ශ්‍රී ලංකාවේ වත්මන් පරිපාලනය, සීනි කිලෝවක බදු රුපියල් රු 50 සිට ශත 25 ට අඩු කල බවට වාර්තා වුණා. ඒ සමගම ආණ්ඩුව සමග ඉතා සමීපව ඇසුරු කරන බලවත් වෙළෙන්දෙකු හට අසාමාන්‍ය ලෙස විශාල සීනි ප්‍රමාණයක් ආනයනය කරන්න ඉඩ හදලා ඒවා රේගුවෙන් නිෂ්කාශිත (බදු ගෙවීමෙන් අනතුරුව භාණ්ඩ මුදවා ගත් මිල) මිලට වඩා ඉහළින් විකුණලා, විශාල ලෙස ලාභ අරන් දීලා කියලා බොහෝ දෙනා චෝදනා කරනවා. මුදල් අමාත්‍යංශ නිලදාරියෙක් ප්‍රකාශ කළේ එක් රැයකින් සිදුවන බදු වෙනස්කම් නිසා වෙළදුන් කිහිපදෙනෙක් අසීමිත ලාභ ලබා ගැනීම සෑම රජයක් සමයේම සිදුවූ බවයි. එළෙසම භාණ්ඩ මිල අඩු කිරීමේ මූලික අපේක්ෂාවෙන් බදු අඩු කල විටකදී එය “බදු වංචාවක්” ලෙස අර්ත දැක්වීම නිවැරදි නොවන බවද ඔහු තවදුරත් පැවසුවා.
විපක්ෂය මේ පිළිබද චෝදනා කරමින් ප්‍රකාශ කලේ නිෂ්කාශිත මිලට වඩා වැඩියෙන් සමහර තොග සතොසට ගෙනත් දාල කියලා. ඉහත කී ක්‍රියාවලියේ ප්‍රතිපලයක් ලෙස භාණ්ඩාගාරය රුපියල් බිලියන 15.6 ක බදු ප්‍රමාණයක් අහිමි කරගෙන ඇති බවත් විපක්ෂය ප්‍රකාශ කරනවා. මේ පිළුබද සංවාදය අලුත් වුණේ සීනි වලින් පැනවූ බදු අහිමි වීම පිළිබදව පාරිලිමේන්තුවේ COPA කමිටුවේ සාකච්ක්චාවට ගැනුනු වාර්තාවත් සමගයි.
මේ චෝදනා ඇත්ත ද?
භාණ්ඩාගාර ලේකම් එස් ආර් ආටිගල, කොළඹ මාධ්‍යවේදීන් අමතමින් කියා සිටියේ හදිසි බදු වෙනස්වීම් වත්මන් පරිපාලනයට පමණක් සීමා නොවෙන දෙයක් වන අතර සහ එය මීට පෙර සිදුවූ දෙයක් බවයි. මිල පහත හෙළීම සඳහා හිතාමතාම බදු අඩු කළ විට එය 'බදු අලාභයක්' සිදුවී ඇතැයි කියා හැදින්වීම වැරදි බවයි එතුමාගේ අදහස වුණේ.
අපි 2016 වසරේ දී සිදුවූ දේ පිළිබදව තවත් විස්තරාත්මක ලෙස බලමු.
“මීට පෙර ගැසට් පත්‍රයක් හරහා එක් රැයකින් විශාල බදු වෙනස්කම් සිදු කරලා තියෙනවා. 2016 වසරේ ජූලි මාසයේදීත් රු. 30ට පැවති සීනි බද්ද ශත 25 දක්වා එක් රැයකින් අඩු කරා. ඒට මාස දෙකකට පස්සෙ නැවත සීනි බද්ද රු.15 දක්වා වැඩි කලා. ඒත් මෙතනදි එළෙස නැවත බදු අඩු කිරීමක් සිදු කර නැහැ. තවමත් බද්ද ශත 25යි" ආටිගල මහතා පැවසුවා.
2016 වසරේදී අදාල එම මාස දෙකේදී ශ්‍රී ලංකාවට සීනි මෙට්‍රික් ටොන් 145,000 ක් ආනයනය කර ඇති බවත් සෑම මසකම ශ්‍රී ලංකාවේ සීනි ටොන් 55,000 ත් 60,000 ත් අතර ප්‍රමාණයක් පරිභෝජනය කර ඇති බවත් ආටිගල මහතා ප්‍රකාශ කළා. ශ්‍රී ලංකාවේ දුබුරු සීනි නිපදවන්නෙ ශ්‍රී ලංකාවෙ රජයට අයිති ව්‍යාපාරයක් මගින්. ඔවුන් නිපදවන දුබුරු සීනි ලෝකවෙළදපොළේ දුබුරු සීනි වලට වඩා මිලෙන් ඉතා වැඩියි. එයට හේතුව ඔවුන් දුබුරු සීනි නිපදවීම ඉතාම අකාර්යක්ෂමයි. එම නිසා දුඹුරු සීනි ආනයනයට ඉතා ඉහළ බද්දක් පනවා තිබුණේ රජය මගින් නිපදවන නිපදවන සීනි නිශ්පාදන ආරක්ෂා කිරීමටයි. නමුත් දැන් එම බද්දද කපා හැර තිබෙනවා.
සීනි අර්බුදයේදී ප්‍රශ්නයට විසදුම් සෙවීම වෙනුවට අපට දකින්නට ලැබෙන්නේ එකිනෙකා වෙත ඇගිලි දික්කර ගැනීමයි.
අතීතයේ පවා මෙවැනි වංචාවන් පිළිබද වාර්තාවන බොහෝ අවස්තාවලදී සිදුවන්නේ කලින් පැවති රජයන් සමයේදී සිදුවූ වංචා සහ දැන් පවතින රජයේ වංචා පිලිබද සංසන්දනයක් විනා ප්‍රශ්ණයට පිලිතුරු සැපයීම නොවේ. එක වැරැද්දක් වෙනුවෙන් වැරදි දෙකක් කිරීමෙන් පළමු වැරැද්ද නිවැරදි නොවන බව බොහෝ අයට නොවැටහීම ගණගාටුවට කරුණකි.
මද්‍යම රාත්‍රියේ ගැසට් පත්‍ර නිකුත් කිරීම සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය
ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යම රාත්‍රියේ ගැසට් පත්‍ර නිකුත් කිරීම ගැන බැලුවොත්, කලින් පවත්වන පූර්ව විවාදයකින් තොරව බදු වෙනස් කිරීම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනය සමච්චලයට ලක් කරන බව පෙනී යනවා. අපි ශ්‍රී ලංකාව බ්‍රිතාන්‍ය සමග සැසදුවොත්,රාජකීය පරමාධිපත්‍යය (විවාදයකින් තොරව පාලකයා විසින් බදු අය කිරීම) ආරම්භ කල බ්‍රිතාන්‍යයද අයිතිවාසිකම් පිලිබඳ පනත මගින් මෙය ඉවත් කර ඇති බව පෙනී යනවා.
මහා බ්‍රිතාන්‍යයේ බදු අය කල හැක්කේ සාමූහික තීරණ ගැනීමෙන් පමණක් බව මැග්නකාටා ප්‍රඥප්තිය ඉදිරිපත් කිරීමෙන් තහවුරු කල අතර පළමුවැනි එඩ්වර්ඩ් රජතුමා විසින් එය තව දුරටත් ශක්තිමත් කරණු ලැබුවා.
එම ප්‍රඥප්තිය මගින් රජතුමා “ .for no need will we take such manner of aid, mises (taxes) or prises (assessments) from our realm henceforth except with the common assent of all the realm and the common profit of the same realm, saving the ancient aids and prises due and accustomed.” ලෙස එගතාව පල කර තිබෙනවා. එනම් බදු අයකල හැක්කේ සාමූහික තීරණයකින් පමනක් බවත් දැනුම් දීමකින් තොරව හිතුමනාපයට බදු අය කිරීම නොකරන බවටත් එකග වී තිබෙනවා.
බ්‍රිතාන්‍ය එලෙස අවසන් කල කටුක බදු ක්‍රමය ශ්‍රී ලංකාවේ පර්ලිමෙන්තුවෙන්ම සෑම මද්‍යමරාත්‍රියකදීම බදු පනවමින් සහ ඉවත් කරමින් නිකුත් කරන ගැසට් පත්‍ර අනුමත කිරීමෙන් නැවත බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයට පෙර පැවති තත්වයට අපිව ගෙන යනු ලබනවා.
මේ ගැසට් පිලිබද ප්‍රශ්ණ කිරීමේදී ආටිගල මහතා ප්‍රකාශ කලේ 2020 දී සීනි ආනයනය කරන්නෙත් 2016දී සීනි ආනයනය කල වෙළදුන්ම බවයි.
ඔහු ප්‍රකාශ කලේ “2020 ඔක්තෝබර් 13 වන දින සීනි බද්ද ශත 25 දක්වා අඩු කරන විට ගොඩබෑමේ සීනි පිරිවැය (පිරිවැය-රක්ෂණ-නැව් භාණ්ඩ) රුපියල් 72 ක්" ව තිබූ බවයි. පනවනු ලැබූ රු. 50ක බද්ද සමඟ පිරිවැය පමණක් රුපියල් 122 ක් පමණ වුණු බවත් ඒ වන විට සීනි කිලෝග්‍රෑමයක් රුපියල් 135 ත් 140 ත් අතර ප්‍රමාණයට සිල්ලරට වෙළදාම් වුණු බවත් ඔහු ප්‍රකාශ කළා.
“දෙසැම්බර් මාසය වන විට බදු වලට පෙර (CIF Value) කිලෝවක් රුපියල් 85 ක් දක්වා ඉහළ ගියා. නමුත් සීනි කිලෝවක මිල රුපියල් 135 සිට 114 දක්වා පහත වැටුනා. ආටිගල මහතා ප්‍රකාශ කළා.
එය එලෙස සිදු වුනේ කොහොමද? අපි බද්ද ශත 25 දක්වා අඩු කළාට දිනකින් දෙකකින් මිල පහළ වැටෙන්නේ නැහැ. අනෙක් භාන්ඩවලටත් එය එසේමයි. එයට හේතුව වෙළඳපොළේ ඔලිගොපොලිස්ටික් ස්වභාවයයි. (Oligopoly - වෙළදපොල කතිපෙයාදිකාරයක් හෙවත් වෙළදුන් ඉතා කිහිපදෙනෙක් වෙළදපොළ පාලනය කිරීම)
බදු පහළ දැමූ විට මිල පහල වැටෙන්නෙ සෙමින් වුණත් බදු ඉහළ නැංවුවහොත් වෙළඳුන් ද එක රැයකින් මිල ඉහළ දමනු ලබනවා.
එක් වාර්තාකරුවෙකු මෙම මාද්‍ය හමුවේදී පවසා සිටියේ එක් ආනයනකරුවෙකු පමණක් මෙම කාල සීමාව තුළ මුළු මුලු සීනි ප්‍රමාණයෙන් 39% ක් ආනයනය කර ඇති අතර ඉතිරි පස්දෙනාම 45% ක් ආනයනය කර ඇති නිසා වර්තමාන මතභේදය හටගත් බවයි.
විශ්ලේෂකයින් පවසන්නේ ඔලිගොපොලීස් (Oligopoly - වෙළදපොල කතිපෙයාදිකාරයක් හෙවත් වෙළදුන් ඉතා කිහිපදෙනෙක් වෙළදපොළ පාලනය කිරීම) ගොඩනැගීම, නිරන්තරයෙන් සහ හදිස්සියේ සිදුවන බදු ප්‍රතිපත්තිවල ප්‍රතිපලයක් විය හැකි බවයි. නිතර බදු ඉහළ පහළ දැමීමෙන් කුඩා ආනයනකරුවන් වෙළදපොලෙන් ඉවත්ව යන්නෙ ඔවුන්ට එම බදු ඉහලපහල යෑම දරා ගැනීමට නොහැකි නිසයි. බදු කම්පනයෙන් කුඩා නිදහස් ව්‍යවසායන් විනාශ කර ඇති අතර ඉතිරි වන්නේ විශාල ක්‍රීඩකයන් කිහිප දෙනෙකු පමණයි. “සීනි මත පනවාතිබූ බද්ද රු.30 සිට ශත 25 දක්වා අඩු කර නැවත එම බද්ද රු. 15 දක්වා වැඩිකලවිට වෙළදපොලේ සිටියේ ආනයන කරුවන් 5 දෙනෙක් පමණයි. නමුත් ඊට කලින් ආනයනකරුවන් 60 දෙනෙක් පමණ වෙළදපොළේ සිටියා.
ආටිගල මහතා පවසා සිටියේ බදු අඩු කිරීමෙන් පසුව නැවත බදු වැඩි කිරීමක් සිදු කලා නම් වංචාවක් සිදුවූ බවට චෝදනා එල්ල කල හැකි බවයි. නමුත් එලස බදු වැඩිවීමක් සිදු නොකළ නිසා එලෙස චෝදනා කිරීම සාදාරණ නොවන බව එතුමා පැවසුවා.
බදු වෙනස් කිරීම් පිළිබඳ කලින් තොරතුරු ලැබෙන හෝ බදු වෙනස් කිරීමට දේශපාලඥයන්ට බලපෑම් කළ හැකි වෙළදුන්ට විශාල බදු ලාභ උපයා ගැනීමට හෝ පාඩු වළක්වා ගැනීමට පුළුවන්. Bonded warehouse ඇති පුද්ගලයින් ද (හෙවත් භාණ්ඩ ආනයනය කර නිදහස් නොකර ගබඩා කල තබගත හැකි ගබඩා වලට බදු ගෙවීම සිදුකල යුතුවන්නේ භාණ්ඩ ගබඩාවෙන් ඉවතට ගන්නා දිනයට වලංගු බදු ප්‍රමානයයි.) කෙසේ හෝ ව්‍යාපර කරගෙන යන්වා. නමුත් මෙය දැඩි ලෙස බලපාන්නේ කුඩා ආනයනකරුවන්ට සහ මද්‍යම ප්‍රමාණයේ ව්‍යාපාරිකයන්ටයි.
අනවශ්‍ය ලෙස වෙළදපොළ මැදිහත්වීම
ඒ අනුව මෙලෙස සිදුවන අනවශ්‍ය වෙළදපොළ මැදිහත්වීම නිසා බදු අඩුකිරීමට ආසන්න දිනකදී ගබඩා වලින් සීනි තොග නිදහස් කරගත් ව්‍යාපාරිකයන් විශාල පාඩු ලබන අතර බදු අඩු කිරීමෙන් පසුව තොග නිදහස් කරගත් ව්‍යාපාරිකයන් විශාල ලාභ ලබනවා.
වාර්තාකරුකු ආටිගල මහතාගෙන් ප්‍රශ්ණ කර සිටියේ එකවර විශාල ප්‍රාමණයකින් ආනයන බදු වෙනස් කිරීමකින් තොරව සාමාන්‍යයෙන් 5%, 10%, 15% ලෙස ක්‍රමාණුකූලව අඩු වැඩි කිරීමෙන් වෙළදපොළ අක්‍රමකිතා වලට ඇති ඉඩ ඇහිරෙනවා නේද යන්නයි.
එහිදී එතුමා ප්‍රකාශ කලේ වෙළදපොල හොදින් ක්‍රියාත්මක වන මනංකල්පිත ලෝකයක එසේ කල හැකි වුවත් එකාදිකාර තිබෙන වෙලදපොලවල් වල බටහිර රටවල් වල ක්‍රමයට ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කල නොහැකි බවයි. “අපි මේ කතා කරන්නෙ කෘෂිකාර්මික භාණ්ඩ ගැන. අපේ දේශීය ගොවියා සහ දේශීය පාරිභෝගිකයා කියන දෙන්නම අපි රකින්න ඕන. පිටරටවල් වල වගේ තිරිගුපිටි මුහුදෙ ගිල්ල මිල තියාගන්න අපිට බැහැ" එතුමා ප්‍රකාශ කළා.
කෙසේවෙතත් 2016 වර්ශයේ සීනිවල මිල වැඩිකර තිබෙන්නෙ ක්‍රම ක්‍රමයෙන්. ශත 25ට තිබූ බද්ද මුලින්ම රු. 2ක දක්වාත්, නැවත නොවැම්බර් මාසයේදී එය රු. 11දක්වාත් නැවත දෙසැම්බර් මාසයේදී රු.13 දක්වාත් මිල ඉහළ දමා තිබෙනවා.
“එය ආදායම් අලාභයක් නොවේ. මෙය බදු ප්‍රතිපත්තියේ කොටසක්. ආදායම් පාඩුවක් වැනි දෙයක් නැහැ" ආටිගල මහතා ප්‍රකාශ කළා. ඒ අනුව බී ලූණු වලට පනවා තිබූ බද්දත් රු. 40 සිට ශත 25 දක්වා අඩු කර ඇතිබවත්, පාර්ලිමේන්තුවේ රාජ්‍ය මූල්‍ය කමිටුව පාඩුව ගණනය කර ඇත්තේ රු.50 සිට ශත 25 දක්වා වෙනස වන රු.49.75ක මුදල එදා පටන් ආනයනයන කර ඇති සියලුම සීනි ප්‍රමාණයෙන් ගුණ කිරීමෙන් බවයි. එම ගණනය කිරිමට අනුව අද වෙනකන් ආනයනය කරපු සීනි වලට ගාන්ං හැදුවොත් තවත් පාඩු එකතු විය යුතුයි. නමුත් එසේ විය නොහැකියි.” ආටිගල මහතා පැවසුවා.
බදු අඩු කිරීම රජයේ බදු ප්‍රතිපත්තියේ කොටසක් වන අතර අවසානයේදී මිල පහත වැටී ඇති නිසා බදු ‘අලාභයක්’ ලෙස ගුණාංගීකරනය කිරීම නිවැරදි නොවන බව ආටිගල පැවසුවා.
Link to the English article: https://economynext.com/sri-lanka-sugar-scam-saga-questionable-tax-changes-not-new-no-revenue-loss-finance-ministry-79743/