පුංචි කාලේ මගේ රට ගැන රචනාවක් ලියද්දි, හුඟක් අය ලිව්වේ “ශ්‍රී ලංකාව දියුණු වෙමින් පවතින රටක්” කියලා. ඉතිං ඒ අවුරුදු 20 - 30ට විතර කලින්. සමහරවිට ඊටත් වඩා එහාට යන්නත් පුළුවන්. හැබැයි තාමත් ලංකාව කියන්නේ දියුණු වෙමින් පවතින රටක්. ඉතිං කවද්ද මේ දියුණුව කියන දිනුම් කණුවට අපි ලං වෙන්නේ? ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වෙන්න එහෙමත් නැත්නම් පරක්කු වෙන්න, නතර වෙන්න, අසාර්ථක වෙන්න හේතු ගොඩක් තියෙනවා. සමහරු කියනවා ලංකාව පසුගිය කාලේ ලාභ නොලබන ව්‍යාපෘතිවලට වියදම් කරලා පාඩුවක් කර ගත්තා කියලා. ඒත් තවත් සමහරු කියනවා ලංකාවේ අසාර්ථකත්වයට හේතුව බලයට ආපු හැම ආණ්ඩුවක්ම කරපු වංචාව, දූෂණය කියලා. මේ හැම දෙයක් ම අඩු වැඩි වශයෙන් ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට හේතු වෙලා තියෙනවා.
විශාල රාජ්‍ය අංශයක් තිබීම, පමණ ඉක්මවා ගිය රජයේ වියදම්, පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යාපාර, ඒවායේ ක්‍රියාකාරීත්වය වැඩි කිරීමට සමත් සානුබලයක් නොතිබීම, විනිවිදභාවයක් නැති ගනුදෙනු, රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල විශාල සේවක පිරිසක් සිටීම සහ කලමණාකාරීත්ව දුර්වලතා කියන හැම දෙයක් ම මේ හේතු අතර තියෙනවා. රාජ්‍ය අංශයේ තියෙන දුර්වලතාවලට ගැළපෙන විසඳුම් ඇති කරගෙන රාජ්‍ය අංශය දියුණු කර ගන්න නම් මේ වෙනකොටත් දියුණු වෙලා තියෙන රටවල් ඒ තත්ත්වයට එන්න පාවිච්චි කරපු උපක්‍රම මොනවාද කියලා හොයලා බලන එක වටිනවා. ඉතිං අපි අද හොයලා බලන්න යන්නේ රටක් විදිහට අපිටත් වැඳගත් වෙන ටමසෙක් ක්‍රමය (Temasek Model) මොකක්ද කියලා.
අපි නොදන්න ටමසෙක්
ටමසෙක් කියලා කියන්නේ සිංගප්පූරුවෙන් එන සංකල්පය‍ක්. 1965දී නිදහස ලබා ගත්තාට පස්සේ සිංගප්පූරු රජයට සහ ව්‍යාපාරවලට ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය අවශ්‍ය වෙලා තිබුණා. 1974 ජූනි 25 වෙනිදා ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය සපයා ගන්න සිංගප්පූරුව රාජ්‍ය ව්‍යවසාය (SOE) සහ රජයට සම්බන්ධ සමාගම් (GLC - Governement Linked Companies) වෙනුවෙන් Temasek Holdings (Private) Limited, කියන ගෝලීය ආයෝජන සමාගම පිහිටෙව්වා. 2002දී මේ ආයතනය ජාත්‍යන්තර නිරාවරණය සහිත උපායමාර්ගික ආයෝජන අරමුදලක් (Strategic Investment Fund) බවට පත් වුණා.. 2023 වෙද්දි මේ Temasek ආයතනය සතු වත්කම්වල වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 287 ක් විතර වෙනවා.
මේ කවුද මොකද කරන්නේ?
Temasek ආකෘතිය කියන්නේ ස්වෛරී ධන අරමුදල්වල 'ආයෝජන සමාගම් ආකෘතියක්'. ඒකෙදි රජය කරන්නේ වත්කම් කළමනාකරණය කරන්න සුදුසු ආයෝජන සමාගමක් නිර්මාණය කරන එක. 1965 දී නිදහස ලැබුණාට පස්සේ සිංගප්පූරු රජය විදේශීය ආයෝජන ව්‍යාපෘතිවල වගේම දේශීය වශයෙන් තියෙන ආරම්භක මට්ටමේ ව්‍යාපෘතිවල සුළු කොටස් ප්‍රමාණයක් අත්පත් කර ගත්තා. ඒකට හේතුව වුණේ නගරවල සංවර්ධනය ඉහළ නැංවීමට අවශ්‍ය වීම. ටමසෙක් ඔස්සේ ආයෝජන ව්‍යාපෘතිවල කොටස් මිලදී අරගෙන නගර සංවර්ධනයට කටයුතු කිරීමෙන් කාරණා දෙකක් ඉෂ්ට වුණා. එකක් තමයි ආයෝජකයින්ට තියෙන අවදානම අඩු වෙන එක. දෙවනි එක තමයි ප්‍රාග්ධනය සපයා ගැනීමට පහසුවක් වීම.
ටමසෙක් කාර්‍යභාරය
රජය සහ ටමසෙක් ආයතනය කියන දෙකටම අවශ්‍ය වෙලා තියෙන්නේ කොටස් වෙළඳපළේ ලැයිස්තුගත සමාගම්වල තියෙන ගුණාත්මක බවට සම වෙන විදිහට යහපාලනයේ යහපත් ප්‍රමිතීන් ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා රජයට සම්බන්ධ ආයතන ප්‍රසිද්ධියේ ලැයිස්තුගත කරන්න. මේ නිසා සිංගප්පූරුවේ කොටස් වෙළඳපලේ ලැයිස්තුගත වෙලා තියෙන ආයතනවලින් 37%ක්ම තියෙන්නේ ටමසෙක් ආයතනය යටතේ තියෙන රජයට සම්බන්ධ ආයතන. සිංගප්පූරුවේ රජයට සම්බන්ධ ආයතන සාමාන්‍යයෙන් ලාභදායී ඒවා. ඒකට හේතු විදිහට ස්ථාවර ලාභාංශ අගයයක් තිබීම, වඩා ලාභදායී හිමිකම් මත ගෙවන ප්‍රතිලාභ අනුපාත සහ වත්කම් මත ගෙවන ප්‍රතිලාභ අනුපාත කියන හැම එකක්ම අදාළයි. Temasek ආයතනය නිසා සිංගප්පූරුවට ලැබෙන ආදායම යොදාගෙන රජයට පුළුවන්කමක් ලැබිලා තියෙනවා රජයේ ආදායම විවිධාංගීකරණය කර ගැනීමට වගේම බදු ආදායම මත යැපෙන එක අඩු කර ගන්න. සිංගප්පූරුව ටැමසෙක් ආක්ෘතිය හදල තියෙන්නේම රජය ව්‍යාපාර වලට පැනල ඇගිලි ගැහුවොත් ඒක නැත්තටම නැති වෙන එක වැලැක්වීමට. සරළවම කිව්වොත් රජය ව්‍යාපාර වලින් ඈත්වීම තමයි මේ හරහා කරල තියෙන්නේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල අද තත්ත්වය
ආර්ථික විද්‍යාවේ පියා විදිහට සැලකෙන ඇඩම් ස්මිත් කියලා තියෙන්නේ රජය ව්‍යාපාරවලට මැදිහත් නොවී ඉන්න ඕන කියලයි. ඒත් ලංකාවේ හුඟක් රාජ්‍ය ව්‍යවසාය තියෙනවා. ඒ කියන්නේ රජය මැදිහත් වෙලා කරන ව්‍යාපාර කටයුතු තියෙනවා. කාලයක් තිස්සේ බලයට ආ ගිය පිරිස් අපේ හිතේ මතයක් ඇති කරලත් තියෙනවා පෞද්ගලික අංශය බිල්ලෙක් කියලා. ඒ නිසා හුඟක් අය බයයි මේ පෞද්ගලීකරණය කියන වචනයට. ඒ නිසා ලොකු අවබෝධයක් නැතුවත් මිනිස්සු කැමතියි ව්‍යාපාර රජය යටතේ තියෙනවා දකින්න. හොඳයි අපි බලමු ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල අද තත්ත්වය මොන වගේද කියලා. මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245ක් සහ ඒ අතරින් උපාය මාර්ගිකව ගත්තොත් වැඳගත් කියලා සැලකෙන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 55ක් තියෙනවා කියලා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියනවා. මේ කියන 55 ඇතුලේ 2005 ඉඳලා 2015 දක්වා කාලයේදී පාඩුව රුපියල් බිලියන 636 වෙලා තියෙනවා. තව ටිකක් සරලව කියනවා නම් බලශක්ති අංශයෙන් මේ පාඩුවට රුපියල් මිලියන 358,564 ක්, ජල සම්පාදනයෙන් රුපියල් මිලියන 8,245, ගුවන් සේවාවලින් රුපියල් මිලියන 94,218, ප්‍රවාහන අංශයෙන් රුපියල් මිලියන 61,450 විදිහට පාඩු සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේම 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 109 ඉඳලා 245 දක්වා දෙගුණයට වඩා වැඩි වෙලා තියෙනවා. ඒකට සමගාමීව සේවක පිරිස 140,500 ඉඳලා 261,683 දක්වා ඉහළ ගිහින් තියෙනවා. ඔන්න ඔය විදිහටයි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලංකා ආර්ථිකයට බරක් වෙලා තියෙන්නේ වගේම ඒ බර එන්න එන්නම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ.
Temasek මොඩල් එක ලංකාවට හොඳද?
ලංකාවටත් බැරිද අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය සේවයෙන් ඵලදායී ව වැඩක් ගන්න මේ කියන Temasek මොඩල් එක / ආකෘතිය ක්‍රියාත්මක කරන්න? එහෙම කරනවානම් මුලින්ම කරන්න වෙන්නේ දැනට තියන රාජ්‍ය ආයතන එකම පරිපාලන නීතියක් යටතට ගන්න එක.. දැන් සමහර ඒවා තියෙන්නේ දෙපාර්තමේන්තු විදියට.. සමහර ඒවා සමාගම් ලියාපදිංචිය යටතේ ලියාපදිංචි වෙලා, සමහර ඒවා පනත් මගින් පාලනය වෙනවා.. මේ ඔක්කොම එකම කොටසක් යටතට ගන්න ඕන. ඒ විදිහට පටන් ගන්න ආයතනයේ මූල්‍ය කටයුතු, ආයෝජන කටයුතු, පරිපාලනය ගැන පළපුරුදු, දක්ෂතාවක් තියෙන අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩලයක් ඉන්න එක වැඳගත් වගේම ඒ සමාගම පටන් ගන්න වෙලාවට ප්‍රමාණවත් තරමේ මුදලකුත් තියෙන්න ඕන. සංවර්ධනයේ මුල් අදියරවලදී ලාභ ලබන්න තරම් කාලයක් ආයතනයට ලැබෙන්නේ නෑනේ. තාම මේ ආයතනය පටන් ගත්තා විතරයි. ඉතිං මේ අදියරේදී මණ්ඩලයට සුදුසුයි කියලා හිතෙන විදිහට රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තියෙන ඵලදායි නොවන වත්කම් වෙන්දේසි කරලා හරි විකුණලා හරි තමයි මුදල් උපයා ගැනීමක් කරන්න වෙන්නේ. එහෙමත් නැත්නම් පාඩු ලබන ආයතනයක් නම්, පෞද්ගලික අංශයකට විකුණලා ඒ පාඩු ලබන එක නතර කර ගන්නත් පුළුවන්. සිංගප්පූරුවේ තියෙන Temasek ආකෘතියට අනුව ආයතනයේ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය සහ සිංගප්පූරුවේ දේශපාලන ප්‍රභූවරුන් අතර සමීප සම්බන්ධතාවක් තිබුණට ලංකාවේදි නම් ඒක ඒ විදිහට ම කරන්න අමාරුයි මොකද ලංකාවේ දේශපාලන ප්‍රභූවරුන් ව්‍යාපාරවලට සම්බන්ධ වෙලා තියෙන අවස්ථා සලකලා බැලුවම ඒ හුඟක් අවස්ථා දූෂණයෙන් සහ වංචාවෙන් කෙළවර වෙලා තියෙනවා. මේ නිසා මණ්ඩලය හැකිතාක් ස්වාධීනව තියෙන එක වටිනවා වගේම මණ්ඩලය වග කියන්න ඕනේ පාර්ලිමේන්තුවට මිසක් ජනාධිපතිවරයා වැනි තනි බලධාරියෙකුට නෙවෙයි.මධ්‍ය කාලයේ ඉඳලා දිගු කාලයට යද්දි, ශ්‍රී ලංකාවේ ස්ථාපනය කරන Temasek ආකෘතියේ කොටස් හිමි සමාගම කොළඹ කොටස් වෙළෙඳපොළේ ලැයිස්තුගත කරන්න ඕන.
Temasek ආකෘතියේ සමාගමක් ලංකාවේ පිහිටුවීමෙන් ලබන්න පුලුවන් වාසි විදිහට කාර්යක්ෂමතාව සහතික කිරීමත් රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්වල පාඩු පියවා ගන්න බදු ගෙවන්නන්ගෙන් අරමුදල් සපයා ගැනීමත් වළක්වා ගන්න පුළුවන්වීමත් සඳහන් කරන්න පුළුවන්. මේ මඟින් බලපෑමට ලක් වූ අංශවල ශක්තිමත් සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න තරඟකාරිත්වයක් ඇති කර ගන්න හැකි වෙනවා වගේම රාජ්‍ය අංශයේ ව්‍යවසාය අනිසි විදිහට භාවිතා කිරීම පිළිබඳ ගැටුම් වලක්වන්නත් හේතු වෙනවා. සංස්ථාපිතකරණය කිරීම සහ මූල්‍ය කළමනාකරණය නිවැරදි ම ආකාරයෙන් කිරීම නිසා ඉක්මණින්ම රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට ආදායම් ඉපයීම පහසු සහ වේගවත් කර ගන්නත් හැකියාව ලැබෙනවා. මේ විදිහට උපයන ආදායම්වලින් කොටසක් හදිසි අවස්ථාවකදී සංචිතවල තබා ප්‍රයෝජනයට ගන්නත් පුළුවන්. මේ විදිහට ඉදිරියට රජයට වෙන්න පුළුවන් වාර්ෂික අලාභ හෝ හිඟයක් පියවා ගන්න මේ ආකෘතියෙන් ලබා ගන්න ලාභ යොදා ගන්න නිසා අයවැය හිඟය පියවා ගන්නත් උපකාරයක් වෙනවා.. ලංකාව දැන් ඉන්න තත්ත්වය සලකලා බැලුවොත් ඒකෙන් පේනවා ලංකාවට ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කරන්න හොඳම කාලය මේ තමයි කියලා. ඉතිං මේ අපිට අලුත් ටමසෙක් කලාවට ඉඩක් දෙමුද? ඔයාලගේ අදහස මොකක්ද?
- දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න