ව්‍යාපරිකයන්ට වැඩිපුරම පගාවන් දෙන්න වෙන්නෙ නීති විරෝධී වැඩ කරන්න නෙවෙයි. නීත්‍යානුකූල දේවල් ඉක්මනට කරගන්න.
දවසක්, මම මගේ මිත්‍ර ව්‍යාපාරිකයෙකු එක්ක කතාබහක යෙදිලා ඉන්න අවස්ථාවක ඔහුගෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ අල්ලස් ගැනීම (Bribing) ගැන ප්‍රශ්නයක් ඇහුවා. මම මුලින්ම ඇහුවේ, “ඔයා ව්‍යාපාරය කරගෙන යද්දි මොනවහරි දෙයක් කරගන්න ජීවිතේ එකම දවසක හරි අල්ලසක් ගෙවලා තියෙනවද?” කියලයි. එතකොට ඔහු මට කිව්වා, “ඒකට දෙන උත්තරය රඳා පවතින්නේ ඔයා අල්ලසක් කියන්නේ මොකක්ද කියලා අර්ථ දක්වන විදිහටයි” කියලා.
ඔහු ඊට පස්සේ කිව්වේ, “අල්ලසක් කියන එක ඔයා හඳුන්වන්නේ මුදල් තෑග්ගක්, එහෙමත් නැත්නම් නීති විරෝධී දෙයක් කරගන්න කෙනෙක් වංක විදියට පොලඹවන එකට නම්, මගේ පිළිතුර වෙන්නේ නැහැ මම අල්ලස් දීල නැහැ කියන එකයි. හැබැයි මම නිතරම නීත්‍යානුකූල දේවල් කරගන්න දවස් ගාණක් රස්තියාදු වෙන්න ඕන නිසා නීත්‍යානුකූල දේවල් ඉක්මනට කරගන්න නිතරම එක එක්කෙනාට සල්ලි දෙනවා. මං ඒවට කියන්නෙ අල්ලස් නෙවෙයි. සේවා ගාස්තු (service charges) කියලා.” (මට හිතෙන්නේ මේක තමයි අල්ලස කියන ඒකට කියන අලුත් වචනේ). ඉතින් මේ සේවා ගාස්තුව ගෙවන්නේ නිත්‍යානුකුල දෙයක් වේගයෙන් කරගන්න. “පගාව නොදී නීත්‍යානුකූල දෙයක් හරියට කරගන්න හරි අමාරුයි. ඔහු කිව්වා.“ ඉතින් එහෙම ඒ නිර්වචනයට අනුව බැලුවොත් මගේ පිළිතුර “ඔව් මම පගාව දීල තියනවා” ඔහු තවදුරටත් කිව්වා.
ඔහු පගාව ගැන ඔහුගේ සහ ව්‍යාපාරික ප්‍රජාවගේ නිර්වචනය මට පැහැදිලි කලා. “යම්කිසි නීත්‍යානුකූල දෙයක් නියමිත ක්‍රියා පටිපාටියකට අනුව කරගන්න අමාරු නිසා ඒව ඉක්මනට කරගන්න මුදල් ගෙවන එකට කියන්නේ service charges (සේවා ගාස්තුවක්) ගෙවනවා කියලා. එතකොට නීති විරෝධී දෙයක් කරන්න මුදලක් ගෙවන එකට කියන්නේ අල්ලස් ගෙවනවා කියලා.” ඔහු සිනාසුනා. [මේ දෙකම අල්ලස් බව අපි මතක තබා ගත යුතුයි]
හැබැයි අවාසනාවකට වගේ ශ්‍රී ලංකාවේ සාමාන්‍ය ක්‍රියා පටිපාටිය අනුව වැඩක් කරගන්න ගියත් අල්ලස් ගෙවීම සාමාන්‍ය දෙයක්. ඔයා සල්ලි ගෙව්වෙ නැත්නම්, ඔයා කොච්චර හොදට ක්‍රියාපටිපාටිය අනුගමනය කළත් කිසිම දෙයක් කරගන්න බැහැ. ගොඩක් ආයතන වල ආරක්ෂක නිලධාරියාගේ තැන ඉඳන් අධ්‍යක්ෂ ජෙනරාල් දක්වාම සිද්ධවෙන සාමාන්‍ය දෙයක් තමයි මේක. තව විදිහකට කිව්වොත් විදේශ ගමන් බලපත්‍රයක්, රියදුරු බලපත්‍රයක්, රේගුවෙන් භාණ්ඩ නිදහස් කර ගන්න තැන ඉදන් ඩොලර් මිලියනයක ආයෝජනයක් සඳහා අනුමැතිය ලබා ගන්න පවා අල්ලසක් දෙන්නම වෙනවා.
මේක වසර ගාණක් තිස්සේ ඉඳන් ලංකාවට විතරක් නෙමේ මුළු ලෝකෙටම තිබ්බ ප්‍රශ්නයක්. හැබැයි අකමැත්තෙන් උනත් කියන්න තියෙන්නේ මේක දැන් හැම තැනකම පොදු සාමාන්‍ය දෙයක් වෙලා තියෙනවා කියලයි. දැන් මිනිස්සුන්ට මේක ගැන තියෙන බය පවා නැති වෙලයි තියෙන්නේ. ඒ හේතුව නිසා තමයි ව්‍යාපාරිකයෙකු වෙන මගේ යාලුවත් අල්ලස් දීම වෙනුවට සේවා ගාස්තු කියන යෙදුම භාවිතා කරනවට කැමති වුනේ. අල්ලස් ලබා ගැනීමට ප්‍රධාන හේතුවක් වෙන්නේ අධික ලෙස නියාමන පැනවීම නැතොහොත් පවතින අනවශ්‍ය නීති රීති (Excessive Regulation) හා ඇතැම් නිලධාරීන්ට පවරා තියෙන අභිමත බලයයි. එහෙම නැත්තම් වැඩේ ඉස්සරහට ගෙනියන්න හරි පස්සට අදින්න හරි තියන බලයයි (Discretionary power). අධික අභිමත බලයක් ඇති නිලධාරීන් ඉන්න තැනක මේ අල්ලස් හා සේවා ගාස්තු අයකිරීම වලක්වන්න බැරි දෙයක්.
මේ ප්‍රශ්නය තිබෙන අතරේ, ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා නියාමන ඉවත් කිරීමේ කොමිසමක් (deregulation commission) පත් කරලා තියෙනවා. ලලිත් වීරතුංග මහතා සහ කිශාන් බාලෙන්ද්රන් මහතා මේ කමිටුවේ සභාපති තනතුර දරණවා. දින 90 ක කාලරාමුවක් එක්ක ව්‍යාපාර ක්‍රියාවලීන් ලිහිල් කිරීමේ අරමුණින් තමයි මේ කොමිසම පත් කරලා තියෙන්නේ. ව්‍යාපාර ක්‍රියාවලිය හා සම්බන්ධව ඇති නීති හා සීමා කිරීම් ලිහිල් කිරීම හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ලෙස හඳුනාගැනීම ජනාධිපතිතුමා ගනු ලැබූ ඉතා නිවැරදි පියවරක්. මෙම නියාමන ඉවත් කිරීමේ වැදගත්කම සහ ව්‍යාපාර කිරීමේ ක්‍රියාවලිය පහසු කිරීමේ ඇති බලපෑම පිලිබදව එතුමා මුලින්ම සදහන් කලේ 2020 වසරේ නිදහස් දිනයේදියි. මේ නියාමන නැත්තම් අනවශ්‍ය නීති රීති ඉවත් කිරීම වැඩිපුර සල්ලි වියදම් වෙන්නෙ නැතුව කරන්න පුලුවන් දෙයක්. ජනාධිපතිතුමාගේ අනුදැනුම මත මෙම කර්තව්‍යයට රජය දරන උත්සාහය සැකයකින් තොරව අප අගය කළ යුතුයි. අප මෙම අවස්ථාව හරියට ප්‍රයෝජනයට ගතහොත් අපිට ලොකු වෙනසක් ඇති කිරීමට හැකියාවක් තියෙනවා.
මෙම කර්තව්‍යයේ බරපතලකම තේරුම් ගන්න එක ඉතා වැදගත් දෙයක්. ඒ වගේම මෙහි අරමුණු සාක්ෂාත් කරගන්න උදව්වෙන රාමුවක් (feasible framework) සකස් කර ගැනීමත් ඉතා වැදගත්. නියාමන ඉවත් කිරීම ගැන කතා කරනවනම්, එහි පැති දෙකක් තියෙනවා. එකක් තමයි සමස්තයක් වශයෙන් ව්‍යාපාර කිරීමට බලපාන මූලික සාදක (Factor Market) හා සම්බන්ධ නියාමන හා අනවශ්‍ය නීති ඉවත් කිරීම. ව්‍යාපාර කිරීමට බලපාන මූලික සාදක (Factor Market) වල සාධක ඵලදායිතාවට (Factor Productivity) දායක වන ප්‍රධාන සාධක හා සම්බන්ධව විශාල රෙගුලාසි ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. උදාහරණ වශයෙන් දක්වනවා නම් ඉඩම් රෙගුලාසි, කම්කරු රෙගුලාසි, ප්‍රාග්ධන රෙගුලාසි සහ ව්‍යවසායක රෙගුලාසි තමයි ඕනම ව්‍යාපාරයකට බලපාන මූලික සාදක ලෙස සලකන්නෙ. මේ හැම අංශයකම අනවශ්‍ය පාලන නියාමන ඉවත් කිරීම ඉතා ඉක්මනින් සිදු කළ යුතුයි.
ඉඩම් පාලන රීති සහ සීමා ගැන කතා කළොත් පසුගිය සතියෙ කතා කලා වගේ, ඉඩම් 80%ක් රජයට අයිති යි. එතකොට ගොවීන්ට තමන්ට අවශ්‍ය දේ වගා කරන්න හා ඔවුන්ගේ ඉඩම් සංවර්ධනය කරන්න දේපල අයිතියක් නැහැ. විවිධ වර්ගයේ ඉඩම් ලියාපදිංචි කිරීම් වර්ග; ස්වර්ණ භූමි, ජය භූමි ආදී වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වුණත් බොහෝ විට අවශ්‍ය ප්‍රාග්ධනය ලබාගන්න බැංකුවක ඇපයක් විදිහට තියන්න මේ ඉඩමක් භාවිතා කරන්න හැකියාවක් නැහැ. එහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට දශක ගණනාවක් තිස්සේ ඉදන් අපේ ගොවීන් එකම තාක්ෂණය සහ ගොවිතැන් කිරීමේ අකාර්යක්ෂම ක්‍රම භාවිතා කරමින් ඉන්නවා. අපේ ශ්‍රම බලකායෙන් (labour force) 25%ක ප්‍රමාණයක් පමණක්, දළ දේශීය නිෂ්පාදනයේ (Gross Domestic Product) 8% ක ප්‍රමාණයකට දායක වීම මෙයින් තවත් පැහැදිලි වෙනවා.
ප්‍රාග්ධන වෙළඳපළ රෙගුලාසි (capital market regulations) හා ශ්‍රම වෙළඳපොළ රෙගුලාසි (labour market regulations) දිහා බලද්දී අනිත් අංශවල තත්වයෙන් වැඩි වෙනසක් නැහැ. අපේ රටේ සේවයට බඳවා ගැනීම සහ සේවයෙන් පහකිරීම (hiring and firing) හා සම්බන්ධ ව තිබෙන රීති ඉතා දැඩියි. ඉතිං ව්‍යාපාරයක් කරනවා කියන එක හරිම අසීරු දෙයක් විදියට තමයි දකින්නේ. දැන් පවතින නියාමන රාමුව යටතේ ආයෝජකයින් ගොඩක් දෙනෙක් ලංකාවට එයි කියලා හිතන්න අමාරුයි. අපේ රටට එන්න ඉන්න ආයෝජකයින් බොහෝවිට Port City දිහා හැමවෙලාවෙම බලන්නේ එහි තියෙන ව්‍යාපාරවලට වෙනම නියාමන රාමුවක් (Regulatory Framework) තියෙන නිසයි. ආයෝජකයින් හොයන්නේ වේගයෙන් වැඩ කරන්න පුලුවන්, පහසු, නීතිරීති හා සීමා කිරීම් අවම හැබැයි ශක්තිමත් නියාමන පද්ධතියක් තියෙන තැනක්. මගෙ යාලුවගෙ අර්ථදැක්වීමට අනුව, ඔවුන්ගේ ගනුදෙනුවල පිරිවැය (Transaction cost) වැඩි කරන, එහෙමත් නැත්තං නීත්‍යානුකූල වැඩ කරගන්න පගාවක් ගෙවීම තුළින් අනවශ්‍ය නියාමන වැඩ සඳහා ඔවුන්ගේ කාලය සහ මුදල් අධික ලෙස වියදම් කරන පහසුවෙන් ආයෝජනය කරන්න අපහසු තැනකට ව්‍යාපාරිකයන් ආයෝජනය කරන්න කැමති වෙන්නෙ නෑ.
නැගී එන ව්‍යවසායකයින්ට මේ ව්‍යාපාර ඉදිරියට ගෙන යාම කෙසේ වෙතත් ව්‍යාපාරක් ලියාපදිංචි කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ඉතා බියකරු දෙයක්. තනි පුද්ගල හිමිකාරිත්වය සහිත ව්‍යාපාර (Proprietorships) ලියාපදිංචි කිරීමට ග්‍රාම සේවා සහතිකයක්, කුලී ගිවිසුමක් (rent agreement), නාම පුවරු සහතිකයක් වගේ තවත් බොහෝ අනවශ්‍ය ලියකිවිලි සපයන්න සිද්ධ වෙනවා. ඉතිං මේ වගේ තියෙද්දි ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කරන්නත් කලින් ව්‍යවසායකයාගේ තියෙන දියුණු වෙන්න තියෙන ආශාව විනාශ වෙනවා. සමාගම් ලියාපදිංචි කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ගත්තොත් online පද්ධතියක් හරහා එය සිද්ධ කරන්න පුළුවන්. ඒ වුණත් දැන් තියන ක්‍රමය අනුව අධ්‍යක්ෂවරුන් විසින් සහතික කරපු පිටපත් ලබා ගන්න එක සහ අවශ්‍ය අනෙකුත් ලියකිවිලි ලබා දෙන එක හරිම වෙහෙසකර ක්‍රියාවලියක් බවට පත්වෙලා තියෙනවා.
අපනයනකරුවන් බොහෝ දෙනෙක් කියන්නේ අද ඔවුන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන අභියෝගය බඩු විකුණගන්න වෙලඳපොලවල අවස්ථා හොයාගන්න එක නෙමෙයි කියලයි. ඔවුන්ගේ මතය අනුව ඔවුන් දැනට මුහුණදෙන විශාලම බාධකය වෙන්නේ, ශ්‍රී ලංකාව තුළ ඔවුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නියාමන රාමුවක් මගින් සීමා කර තිබීමයි. ලංකාවෙ ව්‍යාපාර කරන්න කොච්චර අමාරුද කියල ශ්‍රී ලංකා රේගුවට ගියාම දැන ගන්න පුලුවන්.
නියාමනය පැනවීමේ අනිත් පැත්ත වෙන්නේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය නියාමනයයි. (Product market regulation). මෙහිදි සිද්ධවෙන්නෙ සෑම කාර්යාලයකින්ම අනවශ්‍ය ලියකිවිලි සපයන්න යැයි ඉල්ලා සිටීමයි. අපේ ආර්ථිකයේ සියලුම නිෂ්පාදන අංශ ගත්තොත් මෙය හරිම පොදු දෙයක්. ජාතික ඖෂධ නියාමන අධිකාරියට (National Medicines Regulatory Authority) වෛද්‍ය උපකරණ ලබා ගන්න හා බලපත්‍ර නිකුත් කරන්න විවිධ ක්‍රියාදාමයන් හා ක්‍රියාපටිපාටි තියෙනවා.ඒ වගේම තමයි විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිෂන් සභාව (Telecommunication Regulatory Commission). ඉතින් නිෂ්පාදන වෙළඳපොළ සීමා කරන අධික නියාමන වලට උදාහරණ තමයි මේවා. මෙහි තේරුම නියාමනය අවශ්‍ය නැහැ කියන එක නොවේ. අනවශ්‍ය රෙගුලාසි දමා නියාමනය කිරීමට උත්සහ කිරීමෙන් සිඩුවන්නෙ අල්ලස් සහ පගා ගැනීම් වැඩිවීම පමණයි.
මේ සියලු වෙලදපොලවල් වල නිෂ්පාදන (Product Markets) හා බලපත්‍ර අවශ්‍යතා සාමාන්‍ය නියාමන රාමුව විදියට සැලකුවොත් අලුතින් පත්කරලා තියෙන කොමිෂන් සභාවේ විෂය පථය ඉතා පුළුල් එකක් වෙනවා. ඒ හේතුව නිසා ඔවුන්ට ව්‍යාපාර හා ආයෝජන කෙරෙහි වැඩි බලපෑමක් ඇති කරන අනවශ්‍ය නීති ඉවත් කිරීමට හැකි අංශ කීපයක් සදහා ප්‍රමුඛතාවය දීමට ඔවුන්ට බොහෝ විට සිදුවෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ රේගු පනතේ ඇති අනවශ්‍ය නීති , ඉඩම් නියාමන පිළිබද ඇති අනවශ්‍ය නීති හා ප්‍රාග්ධන වෙළදපොල නියාමන පිළිබද ඇති අනවශ්‍ය නීති නියත වශයෙන්ම ගැටලු ඇති කරන අංශ කිහිපයක් වෙනවා වගේම වසර ගණනාවක් තිස්සේ මේ අංශවල කිසිම වෙනස් වීමක් සිදුවෙලා නැහැ. ව්‍යාපාරිකයන් බොහෝ දෙනා මුහුණ දෙන ගැටලුව වෙන්නේ නීති විරෝදී දෙයක් කිරීමට ඔවුන්ට ඇති අවශ්‍යතාවය නෙමෙයි. ඔවුනුත් කැමතියි නීත්‍යානුකූල විදියට වැඩ කරන්න. හැබැයි බලධාරීන් පොඩි අයදුම්පතක් සදහා අවසර දෙන්න විශාල කාලයක් ගන්නවා.
එහෙම නැත්තම් අයදුම් පතක් යොමු කරාම ඒ ගැන කිසිදු පිළිතුරක් ලබා නොදී ක්‍රියාවලිය ප්‍රමාද කිරනවා.ඉතිං ප්‍රමාදය ආයෝජනයට තියෙන ලොකුම බාදාවක්. ආයෝජකයෙක් ප්‍රමාද වෙන එක දවසක් කියන්නේ ආයෝජකයට වියදමක්. මොකද ආයෝජකයට ව්‍යාපාරය කරගෙන යන්න එම ප්‍රාග්ධනය සඳහා පොලිය ආපසු ගෙවන්න වෙනවා වගේම ඔහුට/ඇයට ලාභයක් ලබා ගැනීමට තියෙන අවස්ථාව කල් මැරීම නිසා අහිමි වෙනවා. ඉතින් ආයොජකයන්ට කල් මැරිම්මෙන් වෙන පාඩුව පගාවක් දෙන එකට වඩා විශාල ලෙස වැඩියි.
සියලුම රෙගුලාසි හා සම්බන්ධ විෂයපථය දින 90 ක් තුල ආවරණය කරන එක කොමිසමට ලේසි කාර්යක් වෙන එකක් නැහැ. දැනටමත් මේ කොමිසමේ සාමාජිකයින් විවිධ පූර්ණ කාලීන පැවරුම් වල යෙදිලා ඉන්නවා. මේ කොමිසම ජනාධිපතිතුමාගේ විෂය පථයට අයත් වෙන නිසා ව්‍යාපාරික ප්‍රජාව මෙහි ප්‍රතිඵලය පිළිබඳ දැඩි විමසිල්ලෙන් තමයි පසුවෙන්නේ.
මහජන මුදල් වියදම් කිරීම පමණක් සිද්ධ වුණු අතීත කමිටු වලින් අපි යම්කිසි පාඩමක් ඉගෙන ගත යුතුයි. පවතින රජයටත් අපේක්ෂිත ප්‍රතිඵල අත්කර ගන්න බැරි වුණු අවස්ථාවක් තමයි, රජය සතු ව්‍යාපාරවල (State Owned Enterprises) ප්‍රධානීන් පත්කිරීමට කොමිසමක් පත් කල අවස්ථාව. මේ හා සම්බන්ධව දේශපාලන පත්වීම් පිළිබඳ මාධ්‍ය වාර්තා පළ වුණා වගේම සමහර සාමාජිකයින් රාජ්‍ය ආයතන වල ඉහළ පෙළේ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලවලට පෙනි සිටීමට සුදුසුකම් විදිහට වංචනික ලේඛන පවා ඉදිරිපත් කරලා තිබුනු අවස්ථා ගැන අපට අහන්න ලැබුනා.
මේ නියාමන ඉවත් කිරීම කොමිෂන් සභාව නිසැකවම නිවැරදි දිශාවට යන මුලපිරීමක්, හැබැයි ව්‍යාපාර හා ආයෝජන වල සැබෑ ජයග්‍රහණය වෙන්නේ ඇත්තටම මේ නියාමන සහ අනවශ්‍ය නීති ඉවත් වෙන දිනයයි. එයින් ක්‍රියාවලිය වේගවත් වෙනවා. ව්‍යාපාරිකයින්ටත් කිසිදු සේවා ගාස්තුවක් (නීත්‍යානුකූල දේවල් පගාවක් නොගෙවා කරගන්න) නොගෙවා තම කටයුතු කර ගන්න හැකියාව ලැබෙනවා වගේම නීති විරෝධී දේවල් කරගැනීමට අල්ලස් ගෙවන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ද නැහැ.
විශේෂ ස්තුතිය
තිලෝකා යාපා
