රවී රත්නසභාපති විසිනි
ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය හේතුවෙන් මිනිසුන් මුහුණ පෑ ප්‍රධානතම ගැටළුව වූයේ බොහෝ පිරිසකගේ ආදායම් ස්ථාවර මට්ටමක පැවතීමත් මිල ගණන් දිගින් දිගටම ඉහළ යාමත් යන කරුණුය. මේ නිසා ලෝක බැංකුව වාර්තා කරන අන්දමට 2021 සිට දරිද්‍රතා මට්ටම 13% සිට 25% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබේ.
ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සඳහන් කළේ, උද්ධමනය ලෝකයටම බලපාන ගැටළුවක් වුවත්, 2022 වසරේදී ගෝලීය උද්ධමනය 10.1% වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ උද්ධමනය 57.2% ක අගයයක් ගත් බවයි. ලෝක ආර්ථිකයේ ගැටළුවලින් ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයට බලපෑමක් සිදු වුවත් මෙකී අඛණ්ඩ මිල ඉහළ යාම් පැහැදිලි කිරීම බාහිර සාධක සැලකීමෙන් පමණක් සිදු කළ හැකි නොවේ. දේශීය සැපයුම් ජාලවලට සිදු වූ අතපෙවීම් නිසා 2020/21 කාලය තුළදී මිල ගණන්වලට බලපෑමක් සිදු වුවත්, මිල ගණන් ඉහළ යාමට බලපාන ප්‍රධානතම හේතුව මෙය නොවේ. එසේ නම්, ඊට බලපාන සාධක මොනවාද?
මේ සඳහා බලපා ඇති අනෙකුත් කරුණු වන්නේ ආනයන සීමා, විදේශ විනිමය හිඟය සහ මුදල් අවප්‍රමාණය වීමයි. මේ සියලුම කරුණු ගෙවුම් ශේෂ හිඟයට සම්බන්ධ වන නිසා, මෙම ප්‍රහේලිකාව විසඳීමට නම් අප අවබෝධ කර ගත යුතු එක් අංශයක් වන්නේ ගෙවුම් ශේෂ හිඟයට හේතු සොයා බැලීමයි. එමෙන්ම අනෙක් වැඳගත් කාරණය වන්නේ සමාහාර ඉල්ලුමේ අඛණ්ඩ ඉහල යාම නිසා ඇති වන ඉල්ලුමෙන් ඇඳුණු උද්ධමනයයි.
මුදල් අවප්‍රමාණය වීමේ ගැටළුවට බලපාන ප්‍රධානතම හේතු ලෙස සැලකිය හැකි මෙම කරුණු එකිනෙකට සම්බන්ධ වේ. මෙම ලිපියෙන් උත්සාහ කරන්නේ රජයට මහ බැංකුවේ අරමුදල් සැපයීම හේතුවෙන් උද්ධමනය සහ ගෙවුම් ශේෂ ගැටලුව යන දෙකටම බලපෑමක් ඇති වන්නේ කෙසේද යන්න සොයා බැලීමටයි. මුදල් අවප්‍රමාණය කිරීම බෙදා හැරීමේ ප්‍රතිවිපාක ද ඇති කරන අතර එහි වේදනාකාරී බලපෑම් දැන් අත්විඳිමින් සිටී.
ගෙවුම් ශේෂ
වෙළඳ ප්‍රවාහයන් - ගෙවුම් ශේෂ සංඛ්‍යාලේඛනවල පෙනෙන ආනයන සහ අපනයන යනු හුදකලා අයිතම නොවේ. ඒවා ආර්ථිකය තුළ සමස්ත ඉල්ලුම සහ සැපයුමේ සමීකරණයකි. පුරවැසියන් සහ රජය විසින් ගනු ලබන පරිභෝජනය සහ ඉතුරුම් පිළිබඳ තීරණ වෙළඳ ප්‍රවාහයන්ට සෘජුවම බලපායි. තනි පුද්ගලයන් හෝ ව්‍යාපාර විසින් සිදු කරන වියදම් ඔවුන්ගේ ආදායම හෝ ඔවුන්ට ණයට ගත හැකි දේ අනුව සීමා වේ. ඔවුන් ණයට ගැනීමට තෝරා ගත්තේ නම්, ඔවුන් භාවිතා කරන අරමුදල් වන්නේ වෙනත් අයගේ ඉතුරුම් ය. ඉතිරි කරන්නන් සහ ණය ගැණුම්කරුවන් අතර මැදිහත් වීමක් මූල්‍ය අංශය විසින් සිදු කරන නමුත් ණයට ගත් දේ ඉතිරි කරන දේට සීමා වන බැවින් අසමතුලිතතාවයක් ඇති විය නොහැක.
විශාලත්වය අනුව සලකන විට රජයේ ක්‍රියාකලාපය සමස්ත ඉල්ලුම සහ ඉතුරුම් කෙරෙහි ප්‍රධාන බලපෑමක් ඇති කරයි. මෙය උත්තේජක වියදම් සඳහා තාර්කික වන නමුත් ඒ ඔස්සේ අසමතුලිතතාවයන් ඇති වීමේ හැකියාව පවතී. රජය එකතු කරන මුදලට වඩා අඩුවෙන් වියදම් කරන්නේ නම් එය ශුද්ධ ඉතිරි කිරීමක් වන අතර අසමතුලිතතාවයක් ඇති නොවේ. නමුූත් රජය විසින් එකතු කරනවාට වඩා වැඩි මුදලක් රජය විසින් වැය කරන්නේ නම් එය ශුද්ධ ඉතිරි කරන්නෙකු නොව ණය ගැණුම්කරුවකු වේ. මෙලෙස ඉපයීම් ඉක්මවා සිදු වන වැය කිරීම් මහ බැංකුව විසින් මූල්‍යකරණය කරන්නේ නම් එය ගෙවුම් ශේෂයට සහ උද්ධමනයට බලපාන ආකාරයේ අසමතුලිතතාවයක් ඇති කරයි.
රාජ්‍ය මූල්‍ය: බදු, ණය සහ මුදල් මුද්‍රණය
සිය වියදම් පියවා ගැනීම සඳහා ආණ්ඩුව සතුව මාර්ග තුනක් පවතී. ඒවා නම්, බදු ආදායම, බැංකු පද්ධතිය හරහා ලබා දෙන ණය සහ මුදල් මුද්‍රණය කිරීම ඔස්සේ මහ බැංකුව ලබා දෙන ණය යන ක්‍රම තුනයි. රාජ්‍ය ආදායම රාජ්‍ය වියදම් ආවරණය කරන්නේ නම් රාජ්‍ය මූල්‍ය තිරසාර වේ. එහිදී රජයකට හිඟයක් ඇති වූ විට ණය ගැනීමෙන් හිඟය පියවා ගත හැකිය. මෙකී ණය ගැනීම වෙළඳපොල තුලින් සිදු වන තාක් කල් එය අසමතුලිතතාවයක් ඇති නොකරන නමුත් ගැටළුව වන්නේ එමඟින් වෙළඳපොලේ පොලී අනුපාත ලංසු තැබීමට නැඹුරු වීමයි. කෙසේ වෙතත් මහ බැංකුවෙන් ණය ගැනීම සිදු වන්නේ නම් එය ආකර්ශනීය විකල්පයක් සේ සැලකිය හැකි අතර පොලී අනුපාත මත පීඩනයක් ඇති නොකෙරේ.
මුදල් මුද්‍රණය, උද්ධමනය සහ ගෙවුම් ශේෂය
වාණිජ බැංකු මෙන් නොව මහ බැංකුව තැන්පතු භාර නොගන්නා අතර වෙළෙඳපොළෙන් අරමුදල් රැස් කරන්නේ නැතත් කෙසේ හෝ රජයට මුදල් සැපයීමේ කාර්‍යය ඉටු කරයි. බැංකු පද්ධතියේ ගිණුම්කරණ ඇතුළත් කිරීම් හරහා මෙම සූක්ෂ්ම කාර්‍යය ඉටු කාරයි. මහ බැංකුව රජයේ සුරැකුම්පත් මිලදී ගැනීමේදී මුදල් මාරුවකින් මේවාට ගෙවීම වෙනුවට භාණ්ඩාගාරයේ ගිණුමට බැරකර මහ බැංකුව සතු රජයේ සුරැකුම්පත් හර කරමින් ගිණුම් ඇතුළත් කිරීමක් සිදු කරයි. මෙහිදී සිදු වන්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකමක් නොමැතිව ලද නව මුදල් නිර්මාණය කිරීමකි. අසමතුලිතතාවයේ මූලාශ්‍රය මෙය වන අතර අදාළ ප්‍රමාණය කුඩා නම්, එහි බලපෑම ඉතා නොසැලකිව යුතු අගයයක් ගන්නා නමුත් එය විශාල නම් ගැටළු වැළැක්විය නොහැකිය.
රජයේ වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප්, පොලී සහ විවිධ භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා මුදල් රහිත අන්තර් බැංකු ගෙවීම් සිදුකිරීමට භාණ්ඩාගාරයේ ගිණුම භාවිත කෙරේ. එසේ වියදම් කරන මුදල් පසුව ජනතාව අතට පත් වීමෙන් පසුව එය තම වියදම් සඳහා භාවිතා කෙරේ. මෙහිදී නව මුදල් ආර්ථිකය තුළ සංසරණය වීමට පටන් ගන්නා නමුත් පවතින ගැටළුව වන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණයේ වෙනසක් සිදු නොවීමයි.
එකම භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය වෙනුවෙන් වැඩි මුදලක් වැය වේ. මුද්‍රණය කරන ලද ප්‍රමාණයන් මත පදනම්ව, කාලයත් සමඟ මෙය මිල ඉහළ යාමට තුඩු දෙන නමුත් විවේචනාත්මකව මිලෙහි සිදුවන වෙනස්කම් ඒකාකාරී නොවේ. මෙමඟින් සැලකිව යුතු මට්ටමේ බෙදාහැරීමේ බලපෑම් ඇති කරන අතර එය ගෙවුම් ශේෂයේ ගැටලුවක් ද ඇති කරයි.
මිනිසුන් නව මුදල් වියදම් කරන විට ඔවුන් මුදල් වියදම් කරන්නේ දේශීයව නිෂ්පාදනය කරනු ලබන භාණ්ඩ සඳහා පමණක් නොවන අතර ඔවුන් ආනයනික භාණ්ඩ ද මිලදී ගනී. එපමණක් නොව බොහෝ දේශීය භාණ්ඩ තුළ ආනයනික යෙදවුම් භාවිතා වේ. එමනිසා මිනිසුන් විසින් අලුතින් නිර්මාණය කරන ලද මුදල් සම්පූර්ණයෙන්ම දේශීය භාණ්ඩ සඳහා පමණක් වැය කළත් එය ආනයනික යෙදවුම් සඳහා ඉල්ලුමක් ඇති කරයි. උදාහරණයක් ලෙස දේශීයව නිපදවන සහල් සඳහා ආනයනික පොහොර, පළිබෝධනාශක සහ වෙනත් යෙදවුම් භාවිතා කිරීම හේතුවෙන් දේශීය සහල් සඳහා ඇති ඉල්ලුම වැඩිවීම, ආනයනික යෙදවුම් සඳහා ඇති ඉල්ලුම වැඩි වීමට හේතු වේ. මේ අනුව මුදල් මුද්‍රණය මඟින් පමණක් උද්ධමනය ඇති නොවන අතර මිනිසුන් ආනයනික භාණ්ඩ පරිභෝජනය කරන විට සෘජුවම සහ දේශීය නිෂ්පාදකයින් විසින් ආනයනය කරන ලද යෙදවුම් සිය නිෂ්පාදන කටයුතුවලට යොදා ගෙන තිබීම නිසා වක්‍රාකාරයෙනුත් මෙකී බලපෑම් ඇතිවේ.
ආනයන සඳහා වන ඉල්ලුම වැඩි වීමට පටන් ගනී නම් සහ එම වැඩිවීම අඛණ්ඩව පවතී නම්, විදේශ විනිමය සඳහා පවතින ඉල්ලුම වැඩි වේ. මෙය මුදල් ඒකකය අවප්‍රමාණය වීම සඳහා පීඩනයක් ඇති කරයි. මෙහිදී මුදල් අවප්‍රමාණය වුවහොත්, එමඟින් විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළ නැවත සමතුලිතයක් කරා ළගා වේ. එනම් ආනයන මිල ඉහළ යන විට මිනිසුන් අඩුවෙන් පරිභෝජනය කරන අතර ආනයන සඳහා ඇති ඉල්ලුම අඩුවීමෙන් මුදල් මත ඇති වන පීඩනය අතුරුදහන් වේ.
කෙසේ වෙතත්, රජය කෘත්‍රිම ලෙස විනිමය අනුපාතිකය පාලනය කිරීමට හෝ නියම කිරීමට උත්සාහ කරන්නේ නම්, ආනයන සඳහා ඇති ඉල්ලුම නොනැසී පවතින අතර විදේශ විනිමය හිඟයක් ඇති වීම ආරම්භ වීමෙන් ගෙවුම් ශේෂයේ ගැටලුවක් ඇති වේ.
සරලව ම ගතහොත් ප්‍රශ්නය වන්නේ මෙයයි. එය නිවැරදිව අවබෝධ කර ගැනීමට නම්, අපට ආර්ථිකයේ ස්වභාවය සහ ඒ තුළ මිල ගණන්වල කාර්‍යභාරය කුමක්ද යන්න අවබෝධ කර ගැනීමට සිදු වේ.
ආර්ථිකය යනු කුමක්ද?
ආර්ථිකයක් නිර්මාණය වී ඇත්තේ මුදල් සම්බන්ධ කරගෙන මිනිසුන් විසින් දිනපතා ඕනෑම තැනක සිට සිදු කරනු ලබන මිලියන ගණනක ගනුදෙනුවල එකතුවෙනි. පාරිභෝගිකයින් මිල දී ගන්නේ කුමක්ද යන්න මත පදනම් ව භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදන කටයුතුවල නිරත වී සිටින ව්‍යාපාරිකයින්, නිෂ්පාදකයින්, ගොවීන්, වෙළඳුන් සහ හෝටල් හිමියන් සහ අනෙකුත් සියල්ලන් ගනු ලබන තීරණවලට බලපෑමක් ඇති වේ. ඔවුන් තම භාණ්ඩ හෝ සේවා විකිණිය හැකි මිල ගණන් සහ නිෂ්පාදනය සඳහා භාවිතා කරන ශ්‍රමය සහ යෙදවුම් ලබා ගැනීමේ පිරිවැය මත පදනම්ව ගොඩනැගිලි ඉදි කිරීම, යන්ත්‍රෝපකරණ මිලදී ගැනීම, කම්කරුවන් බඳවා ගැනීම, අලෙවිකරණ ව්‍යාපාර සංවර්ධනය කිරීම සිදු කරයි.
එය මිල ගණන් අනුව සම්බන්ධීකරණය කර, ඒකාබද්ධ කර ඇති අතිශය සියුම් සහ සංකීර්ණ සම්බන්ධතා ජාලයකින් සැදුම් ලත් විශාල සහ බහු-ස්ථර ඒකකයකි. එය ඉතා ගතික ස්වභාවයෙන් යුක්ත වන අතර මිනිසුන්ගේ හැසිරීම් සමඟ නිරන්තරයෙන් වෙනස් වන බැවින් පුරෝකථනය කිරීම හෝ පාලනය කිරීම ඉතා අපහසු වේ.
ශ්‍රී ලංකාව මේ අර්බුදයට පත් වූයේ කෙසේද?
2019 දෙසැම්බර් මාසයේ සිට 2022 මැද භාගය දක්වා රජය වියදම් වැඩි කළේය. උදාහරණයක් ලෙස නව රැකියා 100,000ක් පමණ නිර්මාණය කළ අතර බදු කප්පාදුවක් සිදු විය. එහිදී වියදම් වැඩිවීමත් ආදායම අඩුවීමත් සමඟ අයවැය හිඟය ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය විය. එය මෙම වියදම්වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සහ එහි දේශීය ණය ආපසු හැරවීමට පවා මහ බැංකුවේ ණය හරහා මුදල් යෙදවීය. තවද මහ බැංකුව අඩු මිලට ලංසු තබා රජයේ සුරැකුම්පත් මිලදී ගත් අතර පොලී අනුපාත වාර්තාගත අවම අගයකට පහත වැටීමත් සමඟ කෙටි කාලයක් සඳහා ආර්ථිකයේ වර්ධනයක් දක්නට ලැබිණි. ආර්ථිකයට දැවැන්ත කම්පනයක් ඇති කරමින් 2020 සිට 2022 දක්වා කාලය තුළ මූල්‍ය පදනම 49% කින් පුළුල් විය.
ආර්ථිකයට නව මුදල් පොම්ප කිරීම නිසා ඇති වන බෙදා හැරීමේ ප්‍රතිවිපාක
මුදල් කම්පනය මිලෙහි ක්ෂණික හෝ ඒකාකාරී වෙනසක් ඇති නොකරන අතර ඒ වෙනුවට සිදු වන්නේ කම්පනය ආර්ථිකය හරහා පැතිරීමයි. එමඟින් සමහර මිල ගණන්වලට මූලික වශයෙන් බලපෑමක් ඇති වන අතර අනෙක් ඒවා පසුව හෝ බලපෑමට ලක් නොවීම පැවතිය හැකිය. වියදම් රටා මත රඳා පවතින බැවින් පාරිභෝගික භාණ්ඩවල මිල ගණන් වේගයෙන් වෙනස් වන නමුත් නැවතත් සියල්ලටම එක හා සමානව බලපාන්නේ නැත. කෙසේ වෙතත් පාරිභෝගික භාණ්ඩ වලින් ඉල්ලුම ව්‍යුත්පන්න වන වාණිජ භාණ්ඩවල මිල වඩා සෙමින් ඉහළ යනු ඇත. වාණිජ භාණ්ඩ කාණ්ඩයේ පවතින නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියට අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය සහ සංරචකවල මිල නිෂ්පාදන සාධක වන ඉඩම්, ප්‍රාග්ධනය වත්කම් සහ ශ්‍රමය යනාදියට වඩා වේගයෙන් ඉහළ යා හැකිය. වැටුප් සහ කුලී වැනි ස්ථාවර ගිවිසුම් මත ඕනෑම දෙයක මිල ඉතා සෙමින් වෙනස් වනු ඇත. නිෂ්පාදන සාධකවල මිල ගණන් වෙනස් වීම සඳහා නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලීන්ම වෙනස් විය යුතු නමුත් මෙය වෙනස් වන්නේ දිගු කාලීනව පමණි.
ක්‍රමක්‍රමයෙන්, නව මුදල් ආර්ථිකය තුළ නිර්මාණය වන අතර, එමඟින් ඉල්ලුම සහ මිල ඉහළ යයි. මෙම ක්‍රියාවලියේදී (එනම් මිල ඉහළ යාමට පෙර) ආදායම සහ ධනය නව මුදල් ලැබෙන පිරිස අතර බෙදී යයි. මෙකී නව මුදල් (මිල ඉහළ යාමෙන් පසුව) තවත් කොටසකට හිමි වන නමුත් ස්ථාවර ආදායම් ලබන අයට එම මුදල් හිමි නොවේ.
මෙලෙස මුදල් වැඩිවීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සාපේක්ෂ මිල වෙනස්වීම ක්‍රම දෙකකට සිදුවේ: එනම් උද්ධමන ක්‍රියාවලියේදී සිදුවන ප්‍රමාද ග්‍රාහකයන්ගේ සිට මුල් ග්‍රාහකයින් දක්වා නැවත බෙදාහැරීම සහ ඉහළ යාමේ ප්‍රතිඵලවලින් පසුවද අඛණ්ඩව පවතින ධනයේ සහ ආදායමේ ස්ථිර මාරුවීම් යනුවෙනි. මුදල් සැපයුම තමන් විසින්ම ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර අවසානයේ දී නව සමතුලිතතාවයක් මතුවන විට එය මැදිහත්වීමේ උද්ධමන ක්‍රියාවලියේදී සිදුවන වෙනස්කම් හේතුවෙන් ධනය, ආදායම සහ ඉල්ලුම වෙනස් වූ රටාවක් පිළිබිඹු කරයි. නිදසුනක් වශයෙන්, ස්ථාවර ආදායම් කණ්ඩායම්වලට සාපේක්ෂ ධනය සහ ආදායම ස්ථිරවම අහිමි වේ.
විකල්ප යථාර්ථය: 2020 සිට 2022 දක්වා වර්ධනයන්
2020 සිට 2022 දක්වා කාලය තුළ මුදල් මිලදී ගැනීමේ ක්‍රය ශක්තිය පහත වැටුණු අතර, රජය මිල පාලනයන් (ඉහළ යන මිල ගණන් නියම කිරීමට), විනිමය අනුපාත සහ ආනයන පාලනයන් (මුදල් හා විදේශ විනිමය හිඟය පියවීමට) සහ තවත් බොහෝ දේ හරහා මෙම ප්‍රශ්නයේ පැහැදිලි රෝග ලක්ෂණ වසන් කළේය.
කෙසේ වෙතත් මෙම පාලනයන් අවසානයේ සාර්ථක වූයේ නැත; ගැටලුව දිගටම පැවතුන නමුත් සීමා කිරීම් ඔස්සේ ආර්ථිකය යාන්තමින් ගැට ගසා ගත් අතර වඩාත් පැහැදිලි රෝග ලක්ෂණ වසන් කළේය. එහිදී නිල මිල සහ සැබෑ මිල අතර වෙනසක් මතු විය. මුදල් උත්පාදනයේ පරිමාව වර්ධනය වීමත් සමඟ මෙකී වෙනස පුළුල් වූ අතර ආර්ථිකය ස්ථාවර මිලක් ඇති නමුත් භාණ්ඩ හිඟයක් සහිත අසීරු තත්වයකට පිවිසියේය.
හිඟයන් සහ පෝලිම් සරලව පිළිබිඹු කළේ රුපියලේ සැබෑ සහ නාමික මිලදී ගැනීමේ බලය අතර ඇති වෙනසයි. ගෑස් සහ ඉන්ධන මිල නිල වශයෙන් නියම කර ඇති නමුත් එම මිලට ප්‍රමාණවත් වන තරමේ සැපයුමක් දක්නට නොලැබේ. විදුලිය සම්බන්ධයෙන් ද මෙම කාරණය අදාල වන අතර විදුලි කප්පාදුව මඟින් පෙන්නුම් කරන්නේ ද ඉල්ලුම සහ සැපයුම අතර පරතරයයි. බලශක්ති සැපයුම්කරු රජය වන නමුත් එය ආනයනික යෙදවුම් මත රඳා පැවතීම නිසා තවදුරටත් ප්‍රමාණවත් ප්‍රමාණයක් මිලදී ගැනීමට නොහැකි වූයේ පාරිභෝගිකයින්ගෙන් රැස් කර ගත් රුපියල් ප්‍රමාණවත් වුයේ අඩු ඩොලර් ප්‍රමාණයක් මිලදී ගැනීම සඳහා වන බැවිනි. විදේශ විනිමය සඳහා ද මෙම කාරණය මෙලෙසින් ම අදාළ වන අතර නිල අනුපාතය රු. 200 ක් නමුත් ප්‍රමාණවත් සංචිත කිසිවක් නොතිබිණි.
සංචිත අවසන් වෙමින් පැවතුනද, මිත්‍ර රටවල මුදල් හුවමාරු කිරීම් සහ ඇපදීම් මත තව ටික කලක් මෙම තත්ත්වය පිලිබඳ සාමාන්‍ය මට්ටමේ ප්‍රතිරූපයක් පවත්වා ගැනීමට හැකියාව පැවතුණි. කෙසේ වෙතත් ආනයනය කිරීම් තවදුරටත් අපහසු මට්ටමකට පැමිණි පසුව මෙහි යථාර්තය නිරාවරණය විය.
යථාර්තය අවබෝධ වීම: අසමතුලිතතාව පිලිබඳ විමසීම
මෙම ගැටලුවේ කැපී පෙනෙන රෝග ලක්ෂණ බොහොමයක් රජය විසින් යටපත් කර තිබුණි. එසේ කරන ලද පාලනයන් සහ රෙගුලාසි මුදල් උත්පාදනය වැඩිවීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් කාලයත් සමඟ සිදුවන සාමාන්‍ය ගැලපීම් වලට බාධාවක් විය.
ගැටලුව විසඳීමෙන් අදහස් කළේ ගොඩනඟා ඇති විශාල අසමතුලිතතාවයන් ඉවත් කළ යුතු බවයි. මූලික වශයෙන් සිදුවී ඇත්තේ මුදල් ඒකකය අවප්‍රමාණය වීමත් සමඟ එහි සැබෑ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව විශාල ලෙස අඩුවීමයි. මෙම කටුක යථාර්ථයට හැඩගැසීමේ පළමු පියවර වන්නේ විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළ තුළ එහි සැබෑ වටිනාකම පිළිබිඹු වීම සඳහා මුදල් අවප්‍රමාණය කිරීමයි. එවිට ආර්ථිකය තුළ පවතින සියලුම මිල ගණන් රුපියලේ යථාර්ථවාදී අගයට ගැලපීමට අවශ්‍ය වේ. ක්‍රියාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය ගැලපීම් ප්‍රමාණය විශාල බැවින් ඒවායේ බලපෑම දැවැන්ත, සැලකිවයුතු කම්පනයක් ඇති කිරීමට සමත් වේ. මිනිසුන් අත්විඳින සැබෑ වේදනාව මෙයයි.
ආර්ථිකය තුළ ඇති සියලුම ආර්ථික සබඳතා මිල ගණන් මගින් පාලනය වීමත් සම්බන්ධීකරණය කිරීමත් සිදුවේ. මිල ගණන් මුදල් වලින් ප්‍රකාශ වන අතර මුදලේ වටිනාකම ස්ථාවරව පවතින තාක් මිල මඟින් මෙම සංකීර්ණ අන්තර්ක්‍රියා මාලාව සම්බන්ධීකරණය කිරීම සිදුවේ.
රුපියලේ අගය හදිසියේ වෙනස් වීම, විශේෂයෙන්ම එම වෙනස විශාල වන විට, සියලු ආර්ථික සබඳතාවන් අවුල්ජාලයකට පත් කරයි. එමඟින් ආර්ථිකයේ පදනමම නැති වී යන අතර මේ වන විට සිදුවෙමින් පවතින රුපියලේ නව අගයට සමස්ථ ආර්ථිකයම හැඩ ගැසිය යුතු වේ.
යථාර්තය කරා
2022 සිට ක්‍රියාත්මක කර ඇති ක්‍රියාමාර්ග සැලසුම් කර ඇත්තේ මූලික හේතු විසඳීම සඳහා ය. විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළ තුළ අසමතුලිතතාවයන් දෘශ්‍යමාන වන නමුත් හේතු සියල්ලක් රැඳී ඇත්තේ පොදු මූල්‍ය හා මුදල් ප්‍රතිපත්තියේ අනෙකුත් තැන්වලය. කෙටියෙන් කිවහොත්, රජයට තම අයවැය සමතුලිත කිරීම, මහ බැංකු ණය භාවිතය නතර කිරීම සහ වෙනත් අරමුදල් භාවිතා කිරීමට සිදුවේ. ඒ නිසා මහ බැංකුව වෙනුවට බදු වැඩිකර, වියදම් කපා හැර වෙළෙඳපොළෙන් ණය ගැනීම සිදු කළ යුතුය.
ගැටළුව විසඳන්නේ කෙසේද?
ආරම්භක ලක්ෂ්‍යය වන්නේ යථාර්ථවාදී අගයක් වෙත මුදල් ප්රතිෂ්ඨාපනය කිරීමයි. උත්පාතයේ චක්‍රය හරහා නිර්මාණය කර ඇති සියලුම නව මුදල් සඳහා ගිණුම් තැබීමේ කටයුතු වෙනුවෙන් එහි වටිනාකම නැවත සකස් කිරීමට මුදල් අවප්‍රමාණය කිරීම අවශ්‍ය වේ.
එවිට රජයට මුදල් මුද්‍රණය කිරීම වෙනුවට වෙළෙඳපොළෙන් ණය ගැනීමට අවශ්‍ය වන අතර, භාණ්ඩාගාර බිල්පත්වල පොලී අනුපාත 2021දී 6% සිට 7% දක්වා 30% ක් පමණ වන අතර මට්ටමකට බදු ඉහළ දමා ඇත.
එමඟින් වියදම් අඩු කළ හැකි නමුත් එයින් වැඩි කොටසක් වැටුප් හා විශ්‍රාම වැටුප් සඳහා වැය වන බැවින් එය වෙනත් මාර්ග සොයනු ඇත. ඉන්ධන සහ බලශක්තිය නියමිත මිලට වඩා අඩුවෙන් විකුණා ඇති අතර මුදල් අවප්‍රමාණය වූ විට විදුලිය, ඉන්ධන, ගෑස් සහ ජල මිල ඉහළ දමා ඇත. පිරිවැයට එම ආයතන තුළ සිදුවන නාස්තිය, දූෂණය සහ අකාර්යක්ෂමතාවය යන වියදම් ඇතුළත් වේ. මේ නිසා රජයට මෙකී ආයතන ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට අවශ්‍ය වන අතර එමඟින් පිරිවැය අඩු කර පාරිභෝගිකයින් වෙත ඉතිරිය ලබා දිය හැකිය. පොලී ගෙවීම අඩු කිරීමට ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සිදු වන අතර රාජ්‍ය වියදම්වලට එකතු වන රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්හි පාඩු අවම කළ යුතු බැවින් රජය සතු ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ අවශ්‍යතාව පැන නගී.
පසුගිය වසර පුරාවට මේ ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක වීම නිසා හිඟය අඩු වීම, භාණ්ඩ හා සේවා වෙළෙඳ ශේෂය අතිරික්තයන් වාර්තා වීම, වර්තමානයේ මහ බැංකුව විදේශ සංචිත ලබා ගනිමින් සිටින බැවින් රුපියල ශක්තිමත් වීම නිසා උද්ධමනය පහල යාම ආරම්භ වී තිබේ.
ආර්ථික වර්ධනයේ වැඳගත්කම
රාජ්‍ය මූල්‍ය ක්‍රමානුකූලව පවත්වා ගැනීමෙන් ස්ථාවර විනිමය අනුපාත, අඩු උද්ධමනය වැනි සාර්ව ආර්ථික ස්ථායීතාව ඇති කිරීම සහ ගෙවුම් ශේෂය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සිදු වේ. මෙමඟින් අවපාතයේ වේගය අඩු කර ඇති බැවින් මිනිසුන් දුප්පත් වීම වේගවත් නොවේ. තත්ත්වය වඩාත් නරක අතට හැරීම මෙමඟින් නතර කර ඇති නමුත් මුදල්වල වටිනාකම පහත වැටීම නිසා බෙදා හැරීමේ ප්‍රතිවිපාක ආමන්ත්‍රණය කළ නොහැක.
නැතිවූ ධනය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා තිරසාර ආර්ථික වර්ධනයක් ප්රතිෂ්ඨාපනය කිරීම අවශ්‍ය වන අතර එය කෘතිම උත්තේජනයක් මත පදනම් වූ තාවකාලික උත්පාතයක් නොවේ. 2004 සිට අනුප්‍රාප්තික රජයන් විසින් රාජ්‍ය වියදම් සහ ප්‍රාග්ධන වියදම් වැනි උත්තේජක හරහා වර්ධනය වැඩි කිරීමට උත්සාහ කර ඇති අතර එමඟින් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ කෙටි කාලීන දියුණුවක් ලබා ගැනීමට හැකි විය. නමුූත් මේ වන විට රජයට වැඩිපුර වියදම් කිරීමට හෝ ණය ගැනීමට නොහැකි බැවින් වත්මන් රාජ්‍ය මූල්‍ය තත්ත්වය යටතේ මෙය තවදුරටත් කළ හැක්කක් නොවේ.
තිරසාර වර්ධනයක් පදනම් විය යුත්තේ වැඩිදියුණු කළ ඵලදායිතාව මතය. ආර්ථිකයේ අඩු ඵලදායිතාවක් ඇති අංශවල සිට වැඩි ඵලදායිතාවයක් ඇති අංශවලට ගමන් කිරීම මෙහිදී සිදුවේ. සාපේක්ෂ මිල වෙනස්වීම් හේතුවෙන් සමහර ව්‍යාපාර තවදුරටත් සාර්ථක නොවනු ඇත. එමනිසා ඒවායේ ප්‍රමාණය අඩු කිරීමට හෝ වසා දැමීමට අවශ්‍ය විය හැකිය. මේ අතර නව පරිභෝජන රටාවන් මත නව අවස්ථාවන් නිර්මාණය වීමේ හැකියාවද පවතී.
එබැවින් නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලීන් ද වෙනස් විය යුතුය. ආර්ථිකයේ ව්‍යුහය වෙනස් කිරීමට රජය පහසුකම් සැලසිය යුතුය. රැකියා උත්පාදනය සඳහා ආයෝජන අවශ්‍ය වන අතර රජයට අවසාන විසඳුම්කරු / සේවා යෝජකයා ලෙස ක්‍රියා කළ නොහැකි අතර මිනිසුන් බඳවා ගැනීම සහ ඔවුන්ට වැටුප් ගෙවීම සඳහා ණය ගැනීම හෝ මුද්‍රණය කිරීම දිගටම කරගෙන යා නොහැකිය. ආර්ථිකයේ සම්පත් අඩු ඵලදායිතාවයේ සිට ඉහළ ඵලදායිතා ක්‍රියාකාරකම් දක්වා ප්‍රතිනිර්මාණය කළ යුතු බැවින් සම්පත් ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට බාධා වන නීති සහ රෙගුලාසි ප්‍රතිසංස්කරණය කළ යුතුය.
සමාගම්වලට පිටවීමට සහ ණය ආපසු අයකර ගැනීමට ඉඩ සැලසීම සඳහා බුන්වත්වීම සම්බන්ධව පවතින ක්‍රියා පටිපාටි විධිමත් කළ යුතුය. බැංකු අස්ථාවර කරන බොල් ණය රැල්ලක් ඇති වීම වැලැක්වීම සඳහා විචක්ෂණ නියාමනයක් ශක්තිමත් කළ යුතුය. මෙම ක්‍රියාවලිය වේගවත් කිරීම සඳහා ශක්‍ය නොවන නමුත් ප්‍රමාණය අඩු කිරීමට හෝ ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට අවශ්‍ය සමාගම් සඳහා, කම්කරු රෙගුලාසි ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම් කළ යුතුය. නව රැකියා රෙගුලාසි සහ නව ආයෝජනවලට බාධා කරන බලපත්‍ර නිර්මාණය කිරීම සඳහා ඉඩම් හිමිකම සීමා කිරීම සහ කලින් කෘෂිකාර්මික ඉඩම්වල විවිධ භෝග හෝ ක්‍රියාකාරකම් සිදු කිරීමට ඉඩ දීම ඇතුළු අදාළ කටයුතු සමාලෝචනය කළ යුතුය.
ඉදිරියට ඇති අනතුර
ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟ ක්ෂණික සහන ජනතාව බලාපොරොත්තු වන්නට ඇති නමුත් අවාසනාවන්ත ලෙස ඉහළ බදු, ඉහළ බලශක්ති මිල ගණන්සහ මුදල් අවප්‍රමාණය වීම මහජන කෝපය අවුලුවාලමින් ජනතාව මත ඇති බර පරස්පර විරෝධී ලෙස වැඩි කළේය. අවාසනාවකට මේ මොහොතේ දී දුෂ්කර ප්‍රතිපත්ති මත හිඳ මිස දිගුකාලීනව ප්‍රතිලාභ ලබා ගත නොහැකිය.
පැහැදිලිවම දේශපාලනඥයන් සහ මහජනතාව යන දෙපිරිසම අතර ප්‍රශ්නයේ මූලික කරුණු පිළිබඳ අවබෝධයක් නොපවතී. විවිධ දේශපාලන පක්ෂ මහජන කෝපය ප්‍රයෝජනයට ගැනීමට උත්සාහ කරන අතර කුමන්ත්‍රණ න්‍යායන් සංසරණය වේ. ජනතාවාදී ප්‍රතිපත්ති - සංකීර්ණ ගැටලු සඳහා සරල විසඳුම් - විවිධ පාර්ශවවලින් ඉදිරිපත් කෙරෙනමුත් අවාසනාවකට මේ සඳහා අපට ගත හැකි ඉක්මන් විසඳුමක් නොපවතී. රට නැවත වර්ධන මාවතකට ගෙන ඒම සඳහා ගමන් කළ යුත්තේ දිගුකාලීන, දුෂ්කර මාවතක ම පමණි.
මෙහි ඇති භයානක තත්ත්වය වන්නේ කෝපාවිෂ්ට ජනතාවක් ප්‍රතිසංස්කරණ අත්හැර විවිධ කෙටිකාලීන සම්ප්‍රදායික නොවන ප්‍රතිපත්ති අනුගමනය කරන පක්ෂවලට ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීමට පෙළඹීමේ සම්භාවිතාවයි. මෙය බරපතල වැරැද්දක් බවට පත් වන්නේ අද පවතින ගැටලු පවා අසමතුලිත, අසම්මත සහ ස්වදේශික විකල්ප විසඳුම්වල ප්‍රතිඵලයක් වීමෙනි. මේ වන විට ආර්ථිකය සෙමෙන් ස්ථාවර වෙමින් පවතින නමුත් යථා තත්ත්වයට පත්වීම ආරක්ෂිත මට්ටමක පවතින බවට තහවුරු නොවේ. වැරදි පියවර කීපයකින් වුවත් යම් යම් දේවල් ඉතා ඉක්මනින් නරක අතට හැරීමට ඉඩ කඩ පවතී.
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රශ්න තමන් විසින්ම ඇති කර ගත් ඒවා වන අතර, ජනතාව අතීතයේ සිදු වූ වැරදි සඳහා වන්දි ගෙවමින් සිටී. තවමත් සිදු වන දේවල් අයහපත් මට්ටමක පැවතියා වුවත්, නිවැරදි ප්‍රතිසංස්කරණ සමඟ ආදායම් නැවත වර්ධනය කර ගැනීමේ හැකියාව පවතී. මහජනතාව, ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් සහ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් බවට පත්වන්නන් අතීතයේ සිදු වූ වැරදිවලින් ඉගෙන ගත යුතු අතර තවදුරටත් ඉක්මන් විසඳුම් සඳහා පෙළඹවීමෙන් වැළකී සිටිය යුතුය.
සටහන: මුදල් ප්‍රතිපත්තියට අනුකූල නම් ගෙවුම් ශේෂ ගැටලු නොමැතිව ස්ථාවර විනිමය අනුපාතිකයක් පවත්වා ගැනීමට හැකි වේ, මුදල් අඛණ්ඩව මුද්‍රණය කරන්නේ නම් ස්ථාවර විනිමය අනුපාතයක් පවත්වා ගත නොහැක.