ආර්ථිකයන් ගැන කතා කිරීමේ දී නිරන්තරයෙන් අසන්නට ලැබෙන ගැටළුවලින් එකක් වනුයේ ආර්ථික වර්ධනය කෙරෙහි තුඩු දෙන හේතු සාධක මොනවාද යන්නයි. 1776 දී පළ කෙරුණු ඇඩම්ස් ස්මිත්ගේ සුපතළ ග්‍රන්ථයෙහි සම්පූර්ණ ග්‍රන්ථ නාමය වන ‘ජාතීන්ගේ ධනයේ හේතූන් හා ස්වභාවය ගැන විමසීමක්‘ දෙස අවධානය යොමු කිරීමේ දී ස්මිත්ගේ මූලික අවධානය යොමුව ඇත්තේ සෞභාග්‍ය සඳහා හේතුවන කරුණු පිළිබඳව බව පැහැදිලි වේ. ඔහු එය අවසන් කරනුයේ නිදහස් වෙළෙඳපොළ ක්‍රමයක් තුළින්, පුද්ගලික දේපළ හිමිකම සුරැකෙන බව හා ආර්ථිකය තුළ ආණ්ඩුවේ අවම සහභාගීත්වය, සෞභාග්‍ය වෙත මෙහෙයවනු ලබන බව කියාපාමිනි. එය වෙනත් ලෙසකින් විග්‍රහ කළහොත් ආර්ථික නිදහස, ආර්ථික වර්ධනයට හේතුපාදක වන බවයි.
ස්මිත්ගේ මෙම නිගමනය විසිවන සියවස දක්වා පොදුවේ අර්ථ ශාස්ත්‍රඥයින් පිළිගනු ලැබූවකි. විශේෂයෙන් ඌන සංවර්ධිත ආර්ථිකයන් වඩාත් සමෘද්ධිත් බවට පත්කිරීමෙහිලා මධ්‍යගත සැලසුම්කරණය ආණ්ඩුවේ පාලනය අවශ්‍ය බවට ආර්ථික න්‍යායන් ගොඩනැඟෙද්දී සම්ප්‍රදායික ආර්ථික න්‍යායන් ප්‍රතිවර්තනය වීමක් සිදුවිය. විසිවන සියවස අවසානයේ දී ඇඩම් ස්මිත්ගේ අදහස් වෙත අර්ථ ශාස්ත්‍රඥයින්ගේ අවධානය නැවත වරක් යොමුවන බවක් පෙනෙන්නට තිබිණි. ලොව පුරා මධ්‍යගත සැලසුම්කරණ ආර්ථිකයන් ගණනාවක්ම බිඳ වැටෙද්දී ඔවුන් එසේ නොකර සිටින්නේ කෙසේද? ආර්ථික න්‍යයායන් උපුටමින් ඉදිරියට යාමේ දී නිර්බාධ ප්‍රත්පත්තීන් ආර්ථික වර්ධනය සඳහා හොඳම ක්‍රමය වන්නේ දැයි යන්න පිළිබඳ අභියෝගයක් තවදුරටත් පවතිනු ඇත.
ඇඩම් ස්මිත් විසින් සිය න්‍යාය තුළින් ඉදිරිපත් කළේ සෞභාග්‍ය කරා ළඟාවීමට තරඟකාරී වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයක් අවශ්‍ය බවයි.එවැනි පසුබිමක දී සිය වඩාත් ජනප්‍රිය නිරීක්ෂණ අතුරින් එක් දෙයක් ස්මිත්ගේ අවධානයට යොමුවිය. එනම් සමස්ත සමාජයට යහපතක් සිදුකරනා දෙය අදිසි හස්තයක් මගින් මෙහෙයවන්නේ නම් පුද්ගලයින් ඒ සඳහා කැමැත්තක් දැක්වීමයි. තරඟකාරී වෙළෙඳපොළක දී සම්පත් විභජනය ප්‍රවර්ධනය කිරීමට, අවම බදු හා රජයේ වියදම්, පුද්ගලික දේපළ අයිතිය සුරැකීම, ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාම ප්‍රවර්ධනය සඳහා පහළ මට්ටමේ තීරුබදු ආදිය ස්මිත් ගේ අදහස විය. වෙනත් ලෙසකින් දක්වතොත්, වෙළෙඳපොළ වාතාවරණය නිර්මාණය කිරීමකින් පවත්වාගෙන යන ලද්දක් නම් ආර්ථිකය වර්ධනය හා සෞභාග්‍ය කරා යාමට අවස්ථාව ඇතිබවට ස්මිත් තර්ක කළේය.
ඊට දශක කිහිපයකට පසු ඩේවිඩ් රිකාඩෝ මේ හා සම්බන්ධ තවත් අදහසක් පළ කළේය. නිදහස් වෙළෙඳාම ජනප්‍රිය කරලීමේ ක්‍රමයක් ලෙසින් තීරුගාස්තු අවම ලෙස පවත්වා ගෙන යාම ඔහු අවධාරණය කළේය. 1817 දී මුල්වරට පළ කෙරුණු ඔහුගේ ප්‍රසිද්ධියට පත් ග්‍රන්ථයක් වන ‘දේශපාලන ආර්ථිකයේ මූලධර්ම‘(Principles of Political Economy) හි මේ බව සඳහන් විය. බොහෝ විට රිකාඩෝ ගේ මෙම විවරණය, පුද්ගලයින් අනෙකා සමඟ ගනුදෙනු කිරීමේ දී තරඟකාරී වාසි අත්පත් කර ගන්නා ආකාරය සම්බන්ධයෙන් ඔවුන් විශේෂඥභාවයක් ලබා ගන්නා බවට කතිකා කෙරිණි. ස්මිත්, රිකාඩෝ සහ තවත් බොහෝ දෙනෙකු විසින් බ්‍රිතාන්‍ය හා තවත් ආර්ථිකයන් තුළ රජයේ මැදිහත් වීම සම්බන්ධයෙන් පළ කළ අදහස්, එම ආර්ථිකයක් නිදහස් ලෝක ආර්ථික බවට පත් වී දහනව වන සියවසේ පෙර නොවූවිරූ ආර්ථික වර්ධනයක් වාර්තා කිරීමට මුල්විය.
දියුණුව ගැන තවත් මතයක්
ආර්ථික නිදහස ආර්ථික වර්ධනය සදහා මූලික කරුණ වුවත්, එය මෙම සියවසේ දී මීට පෙර සෘජුව අභියෝගයට ලක්නොවිණි.එය එසේ වූයේ ආර්ථික න්‍යායන්වල සංවර්ධනය පූර්ණව සිදුනොවීම හා ලෝක තත්ත්වයන් ද සම්පූර්ණ නොවී ම හේතුවෙනි. සියවසේ හැරවුමට ආසන්නවත්ම, විශේෂයෙන් භෞතික විද්‍යාව වැනි දෘඪ විද්‍යාවන්ගේ ආසන්නයට ආර්ථික ක‍්‍රමවේදයන් ගමන් ගැනුණි. සංකීර්ණ ගණිතමය ආකෘති ගොඩනැගීම හරහා ආර්ථික විද්‍යා න්‍යායන් සංවර්ධනය වුණි. ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගේ වෘත්තීය, මෙකී විපර්යාසයන්ට සහාය දෙමින් ආර්ථිකය පිළිබද වඩාත් විද්‍යාත්මක හැදෑරීමක් තුළින් වඩාත් සුදුසු ප්රතිපත්ති හා වඩාත් හොද සෞභාග්‍යයක් කරා යොමුවිය.ගණිතමය විග‍්‍රහයේදී ආර්ථිකයක නිමැවුම් නිෂ්පාදන ශ්රිත හරහා විස්තර කළ හැකිය. මන්ද නිමැවුම් යනු ඉඩම්, ශ‍්‍රමය හා ප්රාග්ධනය වැනි යෙදවුම්වල ඵලයක් වන බැවිනි. යෙදවුම් වැඩිවන තරමට නිමැවුම් වැඩිවේ. යෙදවම් හා නිවැමුම් අතර පවත්නා සම්බන්ධතාවය පිළිබද පැහැදිලි ගණිතමය අර්ථ දැක්වීමක් ගෙනහැර පෑමට නිෂ්පාදන කාර්යයන්ට මෙහිදී හැකිවනු ඇත.
1930 දී ලෝක මහා ආර්ථික අවපාතයෙන් පසු ලෝකය යථා තත්ත්යට පැමිණීමේ දී සංවර්ධිත ආර්ථිකයන් රැසක්ම මෙම ගමන්මගේ බොහෝ දුර පැමිණ තිබිණි. ආර්ථිකයේ වඩාත් විද්‍යාත්මක කළමනාකරණ අනුගත වීමක් තුළින් වඩාත් නිවැරදි ආර්ථික තොරතුරු ඉදිරිපත් කිරීම වෙනුවෙන් 1920 දී ආර්ථික පර්යේෂණ ජාතික කාර්යාංශය ස්ථාපිත කරනු ලැබීය. 1936 වසරේ දී ජෝන් මේනාඩ් කේන්ස් විසින් රචිත ‘ශ‍්‍රමය, පොළිය හා මුදල් පිළිබද පොදු න්‍යාය‘ කෘතිය එළිදැක්වීමත් සමග ආර්ථික විද්‍යාවෙහි කේනීසියානු විප්ලවය ඇතිවිය. නවීන ආර්ථිකයන් හි සෞභාග්‍ය රදවා තබා ගැනීමටත් ඔවුන්ව කළමනාකරණය සදහා සක‍්‍රීය රාජ්‍ය ප්රතිපත්ති යොදා ගැනීම කේනීසියානු ආර්ථික විද්‍යාවේ දී අභියෝගයට ලක්කෙරිණි.දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව මෙම මතවාද ද්විත්වය ආර්ථික වර්ධනය පිළිබඳ සම්මුතිගත න්‍යයායන් මුළුමනින්ම වෙනතකට යොමු කරලීමට හේතුවිය.
ලෝක යුද්ධයෙන් අනතුරුව තවත් ආර්ථික අවපාතයක් පිළිබඳ විමසුම් ඇස යොමුව තිබූ කලෙක, මුල් පෙළේ ආර්ථික විද්‍යාඥයින් තර්ක කළේ සෞභාග්‍ය පවත්වාගෙන යාම සඳහා ආර්ථිකය කළමනාකරණය කිරීමට රජය අවශ්‍ය බවයි. ආර්ථික වර්ධනය, ඇඩම් ස්මිත්ගේ වකවානුවේ පටන් ආර්ථික විද්‍යාවේ වැදගත් අංශයකි. එය සාර්ව ආර්ථික ස්ථායිතාව පවත්වාගෙන යාමේ අරමුණුවල වැදගත්කම සාපේක්ෂව පහළ දැමීය. ඌන සංවර්ධිත ආර්ථිකවලට ආර්ථික වර්ධනය තවදුරටත් වැදගත් කරුණක් විය. කෙසේ වෙතත් ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කළේ, සංවර්ධිත අර්ථක්‍රමවල දී සිදුකළ අයුරින්ම මෙම ආර්ථිකයන් හිදී ද ආර්ථික ප්රතිපත්ති ක්‍රියාවට නැංවීමෙන් වර්ධනය ළඟා කර ගත හැකි බවයි.
යෙදවුම් පිළිබඳ අවධානය, ආර්ථිකයේ රජයේ කළමනාකරණය ඉහළ යාම හා ඈඳීමත් පිළිගැනීම සමඟම ආර්ථික විද්‍යාඥයින් නිර්දේශ කළේ, ඌන සංවර්ධිත රටවලට ආර්ථික වර්ධනය නිර්මාණය කර ගැනීම සඳහා රජයේ සැලසුම්කරණය හොඳම ක්‍රමය බවටයි. ඔවුන් එය මධ්‍යගත සැලසුම්කරණය නමින් හැඳින්විය. ආර්ථිකයන් සිය ආදායම් සඳහා ප්‍රමාණවත් කොටසක් ආයෝජනය කිරීම ගැන වගකීමට හැකිවීම, ආර්ථිකයේ ඉහළ වටිනාකමක් ඇති ක්ෂේත්‍ර වෙත ආයෝජනයන් ගලා යාම පිළිබඳ මඟ පෙන්වීමට හැකිවීම (නිදසුන් ලෙස, කෘෂිකාර්මික හා ස්වභාවික සම්පත්වලින් ඈත්වීම හා නිෂ්පාදන කර්මාන්තය වෙත යොමුවීම), සහ නවීන තාක්ෂණික අගයයන් සඳහා නව ආයෝජන තහවුරු කිරීමට පුළුවන් වීම මෙමඟින් විවරණය කෙරිණි.
මෙහිදී ලෝක බැංකුව හා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වැනි ආයතන විසින් ඌන සංවර්ධිත ආර්ථිකයන් සඳහා මධ්‍යගත සැලසුම්කරණයට යොමු වීමට දිරිගන්වන ලදී. එසේම ඌන සංවර්ධිත ආර්ථිකයන් වෙත මූල්‍ය සහයෝග ලබා දෙමින් ප්‍රාග්ධන ආයෝජන ඉහළ නැංවීමටත් හා නවීන තාක්ෂණයට අනුගත වීමටත් මඟපෙන්වනු ලැබීය. එක්සත් ජනපදය වැනි නිදහස් වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයන් හා සාපේක්ෂව වුවද ආර්ථික විශේෂඥයින් විසින් ආර්ථික වර්ධනය සඳහා එයාකාරයේ ප්‍රතිපත්තීන් ඌන සංවර්ධිත රටවලට යෝග්‍ය බව කියා සිටී. එහෙත් ඛේදජනක කරුණ නම් ලොව පිළිගත් ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගේ පවා උපදෙස් අනුව ක්‍රියාත්මක වී එවැනි ප්‍රතිපත්තීන් අනුගමනය කළ රාජ්‍යයන්වල ආර්ථිකයන් වර්ධනය නොවීමයි. ඇඩම් ස්මිත්ගේ උපදෙස් කෙරෙහි නැවත හැරී බැලීමක් සිදුකිරීමට ඔවුන් කටයුතු කළ යුතුව තිබිණ.
වර්ධනය පිළිබඳ මත දෙක
ආර්ථික වර්ධනය පිළිබඳව ඉහත විස්තර කර ඇති මත දෙක පිළිබඳ පුළුල් අවධානයක් මෙහිදී යොමු කෙරේ. මේ දෙකම සත්‍ය ලෙස හැඟේ. මින් එකක් හෝ නිවැරදි නොවේ යැයි කිව නොහැකිය. නමුත් මෙයින් එකක් නිවැරදි ආර්ථික ප්‍රතිපත්තීන් සඳහා මඟ පෙන්වන අතර අනෙක වැරදි ප්‍රතිපත්තීන් සඳහා හේතුවේ. එසේ වන්නේ ඇයි? වර්ධන න්‍යාය සඳහා වන විසිවන සියවස් ප්‍රවේශය වර්ධන ක්‍රියාවලියේ යෙදවුම් පිළිබඳ අවධානය යොමුකරනු ලබයි. මෙම යෙදවුම් අප සංයෝග කරන්නේ නම් එය නිමැවුම් ලැබීඹට හේතුවනු ඇත. ආර්ථික පරිසරය පිළිබඳ ස්මිත්යානු ප්‍රවේශයේ දී මෙය වර්ධනය සඳහා හේතු සාධක වේ. ස්මිත්ගේ කියමන් බැලීමේ දී ආර්ථික නිදහස ඇති පරිසරයක් වර්ධනය සඳහා ප්‍රධාන වශයෙන් හේතුසාධක වනු ඇත. වෙළෙඳපොළ යාන්ත්‍රණය ප්‍රතික්ෂේප කරන නිෂ්පාදන ශ්‍රිතාත්මක ප්‍රවේශය, අනෙකා සඳහා අගය නිර්මාණය කිරීමට සම්පත් සංයුක්ත කිරීමට ජනතාව දිරිගනුවනු ලැබේ.
නිමැවුම් එළිදැක්වීමට යෙදවුම් අත්‍යාවශ්‍ය වේ. නමුත් නිවැරදි ප්‍රොත්සහන රහිතව, අවසාන නිමැවුම් ලබා ගන්නා ක්‍රියාවලියේ දී මුල් යෙදවුමට වඩා අගයෙන් අඩු වටිනාකමකින් යුතු නිමැවුමක් ලබා ගැනීම වඩා පහසුය. වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයක දී ධනය වර්ධනය කිරීම සඳහා එම නිෂ්පාදන යොදා ගනී. මන්ද ආයතන සිය යෙදවුම්වලට වඩා වටිනාකමින් අඩු නිමැවුම් නිෂ්පාදනය කරන්නේ නම් ඔවුන් අලාභ ලබා ව්‍යාපාරයෙන් ඉවත්වන බැවිනි. මධ්‍යගත සැලසුම්කරණ ආර්ථිකයක දී මෙම වැරදි ලෙස මඟ පෙන්වන නිමැවුම් අකාර්යක්ෂම නිෂ්පාදන සංවිධානගත කිරීම් සඳහා රජයකට දිගින් දිගටම කටයුතු කළ හැකිවේ. ඔවුන් සමහරවිට සිය සම්පත් නාස්ති වීමක් සිදුවන බව නොදන්නවා විය හැකිය. වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයේ රාමුව තුළ පමණක් සම්පත් විභජනය කරනු ලබන ආකාරය නිශ්චිතවම නියෝජනය වනවාද යන්න නිසැකවම අවබෝධ කර ගන්නට අසමත් ආර්ථක්‍රමවල දී නිෂ්පාදන ශ්රිත පාදක කරගනිමින් සංවර්ධන ප්රතිපත්ති සකස් කරනු ලබන ප්රතිපත්ති සම්පාදකයින් කටයුතු කරයි.
ආර්ථික වර්ධනය සඳහා පරිසරයේ උපකාරය පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමේ දී ස්මිත්යානු සංකල්පයේ දී යෙදවුම් කෙරෙහි දක්වන්නේ අඩු අවධානයකි. කෙසේ වෙතත් ස්වාධීන ආර්ථික පරිසරයක් තුළ කටයුතු කරන්නට පමණක් ඉඩ ඇති විට සම්පත් විභජනය ඵලදායී ලෙස සිදුවීමට වෙළෙඳපොළ තුළ අදිසි හස්තයක් ක්‍රියාත්මක බව ස්මිත් හඳුනා ගත්තේය. රාජ්‍ය ප්රතිපත්ති ප්රාග්ධනය නිර්මාණය සඳහා අවධානය යොමු කරනු නොලැබේ. තාක්ෂණය ස්ථාපිත කිරීම, කුසලතාවන්ගෙන් පිරි ශ්‍රම බලකායක් බිහිකිරීම වෙනුවෙන් එය උපකාරී වේ. ආර්ථිකය විසින් ආයෝජන ආකර්ශනය කර ගනිමින් ශ්‍රමිකයන් සඳහා වෙළෙඳපොළට අදාළ කුසලතා වර්ධනය කර ගැනීමටත්, නවීන තාක්ෂණය තවදුරටත් ලබා ගැනීමටත් යන ප්‍රොත්සහන දෙකම ලබා දීමට ක්‍රියා කරයි. නිවැරදි පරිසරයක් විසින් නිවැරදි යෙදවුම් හඳුනා ගනී. නමුත් නිවැරදි යෙදවුම් ලබා දීම තුළින් නිවැරදි පරිසරයක් නිර්මාණය කෙරෙන්නේ නැත. ආර්ථික ස්වාධීනත්වය සහිත පරිසරයක් බිහිකිරීමෙහිලා වර්ධනීය ප්රතිපත්ති අවධානය යොමු කරන්නේ නම්, වර්ධනය ඒ මඟ යනු ඇත. නිවැරදි පරිසරය නොමැතිව, වර්ධනය බිහිනොවනු ඇත.
නිදහස හා වර්ධනය සම්බන්ධ සාක්ෂි
ආර්ථික නිදහස හා ආර්ථික වර්ධනය අධිකව පැවතිමේ දී සම්බන්ධිත සාමාන්‍ය සාක්ෂි. දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව කොරියාව කොටස් දෙකකට බෙදුණි. මෙහිදී දකුණු කොරියාව වෙළෙඳපොළ අභිමුඛ ආර්ථිකයකට යොමු වූ අතර උතුරු කොරියාව මධ්‍යගත සැලසුම් ආර්ථිකයකින් ක්‍රියාත්මක විය. මෙය ලියන මෙම මොහොත වන විට බොහෝ උතුරු කොරියානුවන් සිය ආර්ථිකය කඩා වැටෙමින් පවතින බව තේරුම් ගෙන ඇත. එහෙත් දකුණු කොරියාව ලොව වේගයෙන් වර්ධනය වන ආර්ථික අතර මුල් තැනට පත්ව තිබේ. මෙවැනිම සිදුවීමක් දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසුව ජර්මනියේ දෙකඩ වීමත් සමඟම දැකගත හැකිවිය. නැගෙනහිර හා බටහිර ජර්මනිය ලෙසින් බෙදුණු එහිදී නැවත වරක් එක් ආර්ථිකයක් වෙළෙඳපොළ නැඹුරු ක්‍රමයටත් අනෙක මධ්‍යගත සැලසුම් ආර්ථිකයටත් යොමුවිය. දශකයකටත් අඩු කාලයක දී නැගෙනහිර හා බටහිර ජර්මනිය අරඅදිමින් සිටි තුන්වන ලෝක යුද්ධයක ප්‍රධාන තරඟකරුවන් විය. අවසානයේ දී නැගෙනහිර ජර්මනිය කිසිදු වෙඩිල්ලක් පත්තු නොකරම බටහිර ජර්මනියට අවනත වූයේ බටහිර ජර්මනි අර්ථ ක්‍රමය විසින් ලබා දුන් වාසි නැගෙනහිර ජර්මනි වැසියන්ද ඉල්ලා සිටි බැවිනි.
පැරණි සෝවියට් සංගමය, ඉතා බරපතළ වර්ධනයක නිෂ්පාදන ශ්‍රිතාත්මක ආකෘථියකින් යුක්ත වූවකි. පසුකාලීනව මෙකී අධිරාජ්‍ය විසින් මෙම ආකෘතියේ සීමාකාම් පිළිබඳව විශේෂිත නිදසුන් සැපයීමට සමත් විය. එය බහුල වශයෙන් බෞතික හා මානව ප්‍රාග්ධනයෙහි ආයෝජන කරමින් ඉහළ පුහුණුවකින් හෙබි හා උගත් ශ්‍රමබලකායක් බිහිකිරීමට කටයුතු කළේය. එසේම එය පර්යේෂණ හා සංවර්ධන කටයුතු වෙනුවෙන් විශාල වශයෙන් ආයෝජනය කළ අතර විද්‍යාවේ හා ඉංජිනේරුකරණයේ විශිෂ්ට තෝතැන්නක් බවට පත්විය. සිය ප්‍රාග්ධන හා මානව සම්පත් යෙදවුම්වල ප්‍රමිතිය හා ප්‍රමාණය ඉහළ නැංවීම තුළින් තාක්ෂණික වාසියක් නිර්මාණය කර ගැනීමට ඊට හැකිවුණි. මේ හේතුවෙන් නිෂ්පාදන ශ්‍රිතාත්මක ප්‍රවේශයට අනුව ලොව වේගයෙන් වර්ධනය වන ආර්ථිකයන් අතර හොඳම ආර්ථිකයක් බවට සෝවියට් සංගමය පත්විය යුතුව තිබිණි. ඒ වෙනුවට එය උදාහරණ සැපයූවේ නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියට පමණක් වන යෙදවුම් ඉහළ නැංවීම තුළින් වර්ධනයක් අත්පත් කර ගත නොහැකි බව කියාපාමිනි. වැඩි වශයෙන් සිදුවන යෙදවුම්, නිමැවුම් වටිනාකම ඉහළ දැමීමට සමත්වන්නේ ආර්ථික නිදහසේ පරිසරයක් සමඟ සම්බන්ධ ඇති විටදීය.
සිය මෑත කාලීන සෞභාග්‍ය දෙස බැලීමේ දී ජපානය, තායිවාවනය, දකුණු කොරියාව, හොංකොං හා සිංගප්පූරුව වැනි ජාතීන් මීට දශක කිහිපයකට පෙර දුප්පත්ව සිටි බව පහසුවෙන් අමතක කිරීමට හැකිය. මධ්‍යගත සැලසුම්කරණයට හිතකරව වෙළෙඳපොළ ක්‍රමය මඟ හැරි සෝවියට් දේශය, චීනය හා ඉන්දියාව වැනි ආර්ථික දුර්වල විය. අද වන විට පෙරාතුව සමාජවාදී රටවල් ලෙස ක්‍රියාත්මක වූ රාජ්‍යයන් ආර්ථික නිදහස දෙසට තල්ලු වෙමින් පවතින අතර ඔවුන්ගේ ආර්ථිකයන් හි වර්ධනය ආරම්භ වී ඇත. මෙම සරල සාක්ෂි මගින් ආර්ථික නිදහස යනු කුමක්ද යන්න පිළිබඳ ගැටළුව තවදුරටත් ඉතිරි කර තිබේ. එසේම කොපමණ දුරකට එය ආර්ථිකයේ වර්ධනයට බලපාන්නේ ද යන්න විමසා බැලේ.
මෙම තත්ත්වය පිළිබඳ මෑතක දී සිදුකෙරුණු ශාස්ත්‍රීය අධ්‍යයනයන් ගණනාවකින්ම කරුණු පළ කර ඇත. වඩාත් ගැඹුරින් ආර්ථික නිදහස පිළිබඳව කෙරුණු විග්‍රහය ලෙසින් ෆාස්ටර් ආයතනය විසින් 1996 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ජේම්ස් ග්වාට්නි, රොබට් ලෝසන් හා වෝල්ටර් බ්ලොක් විසින් රචිත ‘1975-1995 ලෝකයේ ආර්ථික නිදහස‘ කෘතිය දැක්විය හැකිය. ඔවුන් එහිදී ආර්ථික නිදහස පිළිබඳ වඩාත් ප්‍රබල සංඛ්‍යාත්මක මිනීම් සංවර්ධනය කර තිබෙන අතර ආර්ථික වර්ධනය සමඟ ශක්තිමත් ලෙසින් ඒවා බැඳෙන්නේ කෙලෙසද යන්න විග්‍රහ කර ඇත. අනෙකුත් ශාස්ත්‍රීය අධ්‍යයනයන්වල දීද මේ හා සමාන ප්‍රතිඵල ගෙන හැර පා තිබේ. ආර්ථික වර්ධනය ඇති කිරීම සඳහා යෙදවුම්වල අවශ්‍යතාවය විසින් ආර්ථික නිදහසේ පරිසරයක් ආකර්ෂණය කිරීමට හේතු සපයන බව ඒවායින් කියැවිණි. බොහෝ අධ්‍යයන අනෙකුත් සාධක පිළිබඳව විශාල වශයෙන් අවධානය යොමු කළද එහි අවසානය ආර්ථික නිදහස පිළිබඳ මූලිකාංගවලින් යුක්ත විය.සියවසකට පසු ආර්ථික වර්ධනය පිළිබඳ න්‍යාය ඇඩම් ස්මිත්ගේ අදහස්වලින් ක්‍රමයෙන් බැහැර වන්නට පටන් ගෙන තිබේ.සෞභාග්‍ය සඳහා ආර්ථික නිදහස කෙසේද වැදගත් වන්නේ යන්න පිළිබඳව ආර්ථික විද්‍යාඥයින් යළිත් වරක් අවධානය යොමු කර ඇත.
ආර්ථික නිදහස හා දේශපාලන නිදහස
1989 දී නැගෙනහිර යුරෝපානු මධ්‍යගත සැලසුම් අර්ථක්‍රමවල බිඳ වැටීමෙන් පසු, 1991 දී සෝවියට් සංගමයේ අභාවයෙන් අනතුරුව, බොහෝ ජාතීන් බටහිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංකල්ප පිළිබඳ ඉහළ උද්යෝගයක් දැක්වීය. බටහිර පන්නයේ සෞභාග්‍යයක් සඳහා දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ හේතුවන බව බලාපොරොත්තු විය. ඒ සඳහා අනුබලයක් බටහිර වැසියන් ලැබූවද, රාජ්‍ය නිර්බාධ ආර්ථික ආයතනවලට වඩා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජයක් ගැන ඔවුන්ගේ උනන්දුව ඉහළ පැවතිණි. මෙහිදී විශේෂයෙන් වැදගත් වනුයේ දේශපාලන නිදහස හා සැසඳීමේ දී ආර්ථික නිදහස ලෙසින් අර්ථ ගැන්වෙන්නේ කුමක්ද යන්නයි. එසේම මේ දෙකෙන්ම බලාපොරොත්තු විය හැක්කේ මොනවාද යන්නයි.ස්වකීය වටිනාකම බවට ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පත්වෙද්දී, එම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය, සෞභාග්‍ය කෙරෙහි කිසිදු දායකත්වයක් ලබා නොදෙන බවට සාක්ෂි ලබා දේ. ආර්ථික නිදහස තුළින් ආර්ථික වර්ධනයක් ලබා දුන්නද, දේශපාලන නිදහස තුළින් එසේ වන්නේ නැත.
මෙම සංකල්ප ද්විත්වය නැගී එන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයන්ට විශේෂයෙන් වැදගත් වේ. මෙම රටවල වැසියන් බොහෝදුරට පසුවන්නේ කලකිරීමෙනි. සිය ආර්ථික තත්ත්වයන් වෙනුවෙන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට යොමු වූ ජාතීන්ගේ දියුණුවක් දකින්නට නොමැත. ඔවුන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයෙන් ආපස්සට හැරීමට ඉඩකඩ වැඩිය. යළිත් වරක් ආඥාදායකත්වයකට අවස්ථාවක් එමඟින් නිර්මාණය වේ.
දේශපාලන නිදහස සීමාසහිත රටවල පමණක් ආර්ථික නිදහස, ආර්ථික දියුණුවට හේතු සාධක වන බව මෙමඟින් කියැවේ. මෙහි ප්‍රතිපක්ෂය නිවැරදි නොවේ. එනම් ආර්ථික නිදහස රහිත දේශපාලන නිදහස, දියුණුවක් ළඟා කර නොදේ. නැගී එන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයන් විසින් නිදහස් වෙළෙඳපොළ, දේපළ හිමිකම සුරැකීම, ස්ථායි විනිමයක් පවත්වා ගෙන යාම, ආර්ථිකයට සිදුකෙරෙන ආණ්ඩුවේ මැදිහත් වීම පහළ මට්ටමක පැවතීම යන කරුණු දිරිගැන්වීම වැදගත් කොට සලකනු ලබයි. එසේම ඉහළ ආදායමක් වාර්තා කරන ජාතීන්, ඉහළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය හා සිවිල් අයිතීන් පිළිබඳ දැඩි ආරක්ෂාව හා දේශපාලන නිදහස පිළිබඳ නිදසුන්ය. වක්‍රාකාරයෙන් ගතහොත් දේශපාලන නිදහස සඳහා ආර්ථික නිදහස හේතුවේ.
ආර්ථික නිදහසක් පවතින පරිසරයක් නොමැතිව දියුණුවක් නොපවතින බව මෙම කරුණු මගින් මනාව පැහැදිලි වේ. ආර්ථික නිදහස සංරචක කිහිපයක එකතුවකි. ආර්ථිකය වර්ධනය වීම සඳහා ඒවා සියල්ල එක් විය යුතුවේ. ආර්ථිකයක් ශක්තිමක් මූල්‍ය පද්ධතියකින්, පුද්ගලික දේපළ අයිතිය ආරක්ෂා කිරීම, අපක්ෂපාතී නීති පද්ධතියක්, පහළ මට්ටමේ බදු, අවම ආණ්ඩුකරණය හා ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාම සඳහා අවම බාධකවලින් යුක්ත විය යුතුය. මෙම සංරචකවලින් එකක් හෝ සම්පූර්ණ නොවන්නේ නම් එම ආර්ථිකය දියුණු වන්නේ නැත.