කරන්න පුලුවන්. එතකොට ඉතිං ගෙවන්න වෙන පොළිය සහ පාඩුව ගනං හැදුවම ඊට වඩා හොදයි අතිං ගෙවල හරක් ටිකක් බලා ගන්නවා. ඒ නිසා තමයි වෙන රටවල් වලින් සල්ලි අතමාරු කරගෙන ඒක සංචිත වලට දාල ඒකෙන් ගෙවන්නේ. අන්න ඒ රටවල් වලි අතමාරු ක්‍රමයට ණය ගන්න එකට තමයි swap කියන්නේ.
2. දෙවැනි සංකල්පය තමයි ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරද්දි හැමෝම බලන්නේ මුලින්ම ප්‍රතිව්‍යූගත කිරීමෙන් ඉවත් වෙලා ඉන්න. මොකද ණය ප්රතිව්යූහගත කරනවා කියන්නේ ණය දීපු කෙනා ලොකු පාඩුවක් විදිනවා කියන එක. ඉතිං ඩොලර් මිලියන 500 - 1000 දීපු මිනිස්සු කැමති වෙයිද අතිං වියදං කරගෙන ඩොලර් මිලියන වලින් පාඩු ගන්න. ලංකාවේ යචකයෙන්ක්ට රු.20ක් දුන්නත් අහනව 20ට තේකක්වත් බොන්න පුලුවන්ද කියල. මොකද ඔය ණය ප්රතිව්යූහගත කරන වැඩේ මාස 9 ඉදල අවුරුදු 3-4ක් වුනත් ඇදෙන්න පුල්වන් මහා හිසරදයක්. හිසරදය ඉතිං ඕක කේවල් කරන්න යන අයට තමයි.
ඒක නිසා කවුරුත් කැමති නෑ ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න. ඒ වගේම ණය ප්රතිව්යූහගත කරන සාකච්චාවලදි මිනිස්සු එන්නේ නෑ කිරි කෝපි බීල කෑම කාල සතුටු සාමිච්චියේ යෙදිල “ආජි තපර ලාලි ලායි - සබඳ අපි කදු නොවෙමු” කියල සිංදු කියන්න..
විශ්වාස කරල සල්ලි දීල දැන් අපි ඇවිල්ල ගෙවන්න බැහැ කියල නහයෙන් අඩ අඩ කිව්වම තවත් ඒ ගැන කතා කරන්න වෙලාවයි, සල්ලියි නාස්ති කරගෙන එන මිනිස්සු එන්නේ අන්තර්ජාතික මට්ටමේ ලෙවෙල් එකෙන් කේවල් කරන්න. Blood bath එකක් කියල තමයි පොශ් විදියට කියන්නේ. අපේ භාෂාවෙන් කියනවනං ගේම ඉල්ලන්න එන්නේ. මතකයිනේ ගෝල්ඩෙන් කී (Golden Key), එදිරිසිංහ (ETI) ටෘස්ට් ඉන්ව්ස්මෙන්ට් වගේ ඒවයින් ලංකාවේ මිනිස්සුන්ගේ සල්ලි වලට පොලු තිබ්බම පැවතුනු අපහසුව. අන්න ඒ වගේ තමයි.
ඉතිං ඒක නිසා ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්නම වෙනවනං ගොඩක් දෙනෙක් කරන්නේ ඒක හැමෝම අතරේ බෙදෙන ක්රමයක් යෝජනා කිරීම. තනියම ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න කවුරුත් කැමති නෑ. ලෝකයේ දක්ෂතම ආයෝජකයන්ට සහ නීතිවේදීන් “අනේ අපේ ණය විතරක් ප්‍රතිව්‍යුහගත කරන්න. අනිත් අයට ඔහේ ඉන්න දෙන්න හිත රිද්දන්න එපා. ඇහරවන්න එපා නිදා ගන්න දෙන්න" කියල කියන්න තරම් මෝඩ හේතුවක් නෑ. අන්න ඒක තමයි මූලික සිද්ධාන්ත දෙක. චීනය අර කලිංම කියල තියෙන්නේත් ඒක තමයි. දැන් අපි බලන්න ඕන ඔය ණය ප්රතිව්යූහගත කරද්දි අපි කාටද ණය කියල සහ කා අතරද මේක බෙදිල යන්නේ කියල.
ලංකාව විදේශ ණය අරං තියනව ප්රධාන ආකාර 3කට
A. බහුපාර්ශ්වීය ණය
ඒ කියන්නේ ලෝක බැංකුව(World Bank), ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව (ADB), අතර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදල (IIMF) වගේ ආයතන. ඔවුන්ගෙන් අපි දැනට ඔවුන්ට ණයයි ආසන්න අවශයෙන් බිලියන $8.5ක්. හම්බන්තොට වරාය වගේ 8 ගුණයක්. අපේ සමස්ථ විදේශ ණය වලින් 28%ක් විතර. ඔවුන්ගේ ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්නේ නෑ සාමාන්‍යෙන්. මොකද ඔවුන් ණය දෙන්නේ ඉතාම අඩු පොලියට විශාල කාලයකින් ගෙවන්න. එතකොට ඒ වගේ ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්නේ නෑ. කරනවනං ඔවුන්ම තව ණයක් දීල ඒක දික් කරන එක තමයි කරන්නේ
B ද්වීපාර්ශවීය ණය
ඒ කියන්නේ එක එක රටවල් වලින් ඉල්ල ගත්තු ණය. ඉන්දියාවෙන්, චීනයෙන්, ජපානයෙන්, ප්‍රංශයෙන් ඉල්ල ගත්තු ණය. දැනට ආසන්න වශයෙන් අපි බිලියන $6.2 ක් විතර ණයයි. අපේ සමස්ත විදේශ ණය වලින් 18%ක් විතර. දළ වශයෙන් ජපානය තමයි අපේ ලොකුම ණය හිමියා. අපේ විදේශ ණය වලින් 10%ක්. චීනයට 2%ක් විතර. (චීන එක්සිම් බැංකුවේ ණය වැටෙන්නේ වෙලදපොළ ණය විදියට. ඒ පිළිබදව වෙනම පහළ කතා කරනවා) ඉන්දියාවට 2.3%ක් විතර.
මේ ද්වී පාර්ශ්වික ණය ප්රතිව්යූහගත කරන එක ලේසි නෑ. ඒකට හේතුව ද්වීපාර්ශ්වික ණයක් ප්‍රතිව්‍යූගත කරද්දි පැරිස් සමුලුවේ (Paris Club) රටවල් වල ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්න ඕන පැරිස් සමුලුවේදි විතරයි. අපිට ණය දීල තියන රටවල් වලින් ජපානය, ප්‍රංශය වගේ රටවල් පැරිස් සමුලුවේ සාමාජික රටවල්. චීනය සහ ඉන්දියාව පැරිස් සමුලුවේ රටවල් නෙවෙයි. සාමාන්‍යෙන් ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරද්දි ඔක්කොම රටවල් වලට එකම ප්‍රමාණයකින් සහ ඊට අනුරූප වෙන ව්දියට තමයි ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්න ඕන. එක රටක් කවදාවත් කැමති වෙන්නේනේ නෑ ඔවුන්ගේ රටේ ණය විතරක් ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්න.
මොකද කිසිම රටක් එක රටක සම්පූර්ණ ණය බර විතරක් දරා ගන්න ඔලුවෙ අමාරුවක් එහෙම නෑ. ජනාධිපතිතුමා චීනයෙන් ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්න ඉල්ලා සිටියම චීනයේ Academy of Regional and Global Governance of the Beijing Foreign Studies University හි Long Xingchun ප්‍රකාශ කරල තිබ්බේ චීනය එහෙම කරනවනං ඉන්දියාව, ඇමරිකාව සහ ජපානයත් ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්න ඕන කියල. ඒ කියන්නේ ඒක තමයි චීනයේ මතය. එතකොට අපිට ජපානය ඇතුලු පැරිස් සමුලුවේ රටවල් එක්ක වෙනම සාකච්චා කරල ඔවුන් කැමති වෙන ප්‍රතිව්‍යූගත කිරීම් ආකෘතියට ඉන්දියාව චීනය ඇතුලු පැරිස් සමුලුවට පිටින් ඉන්න රටවල් කැමති කරවා ගන්න අවශ්‍යයි. එහෙම නැත්තං මුලුන්ම පැරිස් සමුලුවට පිටින් ඉන්න රටවල් එක්ක සාකච්චා කරල ඔවුන් කැමති වෙන ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කිරීමකට පැරිස් සමුලුවේ රටවල් කැමති කරවා ගන්න ඕන. ඔය සාකච්චා භූ දේශපාළන කාරනා එක්ක සෑහෙන සංකීර්ණයි.
C. අන්තර්ජාතික මූල්‍ය වෙළදපොළෙ, මූල්‍ය ආයතන වලින් ලබා ගත් ණය.
ලංකව වැඩිපුරම ණය අරං තියෙන්නේ මූල්‍ය වෙළදපොළෙන්. දළ වශයෙන් බිලියන 19ක්. හම්බන්තොට වරාය වගේ 19ක්. මුලු විදේශ ණය වලින් 57%ක් විතර. ඒ අතරින් චීන එක්සිම් බැංකුවෙන් (China exim Bank) ගත්තු ණය තියනවා 8%ක් විතර මුලු ණය වලින්. වැඩිපුරම තියෙන්නේ අන්තර්ජාතික ස්වෛරී බැදුම්කර(International Sovereign Bonds -ISB). 34%ක්. මූල්‍ය වෙළදපොළේ ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කිරීමත් ඉතාම සංකීර්නයි.
අපිට 2022 හෝ 2023 කල් පිරෙන බැදුම්කරයක් විතරක් පස්සේ ගෙවන්නං කියල ප්‍රතිව්‍යූගත කරන්න බෑ. කලින් මූලික සිද්ධාන්තවල කිව්වා වගේ හැමෝම බලන්නේ මුලින්ම ප්රතිව්යූහගත කිරීමෙන් ඉවත් වෙන්න. දෙවනියට බලන්නේ කරන්නම වෙනවනං හැමෝවම මේකට පටලවන්න. ඒ වගේම ඔය ස්වෛරී බැදුම්කර තිබෙන්නේ අන්තර්ජාතික නිව්යෝක් (New York) හෝ ලන්ඩන් (London) නීතිය යටතේ. මොකද මුලු ලෝකයම එම නීති ක්‍රමයත් එක්ක හුරු පුරුදු නිසා. එතකොට උසාවි ගිහිල්ල වගේ විසදගන්නවා නං ඉතිං එංගලන්තේ හරි නිව්යෝක් හරි උසාවියේ තමයි විසදන්න වෙන්නේ. ලංකාවේ නිකුත්කරපු තව ඩොලර් බැදුම්කර වර්ගයක් තියනවා ශ්රී ලංකා ස්වෛරී බැදුම්කර (Sri Lanka Development Bonds - SLDB’s) කියල. අන්න එක නං ලංකාවේ නීතිය යටතේ නිකුත් කරල තිබෙන්නේ .
දැන් බලමු ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්නේ කොහොමද කියල.
ණය වල ප්රතිව්යූහගත කරද්දි කරන්න තියෙන්නේ කරුණු 4ක් විතරයි.
1. පළවෙනි එක තමයි මුලු ණය ප්‍රමාණයෙන් යම් ප්‍රමාණයක් අඩු කරන්න කැමති වෙනවා. උදාහරණයක් විදියට චීනය කියනවා අපි සම්පූර්ණ ණය දීල තියනවා බිලියන 3ක්. අපි බිලියන 2ක් විතරක් ණය අරං තියනවා කියල හිතාගෙන ඉතුරු ගණං හදල ඉතුරු බිලියන 2 විතරක් ගෙවන්න. එක බිලියනයක් අපි සාංගික දානයක් දුන්නා කියල හිතා ගන්නං වගේ කියල කියනවා. ඔන්න ඕකට තමයි කියන්නේ හෙයා කට් (Haircut) කියල
2. දෙවැනියට කරන්නේ පොළිය අඩු කරනවා. කලින් 5% පොළියට ගණං හැදුවේ දැන් අපි 2%කට පොළිය හදන්නං කියල කියනවා. (Coupon Clipping)
3. තුන්වැනියට තියෙන්නේ ගෙවන කාලය වෙනස් කරනවා. කලින් අවුරුදු 5න් ණය ගෙවන්නං කියල කිව්වේ. එහෙනං ඕගොල්ලො අවුරුදු 10කින් ගෙවන්න කියල කියනවා (Extension of maturity)
4. ඔය ඉහත කියපු කරුණු 3න ඕන විදියකට සංකළණය කරල එගක වෙන ක්රමයක් වෙන්න පුලුවන් (Mix and match of all of the above)
හැබයි මූලික අදහස තමයි හැමෝම එකම විදියට ණය වල බර දරාගන්න ඕන කියන එක.
ලංකාව වගේ රටකට අපේ රජය ගත්තු ණයට අමතරව අපේ රජයට අයිති ව්‍යාපාර (State owned enterprises) ගත්තු ණයත් තියනවා. උදහරණයක් විදියට ශ්රී ලංකා වරාය අධිකාරිය(Sri Lanka Ports Authority) , ඛණිජ තෙල් නීතිගත සංස්තාව(Ceylon Petroleum Corporation) , ශ්රී ලංකන් ගුවන් සමාගම (Sri Lankan Airlines) වගේ ඒවයේත් ණය හෙලිදරව් කරල ඒවත් ප්රතිව්යූහගත කිරීමට සිදු වෙනවා.
ඒ වගේම ණය ප්රතිව්යූහගත කරද්දි රටේ ණය වලින් කොතරම් ප්‍රමාණයක් ණය හිමියන් දරා ගන්න ඕනද කියල ස්වාධීනව ආර්ථික විශ්ලේෂණයක් කරන්න ඕන(Debt Sustainability Analysis). ඉතිං එහෙම එකක් කරන්න පුලුවන් ආයතයකට මේ ලෝකයේ දැනට තියෙන්නේ අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදල පමණයි (International Monetary Fund- IMF). ලංකාවටත් ඔය Debt Sustainability Analysis කරන්න පුලුවන්. ඒත් එතකොට ණය හිමියො ටික අපිව විශ්වාස කරන්නේ නෑ. ණය වලට පොල්ල තියන මිනිස්සු තවත් ණය ගැන කියන කතා පිළිගන්නේ කවුද?
ගොඩක් දෙනෙක් යෝජනා කරා අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලට යන්න කියල. ඒත් අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදල විදේශ විණිමය දෙන්නේ රටේ ණය ස්තාවරනං විතරයි. මොකද නැත්තං අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලේ සල්ලි ණය හිමියන්ට දෙනවට අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදල කැමති නෑ. ඒක නිසා මේ වගේ තත්වයක් යටතේ අපි අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලට ගියපු ගමන් ඔවුන් බොහෝ වෙලාවට කියන්න ඉඩ තිබෙනවා මුලින්ම ණය ප්‍රතිව්‍යූගත කරගෙන එන්න කියල.
බොහෝ වෙළාවට අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලේ ආධාර හෝ වැඩසටහනක් යටතේ රටක් සිටින විට සියලු ණය ගෙවීම් සිදු කිරීමට යොදා ගන්නේ අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහන් කාලය ඉවර වුණාට පස්සෙයි. එහෙම කරන්නේ අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලේ මුදල් ණය හිමියන්ට යන්න නොදෙන්නයි. (Debt reprofiling)
සාමාන්‍යෙන් ණය ප්‍රතිවූහගත කිරීමකදී අපි වෙළදගණුදෙනු කරන ණය හිමියන්ව (Trade creditors) පැත්තකින් තියනවා. නැත්තං ණය ප්රතිව්යූහගත කරන කාලයේදී අපිට අවශ්‍ය තෙල්, බෙහෙත් වගේ ආනයන කරන්න අමාරු වෙන නිසා.
අපි ණය ප්රතිව්යූහගත කරන්නේ අන්තර්ජාතික ස්වෛරී බැදුම්කර හිමියන් සමගනම් බොහෝ විට බැදුම් කර හිමියන් එකතුවී කමිටුවක් පිහිටුවා ගනු ලබනවා. ඔවුන් ගේ නියෝජිතයන්, ඔවුන්ගේ නීති සහ මූල්‍ය උපදේශකයන් කේවල් කිරීම් වලට (Debt Negotiation) සහභාගී වෙනවා
සාමාන්‍යෙන් ණය ප්රතිව්යූහගත කරපු රටවල් සම්භන්ධයෙන් ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය අඩු වීම සහ ආයෙමත් නිතර නිතර ණය ප්රතිව්යූහගත කිරීම් වලට යොමු වීමට සම්භාවිතාවක් ඇති බව තමයි පේන්න තියෙන්නේ.
ශ්රී ලංකාව කවදාවත් ණය ප්රතිව්යූහගත කරල නැති නිසා ආජන්ටිනාව (Argentina) සහ ඉක්වඩෝරය (Ecuador) කරපු තරම් ලේසි වෙන එකක් නැති බව තමයි මට හිතෙන්නේ. ඒ වගේම ඒ රටවල් වලට තෙල් ඇතුලු විශාල සම්පත් ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. නමුත් අපිට එහෙම නැති නිසා ලේසි වෙන එකක් නෑ.
ණය ප්රතිව්යූහගත කිරීම අමාරු වුණා කියල ඒකෙන් පැනල යන්නත් බැරි තත්වයකට තමයි අනික් පැත්තෙන් එන්නේ. මොකද කිසිම පක්ෂයක් මේකෙන් ගොඩ එන විදිය ගැන හරි ආර්ථික ප්‍රතිපත්තියක් ඉදිරිපත් කරලත් නෑ. අපි තව කාගෙන් හරි වැඩිපුර පොළියට අතමාරුවක් කරගෙන දවස ගෙවාගන්නවා වගෙ වැඩක් තමයි යන්නේ. එහෙම කරල යන්න පුලුවන් සීමාවක් තිබෙනවා.
සමහර වෙලාවට එළියෙ ඉදන් කියන තරම් ලේසි නෑ ආර්ථික ප්රතිසංස්කරණ කරන්න. මේ ටික ලිව්වේ මේක කියවල කවුරු හරි මහා විශාල ආර්ථික ප්‍රතිසංකරණයක් කරයි කියල බලාපොරොත්තුවෙන් නෙවෙයි. දෙයක් කරන්න පුලුවන් ඒ දේ ගැන දැන ගත්තොත්නෙ. නොදන්න දෙයක් කරන්න කොහොමත් බැරි නිසයි දැන ගන්න කැමති අයට කිව්වේ.
ණය ප්රතිව්යූහගත කරනවද නැද්ද කියන තීරණය මොකක් වුනත් ඒක හැමෝටම බලපානවා. එහෙනං කොල්ලො අපි ගියා.
