ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක්ට අඩුවෙන්ම තේරුම් අරගෙන තියෙන සංකල්පයක් තමයි “වෙළඳපොළ” කියන්නෙ. බොහෝ දෙනෙක් හිතන්නේ සාමාන්‍යයෙන් සති පොළක් වගේ දෙයක් තමයි වෙළඳපොළක් කියන්නෙ කියල. ඔව් සති පොළක් වෙළඳපොළක් වුණාට වෙළඳපොළ සංකල්පය ඊට වඩා ගැබුරුයි. අන්න ඒ වෙළඳපොළ සංකල්පය තේරුම් ගන්න බැරි වීම නිසා තමයි බොහෝ දෙනෙක්ට ඛණිජ තෙල් මිල ඉහළ යාම වගේ දේවල් තේරුම් ගැනීමට අපහසු. අද ලිපිය සාමාන්‍ය ජනතාවට එතරම් ජනප්‍රිය මාතෘකාවක් වෙන එකක් නැති වුණත් ආර්තික විද්‍යාවෙන් යතාර්තය පැහැදිලි කිරීම වැදගත්.
තෙල් මිල වැඩි කරන ඕනෑම අවස්තාවක ජනතාව අතර ඒ පිළිබදව ප්‍රසාදයක් ඇති වෙන්නෙ නෑ. හැමෝම දන්න විදියට තෙල් මිල වැඩි වීමත් එක්ක සියලුම පාරිභෝගික භාණ්ඩ වල මිල නිරායාසයෙන් වැඩිවීම ඊට හේතුවයි. බස් ගාස්තු වල සිට එළවලු, පළතුරු ඇතුලු සෑම පාරිභෝගික භාණ්ඩයකටම එය බලපානු ලැබීම තෙල් මිල දේශපාළනීකරණය වීමටත් බලපානු ලබනවා.
මුලින්ම අපි බැලිය යුත්තේ තෙල් මිල ලෝක වෙළඳපොළේ තෙල් මිල ඉහළ පහල යන්නේ කුමන හේතුවකට යන්නයි. ලෝකයේ විවිධ රටවල් ඛණිජතෙල් වෙලදපොළට ඛණිජ තෙල් සපයනු ලබනවා. එක් එක් රටවල් වල ඛණිජ තෙල් නිධි වලින් ඛණිජ තෙල් නිස්සාරණයට යන මුදල තෙල් නිධිය පිහිටා ඇති ආකාරය අනුව එකිනෙකට වෙනස්. කැනඩාව වැනි රටවල ඇති ඛණිජ තෙල් නිධි වලින් තෙල් නිස්සාරණය මැද පෙරදිග ඇති තෙල් නිධි වලින් තෙල් නිස්සාරණයට වඩා මිල ඇධිකයි. අදාළ කලාපවල කාලගුණික, දේශපාලන හේතු මත ලෝක ඛණිජ තෙල් වෙළදපොළට සැපයෙන ඛණිජ තෙල් වල ඉල්ලුම සහ සැපයුම අනුව ලෝක වෙළදපොළේ තෙල් මිල ඉහළ පහල යනු ලබනවා. පසුගිය වසරේ අප්‍රේල් සමයේ ලෝකයේ බොහෝ රටවල් වල සංචරණ සීමා පනවා තිබූ නිසා තෙල් පරිභෝජනය අඩු වූ නිසා ඛණිජ තෙල් මිල ඉතා පහළට වැටුනා. නමුත් දන් ලොකයේ බොහෝ රටවල් ක්‍රමයෙන් කෝවිඩ් තත්වයෙන් මිදීමත් සමග තෙල් සඳහා පවතින ඉල්ලුම වැඩිවෙමින් පවතිනවා. සරළවම කියනවා නම් වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම සහ සැපයුම මත තෙල් මිල තීරණය වනු ලබනවා.
එහි සරළ තේරුම තමයි ආර්තික විද්‍යාවට අනුව ලෝක වෙළඳපොළේ ඛණිජ තෙල් වල මිලෙන් එම භාණ්ඩය පිළිබඳ විශාල පණිවිඩයක් ලබා දෙනවා. එනම් එම භාණ්ඩය දුර්ලභ භාණ්ඩයක්ද එසේත් නැතිනම් දුර්ලභ නොවන පහසුවෙන් මිලදී ගත හැකි භාණ්ඩයක්ද යන පණිවිඩයයි. ආර්තික විද්‍යාවේ භාෂාවෙන් කියනවා නම් සීමිත සම්පතක්ද නැද්ද යන්න අදාළ කාලයට සාපේක්ෂව පණිවිඩය ලබා දෙන්නේ “මිල" කියන සංකල්පය මඟින්.
මිල වැඩි වන විට පාරිභෝගිකයන්ට එය අරපිරිමැස්මෙන් භාවිතා කරන්නටත් මිල අඩු වන විට එය වැඩිපුර භාවිතා කල හැකි බවත් යන පණිවිඩය ලබා දෙන්නේ මිල යන සංකල්පයයි. වෙළදපොළ ක්‍රමය කියන්නේ ඔන්න ඔය මිල කියන සංකල්පය මත ක්‍රියාත්මක වීමට ඉඩ දීමයි. එවිට සීමිත සම්පත් මොණවාද යන්න පිළිබඳව පාරිභෝගිකයන්ට මෙන්ම නිෂ්පාධකයන්ට නිරායාසයෙන්ම තොරතුරු සන්නිවේදනය කරන මාර්ගය වන්නේ “මිල” යි.
භාණ්ඩ වල මිල අඩු වන විට ඒවා වැඩිපුර පාරිභෝජනයට ගත හැකි බවත් භාන්ඩ වල මිල වැඩි වන විට එවැනි භාන්ඩ වැඩි වැඩියෙන් නිෂ්පාධනය කළ යුතු බවට නිෂ්පාධකයන්ටත් පණිවිඩය ලබාදීම තමයි වෙළදපොළ ක්‍රමයේ තේරුම.
අප මීලඟට බැලිය යුත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ හැමදාම කතා කරන ඛණිජ තෙල් පිළිබද තත්වය සිදුවන්නේ වෙළඳපොළ ක්‍රමයට අනුවද එසේත් නතිනම් වෙනත් ක්‍රමයකට යන්නයි.
සරළම පිළිතුර නැත යන්නයි. ශ්‍රී ලංකාවේ තෙල් මිල ස්තාවරව පවත්වා ගැනීමට පැවති රජයන් උත්සහ කිරීමෙන් මුලු රටම විශාල අර්බුදයකට පැමිණ තිබෙන බව රහසක් නොවේ. “ලෝක වෙළඳපොළේ තෙල් මිල ඉහළ පහල යන විදියට තෙල් මිල ඉහළ පහල යාමට රජයක් තිබෙන්න ඕනද?” වැනි විවිධ මිත්‍යා මතවලින් මේ ප්‍රශ්ණය තවත් සංකීර්ණ වී තිබෙනවා. අප මුලින්ම තේරුම් ගත යුතු වන්නේ මිල යනු අප භාණ්ඩයක් මිලදී ගැනීමට ගෙවන මුදලට වඩා එහා ගිය දර්ශකයක් බවයි.
“මිල” තුල ශ්‍රමය, ලාභය, අමුද්වය, අදාළ භාන්ඩය සඳහා ඒවා නිෂාපධනය කිරීමට අවශ්‍ය සම්පත් සීමිතද නැද්ද, ලෝක වෙළඳපෝළේ තත්වයන් වැනි කාරණා ගණනාවක් කැටිව තිබෙනවා. ඒ අනුව ඛණිජ තෙල් ශ්‍රී ලංකාවේ නිෂ්පාධනය කල නොහැකි නිසා එහි මිල ලෝක වෙළඳපොළේ මිලට අනුරූප වන ලෙස වෙනස් වීමට හැරීම හෙවත් වෙළඳපොළ ක්‍රමයට අනුගත වීම තමයි වඩාත් උචිතම ක්‍රමය. බොහෝ දෙනෙක් අසන ප්‍රශ්නය නම් නිතරම තෙල් මිල වෙනස් විම අනුව බස්ගාස්තු සහ අනෙකුත් සෑම දෙයකම මිල වෙනස් වන්නේද යන්නයි. ඔව්. එය එසේ විය හැකියි. එසේත් නැතිනම් සැලකිය යුතු කාල පරතර අනුව එය වෙනස් කල හැකියි. අපි එද්නෙදා මිලදී ගන්නා බොහෝ භාණ්ඩ වල මිල දිනපතා ඉහළ පහල යනු ලබනවා. එළවලු, පලතුරු, මාලු වර්ග පමණක් නොවෙයි ශ්‍රී ලංකාවේ රත්‍රන් මිල ගණන් සහ උකස් මධ්‍යස්තාන වලින් ලබාදෙන මිල ගනන් පවා නිතරම ඉහළ පහළ යාම ඉතාම ස්භාවිකයි. එපමනක් නොව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ භාණ්ඩාගර බිල්පත් සහ බැදුම්කර මිල ගණන් පවා කාලයත් සමග සහ පවතින තවය අනුව වෙනස් වනවා (පොළී අනුපාත). කොටස් වෙළඳපොළේ කොටස් වල මිල ගනන් දිනපතා වෙනස් වනවා. වැදගත් වනේ මිල ඉහළ පහළ යාමෙන් පාරිභෝගිකයාටත් නිෂ්පාධකයාටත් ලබාදෙන පණිවිඩයයි. එලෙසම එළෙස මිල වෙන්ස් වන්නේ කිසියම් හේතුවකට හෝ හේතු සමුදායකට අනුකූලවයි.
සැබවින්ම මේ තෙල් මිල වැඩි වන්නට තිබුණේ මීට සෑහෙන කාලයකට පෙරයි. පසුගිය රජය හදුන්වාදුන් මිල සූත්‍රයෙහිත් විනිවිධභාවය සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම පිළිබඳ ගැටලු පැවතුනා. මැතිවරණය ආසන්නයේදී ලෝක වෙළඳපොළේ තෙල් මිල ඉහළ ගිය අවස්තාවකදී ශ්‍රී ලංකාවේ මිල අඩු කරනු ලැබුවා.
වෙළඳපොළේ තිබෙන තත්වයන් සමග මිල වෙනස් නොකරමින් එක වර මෙලෙස මිල වෙනස් කිරීමෙන් සිදුවන්නේ ආර්තිකයට විශාල බලපෑමක් ඇති වීමයි. මිල වැඩිවීම අවශ්‍යතාවක් වුවත් සැබවින්ම අවශ්‍යවන්නේ වෙළදපොළ ක්‍රමයට අනුව මිල උස් පහත් වන ක්‍රමයක් සැකසීමයි. මිල වැඩි කිරීමෙන් පමණක් දැනට විශාල පාඩුවක් ලබන ඛණිජ තෙල් නීතිගත සංස්තාව හෝ එම සංස්තාවෙන් ණයට තෙල් ලබාගෙන විදුලිය නිෂ්පාධනය කරන ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය හෝ විදුලි බල මණ්ඩලයෙන් විදුලිය ලබාගෙන දුවන ජල සම්පාදන සහ ජලපවහන මණ්ඩලය සහ එම ආයතන වල පාඩුව පියවීමට මුදල් අච්චු ගසා මුදල් සපයන ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට පත්ව තිබෙන අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට අපහසුයි. ප්‍රශ්ණය කොතරම් බැරෑරුම් දැයි රූපවාහිනී සංවාදයකට සහභාගී වෙමින් වර්තමාන ඛණිජ තෙල් අමාත්‍යවරයා ප්‍රකාශ කළේ ඛණිජ තෙල් ආනයනයට විදේශ මුදල් නොමැති බව බැංකු ප්‍රකාශ කල නිසා භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයා හරහා සියලු බැංකු ප්‍රධානීන් කැඳවා විදේශ මුදල් ලබාදෙන ලෙසා ආයාචනයක් සිදු කළ බවයි.
ශ්‍රී ලංකාව ආසන්න වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 3.5ක පමණ මුදලකට ඛණිජ තෙල් වසරක් තුලදී ආනයනයනය කරනු ලබනවා. එය අපගේ ප්‍රධානතම ආනයන භාණ්ඩයක්. ඒ මත සෑම රජයක්ම පැනවූ බදු රජයේ මූලික ආදායම් මාර්ගයක්ද වනවා. එය අදායම් මාර්ගයක් වුවත් රජයේ වියදම් අපගේ අදායම් වලට වඩා කිහිප ගුණයකින් වැඩි නිසා රජයේ ආදායම් රජයේ වියදම් පියවීමට කිසිසේත් ප්‍රමාණවත් නෑ.
මිල සංශෝධනය නොකිරීම නිසා සහ බදු වෙනස් කිරීම නිසා රජයට සිදුවූ පාඩුව පහත වගුවෙන් දක්වා තිබෙනවා.
නව මිල සංශෝධනයෙන් පසුව පෙට්‍රල් සහ ඩීසල් සඳහා නව ලාභ / පාඩු සහ වියදම් පහත දක්වා තිබේ.
ඒ අනුව දැනටමත් බදු අය කිරීමෙන් පසුව ඩීසල් ලීටරකින් රු.12ක පාඩුවක් ඛණිජ තෙල් සංස්තාව දරනු ලබනවා.
බොහෝ දෙනා සිතන්නේ ලෝක වෙළඳපොළේ මිල අනුව ඛණිජ තෙල් වල මිල ඉහළ පහළ යාමෙන් වැඩිම පාඩු ලැබෙන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ දුප්පත් ජනතාවට බවයි. නමුත් ලෝක බැංකුව සිදු කල අධයනකින් තහවුරු වී තිබෙන්නෙ සැබවින්ම ලෝක වෙළදපොළේ මිල අනුව තෙල් මිල නොවෙනස් වීමේ වැඩිම වාසිය ලැබෙන්නේ සමාජයේ ඇති හැකි සමාජ තල වලට බවයි.
එයට හේතුව නම් අඩු මිලට තෙල් ලබා දෙන්නේ බදු ගෙවන ජනතාව ගේ බදු වලින් වීමත් වැඩිපුරම තෙල් පරිභෝජනය කරන්නේ බදු ගෙවිය හැකි එහෙත් බදු අය කර නොගන්නා පුරවැසියන් වීමත්ය. සාමාන්‍ය පුරවැසියන් ඛනිජ තෙල් බොහෝ විට භාවිත කරනේ විදුලිය, සහ ඔවුන්ගේ ප්‍රවාහන කටයුතු සදහායි. ඒ අනුව ලෝක බැංකුවට අනුව සමස්ත ඛණිජතෙල් පරිභෝජනයෙන් සමාජයේ ධනවත් නොවන පිරිස භාවිතා කරන්නේ 30%ක් පමණයි. ඉහලම ආදායම් ලබන සමාජ තල වල පුරවැසියන්ගේ 30%ක ප්‍රමාණය මුලු ඛණිජ තෙල් පරිභෝජනයෙන් 70%ක්ම පරිභෝජනය කරයි.
ඒ අනුව පෙට්‍රල් සහ ඩීසල් මිල අඩුවට පවත්වා ගැනීමෙන් වැඩිම වාසිය හිමිවන්නේ ඒ සදහා වැඩි මිලක් ගෙවීමට හැකියාව ඇති පිරිසටයි. එම මිල අඩුවට තබා ගැනීමට වැඩිම බදු මුදල් ගෙවන්නේ දුප්පත්ම ජනතාවයි. එහි තේරුම ඉන්ධන මිල වැඩි වීම සමාජයේ අඩු ආදායම් ලාභී පිරිස් වලට බලපාන්නේ නැතැයි යන නිගමනය නොවේ. ධීවරයන්ට, ත්‍රී රෝද රත රියදුරන් ඇතුලු සැමටම එය නිසැකවම බලපානු ලබනවා. දුප්පත් ජනතාවට තෙල් මිල ඉහළ යාම නිසා සිදුවන බලපෑම අවම කිරීමට ඔවුන්ට මුදල් සහනාධාර ලබාදීම වැනි ක්‍රියාමාර්ග ගත හැකියි. නමුත් දුප්පත්ම ජනතාවට සිදුවන හානිය අවම කිරීමේ අරමුණික් පාඩු සහිතව තෙල් මිල අඩු කිරීමෙන් සිදුවන්නේ දුපපත් බදු ගෙවන්නගේ මුදල් එය දැරිය හැකි සමාජ තල වල පුද්ගලයන්ට සහන මිලකට ඉන්ධන මිලදී ගැනීමට හැකි වීමයි. නමුත් වැදගත් වන්නේ මිල අනුව නැතහොත් වෙළද පොළ ක්‍රමයට අනුකූලව තෙල් මිල ඉහළ පහළ යන ක්‍රමයක් සකස් කිරීම විනා නිතරම තෙල් මිල දේශපාලන න්‍යාය පත්‍රය අනුව මැතිවරණ ලං වෙද්දී ලෝක වෙළදපොලේ මිල අඩු වුණත් තෙල් මිල වැඩි කිරීම හෝ තෙල් මිල අඩු කාල වලදී ජනතාවගෙන් වැඩි මිලක් අය කර ගැනීම නොවේ.
2021 ජුනි 18 වන දින අරුණ පුවත්පතේ පළ වූ ලිපියක්